Фк-03-3к2 тобының студенті Қошқарова Алияның «Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің эмоционалды-ерікті аумағының психологиялық ерекшеліктері»
жүктеу/скачать 0.5 Mb.
|
Жаттығу №2 Жаттықтырушы: Сіздің танысыңыз нақты қарым-қатынасқа мына сөздермен түсті. Сіз не сезінесіз, қандай әсерге бөлінесіз.
Жаттықтырушы: қалай әсер алдыңыздар. «Мынаған сөйлеме,өкпелегіш»! «ал оның ашуы шәй орамал кепкенше»-деп жатады. Осы сздар нені білдіреді. Жаттығу №3. «Сөз». (вербальды, вербальды емес қарым-қатынасқа түсу). Мақсаты: Дәл қазір қандай эмоция сіздерге тән.
Жаттықтырушы: қарым-қатынасқа түскенде көбіне қайсысын сезінеміз.
Мақсаты: белсенді қатынас, ұмтылу, ұялу сезімін тудыру. Әр адамның жақсы, жағымды сезімді бастан өткізуі. Нақты дұрыс сөздер таба білуге әкелу.
Қарсы сипат:
Жаттықтырушы: Егер жүрегімізге уайым, қобалжу, болса, ол сезім жол таппау , кектенуге әкеледі.Эмоционалды өзіндік реттеуге адамдар типін бағалай, бақылай білуіміз керек. Манипулятор – басқарушы, кең тараған категория, адамдарды әлсіз енемесе күшті жағын көріп,сол деңгейде әсер етеді. Оның қақтығысты негізгі мақсат сіре технологиялық қысым жасау. Негізгі құрал оның қимыл іс-әрекетіне эмоционалды көңіл бөлмеу өзіңізді көңілді ұстау, әсерлі жауап беріңіз, сізге тез арада тиісуін қояды. Ашушаң адам – невротик, оларда қобалжу басым. Негізгі «құрал сау адам адам ауруға өкпелемейді» қағидасымен өмір сүру керек. Қарапайым адам – мінез-құлық , өзін көрсету төмен дәрежеде дамыған. Ол адамдарда қарпайым сезім, мінез-құлқы өмір сүруде иілгіш. Ол мақтағанда ұмытпайды. Жұмыс атқару деңгейіне қарай, жылы сөзбен бастасаңыз көп жетістікке жетесіз. Қалыпты мәдениетті адам – қарым-қатынасқа жағымды түседі. Егер қақтығыс байқалса, тез шешіледі, көзқарасы дұрыс түседі.
Сіздің өкпеңіз неге жатады? Жаттықтырушы : жайғасып отырыңыздар, ішкі әлеміңізді сезінуге мүмкіндік алдыңыз. Бірнеше ұзақ тыныс алу, жайлап шығару. Өзіңізді тыңдауға мүмкіндік алдыңыз. Өзіңізге сұрақ қойыңыз бақытты адам деп сезінесіз бе? Өз бақыттылығыңызды ұпайға бағалаңыз. 50%-60% -100% . Егер 100% -бағаласаңыз, құттықтаймын. Ол әрине тек шынайы, шындықпен жанасасың. Тұла бойыңызда сол бақыттың нышаны айқын көрінді ме? Егер 50%-60% т.с.с – болса, қазір түсінуге мүмкіндік алдыңыз. Сізге не кедергі келтіреді. Бақытты болуға? Ол болашақ туралы ойланып қобалжу ма? Өткен өмірде қажетсіз өкпелеу бар ма? Сол туралы ойланыңыз? Егер түсінбей жауап таппай отырсаңыз қайғы емес. Ол сұрақ міндетті түрде шешімін табады. Қазіргі ішкі әлеміңіз өзіңізге мүмкіндік алды, дәл осы сәтте тағдырға рахмет айтыңыз. Бүгінгі ашық аспан, тыныштық үшін? Денсаулық өзіңіздің қажеттілігіңізді өзіңіз өтей алыңыз? Жақындарыңыз аман, тыныш заман үшін? Өмірге сүйіспеншілік, жарық дүниеге рахмет! Жарайсыңдар! Кім осы сезімді сезіне аласаңыздар, жайлап ашсаңыздар болады. Жатықтырушы: өкпе туралы суретін алып – эмоция қосып түзету енгізуді ұсынды. Ол оң жақтан көршілерге жіберіп, әр адам өз мүмкіншілігі қосады. Өз қосымша көзқарасын білдіріп, суретке қосады.
