Ғылыми журнал үш айда бір рет шығатын ғылыми журнал
жүктеу/скачать 4.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| Талқылау. Университетте 1959 жылдан бері ұстаздық етіп, бүгінгі таңда зейнеткер, ұзақ
жылдар тарих-филология факультетінің деканы қызметін абыроймен атқарған, университет музейін тұңғыш ұйымдастырушы, әрдайым жақсылықтың жаршысы болып жүретін «Құрмет» орденінің иегері, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Жиенбай Базарбайұлы Бақи өз естелігінде, 70-шы жылдардың аяқ шенінде Жайықтың жағасындағы облыстық өлкетану музейінің ескі ғимаратына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, кейін ашылу салтанатына қатысқанында өзі куә болған әңгімесін байырғы ұстаз былайша өрбітеді: «Бұл шараға қатынасқан облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы О. Көшеков және жоғары да есімі аталатын, Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің басшысы Б. Саппаевтың өзара әңгімесіне куә болған. Музейде жасақталған экспонанттарды аралап келе жатқан олар Гурьев педагогика институты туралы жасақталған мәліметтерге назар аударады. Б. Саппаев ағамыз бұл қалайша екен институттың бастауы сонау 1940 жылдан алуы керек еді. Ал мұндағы мәлімет 1950 жылдан басталады екен, музей қызметкерлері білмеді ме екен деген пікіріне куә болғанын айтады. Сол тұста институттың Ленин орденді ұстазы Сабыр Қазыбаев та осындай пікір білдіруші еді, өкінішке орай уақытында жазып алмаппыз», - дейді (Ахмет, 2015). Институт директоры Ә.Б.Тұрсынбаевтың Гурьев мұғалімдер институтының ұйымдастырылуы туралы Қазақ КАСР Халық Ағарту Комиссариатына берген есебінде 1940-41 оқу жылында студенттер контингенті 120 студент болып жоспарланған. Тарих факультетіне 60-студент, тіл және әдебиет факультетіне 60-студент оқуға қабылдануға тиісті болды. Есеп бойынша институтқа түсуге 152 талапкерден арыз түскен, соның 122-сі оқуға қабылданған (ҚР ОМА, 1692: 63). Ал кадр мәселесіне тоқталсақ. Ленинград қаласынан келген, доцент В.В. Прусс «Тарих» кафедрасының меңгерушісі, әрі КСРО тарихы пәнінен сабақ берді. Ол кезінде Ленинград мемлекеттік университетінде профессор міндетін атқарушы және Сталин атындағы өнеркәсіп академиясында дәріс оқыған. 1934 жылы Ленинград Философия, тарих және әдебиет институтының тарих факультетін бітірген Шкляр ежелгі, орта ғасыр және қазіргі заман тарихынан дәріс оқыды. Оған дейін ол Ленинград Комвузында және мұғалімдер институтында жұмыс жасаған. «Тіл және әдебиет» кафедрасында облыстық білім органдарының келісімімен қаладағы Ленин атындағы мектептің директоры, білім саласында 12 жылдық іс-тәжірбиесі бар Гусева орыс тілі мен әдебиеті пәнінен, ал қазақ тілі және әдебиеті пәнінен педагогикалық училищенінің оқытушысы Малаев сабақ берді. Ол да институты үздік бітірген, білім саласында 5 жылдық жұмыс өтелі бар маман болатын. Сонымен қатар аталған кафедрада сол жылы Ленинград мемлекеттік университетін бітірген Биляев тілге кіріспе пәнін жүргізген. Педагогика кафедрасы бойынша Иванова, 19 жыл еңбек өтелі бар Е. Петрова жұмыс жасады. Әскери дайындық пәнін облыстық пария комитеті ықпалымен облыстық әскери комиссариатынан бөлінген, жоғары білімді, лейтенант С.