тарау. Қазақстан Республикасының аймақтық саясаты және аймақ саясатының тұжырымдамаларын негіздеу

Аймақтық органдардың назарынан стратегиялық міндеттерді шешу тыс қалып, мемлекеттік деңгейде аймақтық ерекшеліктер ескерілмеді, сондықтан әрбір аймақ дағдарыстан шығатын оңтайлыдан алыс өзіндік үлгі таңдайтындай жағдай қалыптасты. Осыған орай Қазақстан Республикасының ғылыми негізделген аймақтық саясат тұжырымдамасын қабылдау қажеттілігі туындады.

1. 
   1998-2000 жылдар – экономикалық өсу және аймақтық саясатты іске асыру үшін алғышарттар құру кезеңі;
   
2. 
   2001-2010 жылдар – елдің экономкалық дамуының жалпы стратегиясы шеңберінде аймақтық дамудың бірінші кезектегі міндеттерін жүзеге асыру кезеңі.
   
3. 
   2011-2030 жылдар – аймақтық саясаттың негізгі міндеттерін шешу кезеңі.
   

• 
  аймақтардың салыстырмалы шаруашылық дербестігін қамтамасыз ететін саяси, экономикалық, экологиялық және құқықтық сипаттағы шаралар кешенін әзірлеу;
  
• 
  экономиканың депрессиялық ағдайын еңсеруге жіне артта қалған аймақтардың әлеуметтік аясын дамытуға юағытталған мемлекеттің макроэкономикалық саясатының жалпы стратегиялық ережелеріне сәйкес аумақтық басымдықтарды негіздеу;
  
• 
  Қазақстан Республикасының барлық аумақтарында экономикалық белсенділікті мемлекеттік ынталандыруының жекелеген аймақтарды сұрапталған мемлекеттік қолдауымен үйлесімділігі.
  

• 
  институционалдық, нарықтық инфрақұрылымдардың, аймақтық пен жалпы республикалық тауар, еңбек жіне капитал нарықтарының дамуы мен күшеюі;
  
• 
  экономикалық дағдарыстан шығару мен әлеуметтік-экономикалық жеделдету мақсатында шағын және орташа қалалардың шаруашылығын қолдау көрсету және қайта құрылымдау;
  
• 
  артта қалған ауылдарды қайта өрлету үшін материалдық негіздер құру.
  

• 
  экономиканың аймақтық кеңістік құрылымын қалыптастыру, оның аймақтық ұйымдастыруын жетілдіру, аймақтық шаруашылықтың салааралық жіне салаішілік тепе-теңсіздігін бірте-бірте деңгейлестіру;
  
• 
  өндірістік кешенді ресурстық-мақсаттық теңгерімін қамтамасыз ету, экологиялық-эконгомикалық тепе-теңдңктң сақтау (қалпына келтіру), аумақтардың әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және табиғи ресурстарын барныша тиімді пайдалану;
  
• 
  аймақтардағы халықтың тұрмыс деңгейі мен сапасындағы ақталмаған айырмашылықтарды теңестңру, әлсіз дамыған аймақтардағы экономиканың және әлеуметтік саласының депрессиялық жай-күйін еңсеру [1]
  

• 
  орталық билік пен жергілікті билік органдары арасындағы өкілеттікті айқындау;
  
• 
  бюджетаралық қатынастарды құру және оңтайлы үлгіні таңдау;
  
• 
  аймақтардың типологизациясы;
  
• 
  қолдауға жататын нақты объектілерді іріктеу критерийлерін талдау;
  
• 
  аймақтық экономикалық даму стратегиясы;
  
• 
  аймақта халықты таратып орналастыру және жұмысбастылықты ынталандыру стратегиясы;
  
• 
  аймақтық саясаттың нақты тетігін таңдау [2].
  

• 
  ірі аймақтарға «шұғыл жәрдем»;
  
• 
  экономикалық өсудің аймақаралық қайта бөлінуі;
  
• 
  аймақтың дербес дамуы.
  