Қазір өзін қалай сезінуде, фломастермен белгілеу. Басында көңіл күйлерін қалай белгіледі (қай түспен) соңғы түс қандай. Салыстыру арқылы талдау жасау. Бүгінгі күнге, осы кездесуге рахмет, ризашылығын өз қабілеттерін, мүмкіндіктерін дер кезінде аша білуге, пайдалана білуге шақыру. Жаттығу № 5 «Түсіну» Жаттықтырушы: ыңғайлы жайғасып отырыңыздар. Ішкі әлемді тануға мүмкіндік алдыңыз. Керек емес жерлерін түзетуге мүмкіндік алдыңыз. Өзімізді босаңсытамыз, менің сөзімді ести отырып терең босаңсу үстіндесіңдер. Сіздерге қолайлы, енді кішкене ақылға жүгінейік. Біздің бар өміріміз таңдаудан тұрады. Бізді таңдайды, біз таңдамаймыз. Бірдей шығу әркезде мүмкін емес.Біз қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүргіміз келеді. Бірақ біз әркезде бола алмаймыз, іскерлігіміз жетіспейді, назар аудармаймыз. Екінші адамды дұрыс түсіну мүмкіндігі жетпейді, оның көңіл-күйін, сезімін түсінуге мүмкіндік алдыңыз. Ішкі экранда өзімізді көруге мүмкіндік алдыңыз. Өзімізді түсініңіз, көзіңізге қараңыз, жан дүниеңізде не бар? Ол жалғыз ба? Сүйіспеншілігі бар ма? Оған ауыр тиетін кездері барма? Әркі көз алдында тамаша адамды көріп тұр. Осы адам, бұл әлемде басқа адам жоқ. Оның да бақытты болуға мүмкінідігі бар. Оған кейде қорқынышты да. Ол да қателік жібереді, өзі үшін қиналады да? Осы кезде бақытқа толы болу үшін не керек. Сіз қазір жалғыз емесіз? Қасыңызда достарыңыз, сізге жақсы қатынаста. Қасыңыздағы адамға жақсылық, сүйіспеншілік тілеңіз. Өзіңізге де соны тілеңіз. Осы сезімді сезіне білгенше отыруыңызға болады. Толық сезінсеңіз, осы сезімде біренеше минут отыруыңызға мүмкіндігіңіз бар. Эмоция, ерік өрісін дамытуға арналған жаттығулар. Мақсаты: Қарым-қатынасқа түсу барысында көңіл –күйді, эмоцияны сезіне білуге үйрету. Құралдар: магнитофон, сабырлы әуен, қағаз фломастер. Жаттықтырушы: Қазіргі көңіл-күйлеріңізді сезіну, фломастермен қағаз бетіне эмоциясын көрсетулерін тапсыру. « Еркін сурет»
Жұмыстың жүргізілу барысы: Жүргізуші іздену ситуациясын тудырады. Ол балаларды ойландыру үшін және оларға түсінікті болу үшін жағдай жасайды. Балалардың сезімін ашу үшін көмек береді. Бұл жұмыс арқылы баланың ішкі сезімі мен эмоциясын біле аламыз. Яғни оның туындауы баланың тапсырманы дұрыс қабылдап, оны нәтижелі орындауымен байланысты. Орындалу уақыты: 30 минут. «Өз көңіл-күйін бейнелеу» жаттығуы. Тапсырма:
Орындалу уақыты: 30 минут Жүргізілу барысы: Балалар өз қалауындағы суретті салып, қажетті өздерінің көңіл-күйлеріне қатысты оны бояйды. Қажетті құрал-жабдықтар: Ақ парақ, қалам, түрлі түсті қалам, краска т.б. Музыкалық психологияға қатысты түзету-дамыту жұмыстары. Бұл жаттығу интеллектуалды жағынан артта қалған, педагогикалық жіберілген , мәдениеті төмен, таныс, естіген музыкаларды қайта есіне түсіре алмай қиналатын адамдарға арналған. Бұл жұмыстың бастамасы балалармен күнделікті музыканы тыңдаумен басталады. Яғни балалардың реакциясын музыканы тыңдау процесі арқылы байқай аламыз. Көбінесе тыңдау музыкасына жай музыка ырғағы қолданылады. Өйткені музыканы тыңдау барысында бала өз-өзіне келеді де зейінін бір обьектке тұрақтындырады. Оларды бақылай отыра олардың сол кездегі мінез-құлқы мен мінез ерекшеліктерін анықтауға болады. Алғашында таныс емес музыканы, одан соң, таныс музыканы ауыстырып қою қажет. Баланың эмоционалды дамуына музыканың мақсатты бағыттала әсер етуі, олардың дәр реакциясын дамытады. Өздеріне ұнамды музыка болса, онда, олардың көңіл-күйі көтеріліп, психикалық тонусы жоғарлайды, яғни музыканы тыңдау барысында баланың эмоциясы анық байқалып отырады. Жалпы бала организімі жақсарып, музыка арқылы демалады.