Н. Сикорский жүргізді. Марксизм-ленинизм негіздері пәнінен институт директоры Ә.Б. Тұрсынбаев сабақ берген (ҚР ОМА, 1692: 64). Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік архиві қорындағы № 1692 Қазақ КСР Оқу ағарату министрлігі қорындағы істерде институт тарихына қатысты көптеген құжаттар табылып, қарастырылды. Аталған қорлармен жұмыстың нәтижесінде Гурьев мұғалімдер институтының тарихына тікелей қатысты бұрын беймәлім болып келген көптеген құжаттар табылды. Осы құжаттардың негізінде Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті бастауын айтып, жазып жүргеніміздей ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 Отан тарихы №1 (97) 2022 134 1950 жылы емес 1940 жылдан бастау алатындығы нақты дәлелденді. Мысалы № 1692 Қазақ КСР Оқу ағарату министрлігі қорының №353 ісінде Гурьев мұғалімдер институтының алғашқы директоры, кейін экономика ғылымдарының кандитаты, тарих ғылымдарының докторы, профессор Әбді Бошанұлы Тұрсынбаевтың Қазақ КСР Халық Ағарту Комиссариатына 4 қыркүйек 1940 жылы жолдаған жедел хатында (телеграмма) 2-қыркүйекте институт базасында алғашқы сабақтың басталғанын, сабаққа 122 студенттің кешікпей келгенін хабарлайды (ҚР ОМА, 1692: 54). Архив қорында КСР Халық Ағарту Комиссариатына Гурьев мұғалімдер институтын ұйымдастыру туралы институт директорының 16 қыркүйек 1941 жылғы есебі сақталып, хатталған. Есепте біріншіден, институтқа түлектерді қабылдау, екіншіден, кадр мамандармен қамтамасыз ету, үшіншіден, оқу ғимараттарымен қамтамасыз ету және жабдықтау, төртіншіден, оқытушылар мен студенттерді тұрғын үймен және жатақханамен қамтамсыз ету, бесіншіден, студенттерді тамақтандыру мәселелері, алтыншыдан, институтқа құрал-жабдықтар алу және қажетті әдебиеттер алу, жетіншіден, институт базасын отынмен қамтамасыз ету туралы жан-жақты мәліметтер берілген. Сонымен бірге архив қорларында сабақтардың өтуі және сапалы өтуіне ерекше мән берілгендігі туралы мәліметтер де сақталған. Архивтегі №332 істе 1941 жылдың 8-ақпан күнгі берілген мәлімет бойынша Гурьев мұғалімдер институтында «Марксизм-ленинизм негіздері» пәнінің жүргізілуі туралы Халық Ағарту Комиссариатына қарасты жоғары оқу орындары басқармасына жолданған есебінде, аталған пәнді институт директоры Ә.Б.Тұрсынбаевтың жүргізетіндігі хабарланып, оның жоғары білімді маман екендігі, Крижановский атындағы Москва жоспар-экономика институтын бітіргендігін және «Марксизм-ленинизм негіздері» және «Диамат және тарихи материализм» пәндерінен кандитаттық минимум тапсырғандығын мәлім еткен. Берілген мәлімет бойынша дәріс сабақтарының өткізілуі, студенттердің өзіндік жұмыстары, семинар сабақтары, қысқы емтихан сессиясына дайындық, қысқы емтихан сессиясының қортындылары көрсетілген. Құжаттардан байқайтынымыз студенттер «Марксизм-ленинизм негіздері пәнінен «өте жақсы» бағаға – 19, «жақсыға» – 22, «қанағаттанарлық» бағаға – 18, ал «қанағаттанарлықсыз» бағаға – 8 студент тапсырған. Погодаев, Харитонова, Калмыкова, Есқариева, Кабулов, Өтемісов, Малыгин, Женесенов т.