• 
  аймақтың әлеуметтік-экономикалық әлеуетінің деңгейін, аймақтық шаруашылықтың өсу мен даму қабілеттілігін бағалау;
  
• 
  нақты аймақтың аумақтық еңбек бөлінісіндегі орнын және ұлттық ұлттық экономикадағы оның рөлін анықтау;
  
• 
  әртүрлі факторлардың әсерінен қалыптасатын аймақтық теңсіздіктердің негізгі себептеріне талдау жасау;
  
• 
  ұлттық деңгейде жүргізілетін әлеуметтік-экономикалық түрлендірулерге нақты аймақтың әсер ету қабілетін айқындау.
  

• 
  экономиканы дамыту, әлеуметтік мәселелерді шешуде жалпы мемлекеттік пен жергілікті аумақтық мүдделерлің үйлесімділігін және интеграциясын қамтамасыз ететін аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының және Қазақстан Республикасының өндірістік күштерін ұзақ мерзімге орналастырудың кешенді болжамы;
  
• 
  болжамда белгіленген мақсаттарды бірте-бірте сатылай іске асыруға бағытталған мемлекет, және аймақтар мен жеке салалар деігейінде дайындалған индикативті жоспарлар жүйесі;
  
• 
  ірі ауқымды аймақаралық мәселелерді шешуге бағытталған жалпы мемлекеттік бағдарламалар;
  
• 
  экологиялық тұрғыда қолайсыз депрессиялық шағын және орта қалалар мен шалғай аймақтарды қоса алғанда, нақты аймақтар дамуының барынша өткір мәселелерін шешу бойынша мақсаттық бағдарламалар;
  
• 
  табиғи және экономикалық әлеуеттерді барынша толық пайдалану, сәйкес аймақтарды жедел дамыту үшін жасалынатын сәйкес заңи, институционалдық және әдіснамалық тұр,ыда қамтамасыз етілген арнайы экономиалық аймақтар болып табылады.
  

• 
  орталық атқарушы органдардың реттеуші қызметі аумақтық шаруашылықтың барлық субъектілерінің, ооорталық жіне жергілікті атқарушы органдардың заңи, құқықтық және нормативтік актілерін дайындау;
  
• 
  аумақтық дамудың маңызды бағыттары мен пропорцияларын анықтау;
  
• 
  тұру орнына тәуелсіз республика халық үшін өмір сүрудің белгілі бір еі төменгі деңгейінде мемлекеттік кепілдіктерді қамтамасыз ету;
  
• 
  аймақаралық және жалпы республикалық сипаттағы (Арал жағалауын, Каспий маңы аймағын, Семей полигоны аймағын, артта қалған ауыл аймағын дамытуға) аумақтық мәселелерді шешу;
  
• 
  ел экономиасы үшін айрықша маңызы юар аумақтардың басымды дамуын қамтамасыз етуге бағытталуы қажет.
  

• 
  біріншіден, реттелген салық саны қысқаруы және бекітілген салық есебінен жергілікті бюджеттердің негізгі бөлігін құру;
  
• 
  екіншіден, республикалық және жергілікті бюджет арасындағы трансферттерді қайта ұйымдастыру, салық құру орнынан республикалық бюджет табысына түсіп, кейін осы аймақтарға субвенция ретінде қайтып келу тәжірибесінен бас тарту;
  
• 
  үшіншіден, аймақтарға орталықтандырылған көмектің атаулығын ұйымдастыру, оның мақсатты қолдануына бақылау тетігін дайындау;
  
• 
  тқртіншіден, жергілікті бюджеттерге орталықтандырылған көмектің көрсетілу нысанының әртараптандырылу, аймақтың ерекшеліктерін ескермен, білім беру, денсаулық сақтау, халықты әлеуметтік қорғау салаларына мақсаттық субвенцияларды тәжірибелерге енгізу;
  
• 
  бесіншіден, экономикалықартта қалғанаймақтар, сонымен қатар дағдарысты шағын және орта қалалар, шалғай ауылды аудандарға, арнайы экономикалық зоналарға олардың дамуын жеделдету мақсатында (салық, кеден және басқалары) айрықша тәртіп енгізу;
  
• 
  алтыншыдан, республикалық және жергілікті бюджеттер арасында қаржылық ағындардың негізгі бөлігін бюджет аралық қатынастарды реттеудің нормативтік-есеп айрысу әдісін қолданысқа ендіру;
  
• 
  жетіншіден, реттеуші табыстардан жоғары тұрған бюджетке түсетін аударымдардың жылдық нормативтерінің тұрақты мөлшерлемесін белгілеу болып табылады [1].