Интеллектуалды дамуы артта қалғандармен жүргізілетін ойынтерапиясы. Балалар қалай ойынауды білмейді: Оларға ойдан құрастырылған ситуациялық ойынды жүргізу оларға мүмкін емес. Ойын ойнау барысында балалар бірден беріліп кетпейді, олардың түсінуі қиынға соғады.Кейін келе ол жағдай қайталанғандықтан бала біртін келе еліктеп, ересек адамға (тәрбиеші, психолог, жаттықтырушы) сенімін білдіріп, Коррекциялық жұмыстың алғашқы сатысынан бастап, баланың ересекпен немесе тәрбиеші,жүргізушімен қатынасы мен түсінуін байқап, оларды тіркеп отыру қажет. Ойын терапиясы арқылы баланың коммуникативті дағдысы дамиды, олардың сезімі мен эмоциясы, көңіл-күйі сыртқа шығады. Сонымен қатар психокоррекциялық процесс баланың өзіндік ойын жеткізу мен оның әлеуметтенуін дамытады. «Кішкентай бала тәріздес» жаттығуы. Ересек балалар индивидуалды жұмыс орындағанды ұнатады. Топтық жұмыс ол қажетті жұмыстың бірі болып табылды .Құм терапиясы жанұяның байланысы моделін тудырады. Бұл балалар үйінде тәрбиеленушілер үшін өте ауыр сұрақ болып табылады. Олар көбінесе отбасы жағдайын түсіндіре ала алмайды және ана мен әке, баланың ролін және міндеттерін айта алмайды. Бұл терапия арқылы кезкелген конфликті мен қиын ситуацияларды шешуге болады, қажет уақытта кезкелген шешімқабылдауға мүмкіндік береді. Құмдытерапия балалар үйінде тәрбиеленуші балалармен жұмыс жүргізуге өте ыңғайлы болып келеді. Бұл ойын шарты бойынша психологтың баламен сөйлесуін қажет етпейді, бірақ бұл жаттығу адамға демалуға, ауырлығын тастауға, босаңсуға, негативті эмоциядан арылуға мүмкіндік береді. Әдетте ересектерде құм теңізді, жаз мезгілін, демалысты байланысып, жағымды елестер пайда бола бастайды. Көп ересектер өзі туралы айтқысы келмейді, яғни көп срларын іште сақтап қалады, ал бұл жаттығу адамның ішкі сезімі мен эмоциясын шығаруға мүмкіндігін туғызады. Қиын балалармен жұмыс жасағанда дамыту-түзету жұмыстарын жүргізуде арт-терапияның барлық салаларын қолдану тиімді әрі сапалы нәтижені береді. Арт-терапиялық техниканың көрсеткіші бойынша, жетім балалармен жұмыс жүргізуде өзектілік болып мыналар есептелінеді: Эмоционалды дамудың қиындығы, өзекті стресс, эмоционалды тонустың төмендеуі, эмоционалды депривация, өзін-өзі бағалаудың бұзылуы. Бұндай жұмыс кезінде бала өзінің сезімі мен ойын сөзбен емес, қандайда бір бейнені жасаумен білдіртуге мүмкіндік туғызады. Арт-терапия процесінде қоршаған ортаңмен қарым-қатынасқа түсуге ниет тену сезімі туындайды. . 2.3 Балалар үйінің қызметкерлері, ата-аналар, ересектер үшін практикалық-әдістемелік нұсқаулар Жетімхана мекемесінде тәрбиелеу және оқыту жұмысына педагог-психологтың бейімделу процесі ары кетсе жарты жылға созылады. Балалардың мінез-құлық ерекшеліктеріне үрену қиынға соғады. Жанұялық тәрбиеден айырылған жетім балалардың жанұяда тәрбиеленген балалардан айырмашылығы олар ересек адамның сезімі мен түсінігін іздемейді, түсінуге де күреспейді. Үлкендер оларға қастары ретінде қабылданады. Психологтарга да үлкендерге сияқты сенімсіздік, күдікті тудырады.