б. сияқты студенттер қысқы сессия уақытында аталған пәнен «өте жақсы» деген баға алғандығын архив құжаттары нақтылайды (ҚР ОМА, 1692: 15-17). Архив құжаттарында институт директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары Е.Петрованың Халық Ағарту Комиссариатына жолдаған 4 сәуір 1941 жылғы баяндау хатында Комиссариаттың «Педагогикалық және мұғалімдер институттарында оқитын студенттердің сауаттылығы мен сөйлеу мәдениетін көтеру» атты бұйырығын орындалу барысы туралы хабардар етеді. Баяндау хатта барлық оқу топтарына диктанттар жүргізілгендігін, студенттердің өте нашар нәтиже көрсеткендігін атап өткен. 1-курстағы 27-і студентің 22-сі «қанағаттанарлықсыз» баға алған. Тарих факультетіндегі 14 студенттің барлығы да сондай баға алған. Фиология факультетінің орыс тобындағы 18 студенттің 3-уі «қанағаттанарлықсыз» деп бағаланған (ҚР ОМА, 1692: 36). Халық Ағарту Комиссариатының бұл бұйырығы институт кеңесінде және оқу топтарында кеңінен талқыланған. Талқылаудың барысында бұйырықты орындау мақсатында іс-шаралар жоспары жасақталып, орындалуын қадағалау назарға берілген. Қанағаттанарлықсыз баға алған студенттерге орыс тілі пәнінен қосымша сабақтар өткізу қарастырылған. Орыс тілі пәнінен белгіленген уақытта академиялық қарыздарын жабу міндеттелген. «Тіл және әдебиет» кафедрасының меңгерушісіне жүйелі түрде орыс тілі және әдебиеті пәні сабағына қатысу, кафедра мәжілісінде талқылау және аталған пәннің берілуін жақсарту туралы ұсыныс-пікірлерін беру тапсырылған. Ең басты назар студенттер арасында көркем әдебиет оқуды ұйымдастыру мәселесіне көңіл аударылған. Институтта тарих, тіл және әдебиет факультеті болған, яғни айтқанда екі факультет болған. «Тарих» факультеті студенттеріне оқу барысында «Марксизм-ленинизм негіздері», «Саяси экономика», «Психология», «Педагогика», «Мектеп гигиенасы», «Ежелгі дүние тарихы», «Орта ғасырлар тарихы», «КСРО тарихы», «Жаңа кезең тарихы», «КСРО Конституциясы», «Тарих пәнінің берілу әдістемесі», «Әскери дайындық» пәндерін, ал «Тіл және әдебиет» факультетінің студенттері «Психология», «Педагогика», «Марксизм-ленинизм негіздері», «Жалпы тарих», «КСРО тарихы», «Тіл біліміне кіріспе», «Қазіргі орыс тілі», «Ежелгі славян тілі», «Орыс тілінің граматика тарихы», «Орыс әдебиеті тілінің тарихы», «Әдебиет теориясы», «Жалпы әдебиет», «Орыс әдебиеті», «Фольклор», «ХVІІІ ғасыр әдебиеті», «Ежелгі орыс әдебиеті», «ХІХ ғасыр әдебиеті», «ХХ ғасыр әдебиеті және совет әдебиеті» және «Орыс тілі және әдебиеті әдеістемесі», «Әскери дайындық» және «Мектеп гигиенасы» пәндерін оқыған (ҚР ОМА, 1692: 52). Институт ғимараты бұрынғы педагогикалық училищенің екі қабаты ғимаратында орналасқан. Барлығы 9 бөлме,соның 5 бөлмесі екінші қабатта, 4 бөлмесі бірінші қабатта орналасқан. Жоғары қабаттағы 2 бөлме және төмендегі 3 бөлме аудитория болып жабдықталған. Үлкен бөлмеде кітапхана орналасқан. Шағын бір бөлме директор кабинетіне, тағы бір бөлме оқытушылар бөлмесіне берілген. Төменгі қабатта оқу бөлімі меңгерушісі, хатшы, әскери кабинет жабдықталған. Оқу |