Әсіресе олар психикалық жарақаттанғандар мен психикалық жағынан артта қалғандар болып табылады. Бұл мекемедегі ең басты балаларға әсер ету ол – қажетсіну болып табылады. Балалармен жұмыс жүргізуде психолог әсер етуде әртүрлі амал-тәсілді қолданады. Яғни оларға психодиагностикалық әдіс жасаумен қатар, психокоррекциялық әдісті де жүргізеді. Сонымен қатар, психологпен бірге осы мекемедегі тәрбиешілерде балалардың күннен-күнге өзгерісін байқап отырады. Олар балалармен 2-3ай жұмыс жасағанда олардың басқа жолға ауып бара жатқандарында байқап отырады. Осы тұста олар осындай балаларға өзара байланыс стилін өзгертіп отырулары қажет. Олар психологтар үшін олар жеке адам болып қабылданатынын біле тұрып, ал тәрбиешілер үшін олар баяғы қалпыменен қалып, жақсы адам ретінде де қабылдап отырғаны жөн болады. Оларға тек түсінушілікпен қарамағандарға ғана олар жамандық жасауды бастамайды, сонымен қатар олармен дұрыс қарым-қатынаста болмаған, қызмет шегінен шыға алмаған педагогтармен да солай қарым-қатынаста болады. Осындай жағдайларда психолог нәтижелердің оң болмағандығынан бұл мекеменің педагогтары мен тәрбиешілеріне кекілжің жағдайды тудырады. Шамамен осы уақытта психолог балалармен жүргізілген әңгімелесу, сауал-нама, бақылау әдістерінің нәтижесін өңдеп, қиын балалармен жұмысын мықты етіп нақты белгілеп алады. Ол осы тұста мекеме меңгерушісінен оқу-тәрбие жұмыстарының жоспарын алады да, оған өзінің психологиялық жоспар құрап, енгізеді. Демек, осы мекемеге бейімделу барысында туындайтын проблеманың бірі, психолог сол мекеменің қызметкерлерімен сенімді, серіктестік қарым-қатынасты орнату мен мекеменің бас директорымен ортақ тіл табысу болып табылады. Сондай жағдайда маманның психологиялық субьективті проблемасы мекеменің обьективті проблемасына айналады. Бұндай жағдайларда психолог үнемі бастаушы қызметін атқарып отырады.
кейіпкерлерменен жұмыс. Бұл мекемеде қызмететушілермен қатар, психологтың да орын ерекше, яғни педагогикалық процесс психологиялық жұмыстарынсыз жүзеге аспайды. Бұл жерде басты орын алып отырған психокоррекциялық жұмыс болып табылады. Яғни ол арқылы осы мекемеде тәрбиеленушілердің психикасының дамуын және жеке ерекшеліктері мен таным процестерін түзету-дамытуға болады. Сондықтан да психологтың бұл мекемеде алатын орны ерекше. Психолгиялық еркешеліктердің негізінен бұл ортада психолгиялық атмосфера туындап, балалардың эмоционалды дамуын және оның түзету жолдарын қарастыру психолог міндетінің бірі болып табылады. Балалар үйіндегі психолог-тәрбиешінің тәрбиелеу жайлы схемасы. 
 
Г.И.Шукин Тәрбиелеу әдістемесінің топтамасы 
 
Тәрбиеленушілердің ақпарат алмасу мен көзқарастарының қалыптасуы. Тәрбиеленушілердің мотивтерін стимулдау және олардың ісәрекетін ұйымдастыру. Тәрбиеленушілердің мінез-құлқына баға беру және көмек көрсету. ҚОРЫТЫНДЫ Жалпы, бұл дипломдық зерттеу жұмысында балалар үйіндегі тәрбиеленуші балалардың эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеудің психологиялық жолдары қарастырылады.Жетімдер үйінің пайда болу тарихына шолу жасалады.А.М. Прихожан, Н.Н. Толстых зертетулері арқылы бұл ортадағы балалардың өз бойындағы құндылықтарын жете бағаламауы жайлы мәліметті аламыз.Ресейдегі балалар үйіндегі балалардың саны, даму мүшкілі сөз болады.Қазақстандағы қазіргі таңдағы жариялылық ықпалымен анықталған қоғамдағы “ақтаңдақ” тұстарға, оның ішінде әлеуметтік жетімдікпен бұқаралық күрес, сауықтыру жайы терең қозғалады. Шетелдік ғалымдар М. Роуз еңбектері, ол елдегі “терапевтикалық қоғамдастықтың” жұмыс істеуі, психологтардың біліктілігі терең сөз етіледі.Жалпы бірінші тарауда жетім балалардың психикалық даму ерекшеліктері толығымен баяндалып, депривациялық күйлерінің басымдылығы сипатталады.Балалар үйіндегі балалардың психологиялық табиғаты, классик-ғалымдар С.Л. Рубинштейн, Б.М. Теплов еңбектерінің мәні кеңінен ашылады.Екінші эксперимент бөлімін қамтитын тарауда балалар үйіндегі балалардың эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеуге көмектесетін түзету-дамыту шараларының кешені ұсынылады. Эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеу жеке балаға және бүкіл топқа арналған бағдарлама үлгісі ұсынылады.Балалар психотерапиясының негізін қалаған В.Е. Рожков, Б.З. Драпкин, В.Л. Леви, А.И. Захаров, В.М. Бехтеревтің құнды әдістемелік еңбектері толық баяндалады.Эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеу мен дамыту-түзетуге ойын терапиясының үлгі сабақтары, ойын терапиясының тренингтік дамыту ойындары ұсынылады. Зерттеу жұмысында алға тартылған, яғни балалар үйіндегі балалармен түзету-дамыту жұмыстарын психологиялық тұрғыдан сауатты да, дұрыс өткізген жағдайда, олардың эмоционалды-ерігінің жетіліп дамуға мүмкіндік алады деген ғылыми болжам дәлелденіп, өзінің оң нәтижелерін берді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1.Мақашқұлова Г. Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің психикалық ерекшеліктері. // Қазақстан мектебі, 11-12/2005, 52-53 б. 2.Прихожан А.М., Толстых Н.Н. Дети без семьи. М, 1990. 3.Кащенко В.П. Педагогическая коррекция. М, 1995. 4.Выготский Л.С. Проблема возрастной периодизации детского развития. //Выготский Л.С. Вопросы детской психологии. – СПб, 1997. С 3-21. 5.Грибанова Г.В. Психологическая диагностика личностного развития детей и подростков при семейном алкоголизме.// Дефектология. 1988. №1. 6.Психическое развитие воспитанников детского дома. Под.ред. И.В. Дубровиной, А.Г. Рузской. М, 1990. 7.Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. М, 1996. 8.Фрухт Э.л. Диагностика нервно-психического развития детей 1-го года жизни // Пантюхин, Пеюра К.Л., Фрухт Э.Л. Диагностика нервно-психического развития детей нервных трех лет жизни. 1979г. 9.Разенкова Ю.А. Коррекционно-педагогическая работа с детьми первого года жизни группы риска в условиях дома ребенка: Дисс. Канд. Пед.наук. М, 1998г.. 11.Леонтьев А.Н. К теории развития психики ребенка // Леонтьев А.Н. Проблемы развития психиуи. – М, 1981. 12.Выготский Л.С. Проблемы психического развития ребенка. //Хрестоматия по психологии. – М, 1977. 13.Выготский Л.С. Собрание сочинении: в 6т. т. 4. М, Педагогика, 1984г. 14.Гальперин П.Я. Формирование умственных действии. //Хрестоматия по общей психологии: психология мышления; М, 1981. 15.Фрейд З. Психоанализ. Религия. Культура. – М, 1992. 16.Люблинская А.А. Очерки психического развития детей М, Просвещение, 1965. 17.Ананьев Б.Г. Психология чувственного познания. М, Издательство АПН РСФСР, 1960. 18.Ковалев А.Г Психология личности, изд. 3, перераб. И доп. М; «Просвещение», 1969. с 353-362. 359-360. УДК 159.9 19. ББК 88 Абрамова Г.С Возрастная психология: Учеб.пос. для студ. Вузов -4 –е изд., стереотип – М; Изд. Центр. «Академия», 1999 -672стр. 20.Т 18 Танқаев С.Д Семьяның рухани күйі. А; Білім, 1983-36б. 21.Вопросы психологий. Май –Июнь 2000. № 3 22.Научный журнал. Мать и ребенок аспекты асбиостических оношений. (23-33,133-138) стр. 23.Вопросы психологий. М; 2000 № 5 В.И Слуцкий .Психология готовность к материнству. Феномен детской застенчивости Ред.кол. Е.В Щедрина (гл.ред.) 24. Вопросы психологий. №2 М;1999 1.Системный кризис психологий 2. Культура, эмоций и психология здоровье 3.Природа человека в концепций Маслоу. Стр.(118-120) 25. 88. В29Венгер Л.А Мухина В.С Психология : Учеб. Пособие, для пед. Уч. –М; Просвещение 1988-336с. 26. 88.37 К90 Кулагина И.Ю Колюцкий В.Н Возрастная псих-я Раз-ие челов-а от рожден. До позд. Зрелости.Учеб. пос. М: Т.Ц Сфера «Юрайт-М», 2000-464стр. 27.О28 Орлов Юрий ихайлович Самопознание и самовоспитание характера : Беседы психолога с старшекласниками : КН. Для учащихся Ю.М Орлов.: Просвещение, 1987-223стр 28.88.4 Цукерман Г.А Мастеров Б.М Психология саморазвития –М.:Инропракс,1995-288с Ц85
29. 88. 8 Валлон А Псхическое развитие ребенка – М: Просвещение 1967 -194.с 30. 88.8 Возрастная и педагогическая психология.Учеб. пособ. Под.ред. М.В Гализо, М.В Матюхиной, Т.С Михальчик –М: Просвещение, 1984-256с. 31.К 48 Кем Мишель, Психология падростка : Психосек-п развитие –М: 1991.- 171. 32.88.8 Калесова Д.В Мягков И.Ф Учителю о психологий и физ-й подростка –М: Прос-ие, 1986-60с 33. К.64 Психология ранней юности : Книга для учителя –М: Просвещение 1989 -255с 34. 88. 8 Развития личности ребенка Пер.с англ. Общ.ред. А.М Фонарева М: 1987-272с. 35.П86 Психология современного подростка / НИИ общей и пед. Психологий АПН. Под. ред. Д.И Фельдштейна –М; Педагогика, 1987-237с 36.Галигузова Л.Н ., Мещерякова С.Ю., Царегородцева Л.М Психологические аспекты воспитаня детей в домах ребенка и детских домах. /Вопросы психологии. -1990.-№6-15-20 37. Лишенные родительского попечательства : Хрестоматия / Ред. –сост. В.С Мухина.-М., 1991. 38. Михайлова Ю.А Социальное поведение и эмоциональная регуляция у васпитанников домов ребенка// Психолог в детском саду.-2003-№2-С.83-114. 39.Мухамедрахимов Р.Ж. Мать и младенец: психологическое взаймодействие.-СПб.,2003. 40. ПапушекХ., Папушек М, Солоед К. Значение невербального общения в младенческом возрасте для психического развития //Психологический журнал. -2000.- №3.-С.65-72. 41.Психическое развитие воспитанников детского дома / Под.ред. И.В Дубровиной, А.Г Рузской.-М., 1990. 42.Рогов Е.И Настольная книга практического психолога в образований Учеб. Пособие –М: ВЛАДОС , 1996.-529с. 43. Возрастная особенности психического разития детей. – С.б науч. тр./отв. Ред. И.В Дубровина, М.И Лисина. М., 1982. жүктеу/скачать 0.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|