Г. А. Дүйсенбиева Б. У. Курбаналиев Әлем әдебиеті г. А. Дүйсенбиева Б. У. Курбаналиев

«Энциклопедия» басылымына барлық ағартушылар қатысты. Руссо музыка туралы, Бюффон жаратылыстану ғылымдары туралы, Монтескье -эстетика жайлы («Талғам»), Тольбак - дін мәселелері туралы мақалалар жазды. «Ақыл - парасат» мақаласын Вольтер жазды.

Францияға қайта оралысымен, Дидро басқа ешқайда шықпастан 1784 жылы дүниеден өтті. Бұдан бұрын Екатерина II-ші Париждің Сен-жермек деген жеріндегі ақсүйектер тұратын ауданнан зәулім үй сатып алып берді, бұл жерге ол Латын кварталындағы үйлердің біріндегі төртінші қабаттағы жутаны пәтерінен көшіп келді. Орыс патшайымы одан оны жеке кітапханасын сатып алып және Дидроны оның сақтаушысы етіп қоя отырып оған үлкен материалдық көмек көрсетті.

Ол Ричардеонның оқырманы болды. 1761 жылы ағылшын жазушысы қайтыс болған кезде, өзінің проза өнеріне деген көзқарасын бере отырып, оған «Ричардеонға мадақ» атты шығармасын арнады. Ол автордың қарапайым адамның азғындауға қарағандағы моральдық шыдамдылығын дәріптеуге деген ұмтылысынан тұрды. Дидроның драматургия теориясы бойынша еңбектері («Драмалық поэзия туралы пайымдаулар», «Актер жайлы парадош» және т.б.) оның драмалық тәжірибесіне байланысты жазылған болатын. Бұл еңбектің алғашқы нұсқасы Мельниор Гримнің «Әдеби корреспонденция» атты журналында жарияланды. Толық мәтіні автор дүниеден өткеннен кейін 1830 жылы жарық көрді.

Дидроның көркем шығармашылығының шыңы - «Ромогенені» диалог - повесі (1762-1779). Ақша үшін бәрі де кешіріледі. «Байлық жаман қылықтар мен қылмыстарды бүркемелейді», «Кімде - кім бай болса, өзі не жасаса да өзін қамтамасыз ете алмайды», «Байлар - олар халықты тонаған қарақшылар. Рамо өзіне қандай қорытынды жасайды? Байлықты жек көру керек пе? Себебі ол арсыз ғой, ештеме болмайтындай оңбағандардың ортасында адал болу керек пе? Оның философиясы - еңбек етпестен біреудің есебінен рахаттану.

«Тағдырға сенуші фотолист» романын Дидро Ресейде жүріп жазды, алайда ол отанына оралғаннан кейін оны баспаға бермеді. Ол қолдан қолға тізіммен өтіп жүрді. Жак қызметкер, шаруа Санчо Понеанаң француздың ұрпағы - халықтың Францияның, оның өмірлік қуанышы мен әзілінің көрінісі.

Дидроның «Монах әйел» романы шіркеудің қылмысын әшкерелейді. Сюзанна қызды, оның еркінен тыс монастрьға береді. Қыз ақылды, сұлу, дені сау. Табиғат оны өмір үшін жаратты. Қоғам соқыр нанымдарды басшылыққа ала отырып, оны барлық қызығушылықтардан, ықыластардан, бейімділіктерден өлкеттін өмірге қарай мәжбүрлейді. Табиғат оны еркін етіп жаратқан, қоғам болса, шіркеу дәріптеп жүрген табиғилыққа қарсы моральды басшылыққа ала отырып, оны бұғауға салады. Сондықтан қыз өзінің өмір мен бақытқа деген өзінің құқығын қорғайды.


Мақтұмқұлы

(1733-1791)
Түрікмен ақыны Мақтұмқұлұлы - әйгілі ақын Азади Довлетмамедтің (лақап аты - Фраги)(шамамен 1700-1760жж) баласы. Ол өзінің ең озық шығармаларында өзінің туған халқының ауыр тағдыры туралы бірнеше рет жазған. Жергілікті мектепті бітіргеннен кейін, білімге аса ынтық Мақтымқұлы оқуын Чарджоудағы Ыдырыс - Баба, Бухарадағы Көкелддаш медресесінде және Хиуадағы Шерғазы медресесінде жалғастырды. Бір күні оның қолына дутар түсті, содан бері ол ән айта бастады. Махтұмқұлының ақындық мұрасы 6000 шығармадан тұрады.

Мақтұқұлы Оққыз атты қызға үйленіп, одан Сори және Ибрагим атты екі ұл көреді. Алайда, бұл екі баласыда кейіннен қайтыс болып, оған ақын қатты қайғырады. Түркмен ақыны Мақтұмқұлы өзбектердің де сүінші ақыны болды.

Мақтұмқұлы өзінің өлеңдерінен көрініп тұрғанда алыс елдерге сапар шегуге мәжбүр болған. Ол Астрханда, Әзербайжанда, Үндістанда, Иранда, Ауғаныстанда болды. Аңыз бойынша ол екі рет тұтқында болған. Тұтқында ақын өзінің қолжазбаларын жоғалтып алады - дұшпандары оларды өзенге тастаған. Бұл түркмен халқын орасан үлкен нұқсан келтірген парсы қызылбастарының тонаушылық шабуылдарының бірінде болды. Олардың қара ниетті істерін Мақтұмұлы «Шапқыншылық» атты өлеңінде айтылған:

Не істеу керек, болмаса жүректе махаббат,

Алды ғой жұлып қызылбастар тамұқтың есігін

Тапталды ғой менің қуанышқа толы отаным,

Тапталды ғой бағымда қатыгез табанның астында

Не істейін енді, бар ма амал?

Өжет сымақ өзіне қос әйел алса,

Кірер отбасына бітпес араздық

Олар қояр жүз мың талапты,

Ол байғұс тағдырына болар нала.

Қызды, оның сезімін ескерместен қалың малға бола өзі сүймейтін шалға берген. Ауырлығын Мақтұмқұлының өзі сезінген. Мұндай тәртіптер, оның «Ғашықтың жарлылығы» атты өлеңінде ащы мұң толы жолдарды туғызды.

Қалыңдық үшін төленер қалың

Қайғыға душар болар жаның.

Ақын сондай - ақ басты мақсаты сыртқы сән - салтанатқа жетемін деп, қоғам алдындағы парызды ұмытып кеткендерді де кекеткен. Оның сөзі бойынша мұндай адамдардың бастарына ораған шалмасы олардың рухани дәрежесіне сай емес. Мақтұмқұлы түркменнің ақындық тілін халықтың тіліне жақындата отырып, оны едәуір өзгертті. Мақтұмқұлының ақындық шеберлігі түркмен поэзиясында ең озық деп есептелінеді. Ол ақындардың кейінгі ұрпағына үлкен ықпал жасады.

Готхольд Эфраим Лессинг

(1729-1781)
Немістің көрнекті жазушы - ағартушысы әрі драматургі, эстетигі, әрі әдеби сыншысы. Лессинг неміс философиясы мен қоғамдық ойының тарихында көрнекті роль ойнады. Ол немістің классикалық философиясының негізін қалаушылардың бірі болып табылады. Лессинг тамаша көсемсөзші болды. Оның қызметінің негізгі отергиені-абсолютизм идеологиясымен күрес, демократияшыл топтардың мүдделерін қорғау, демократиялық ұлттың мәдениеттін құру болды.

Лиссинг Коменц қаласында пастор отбасында дүниеге келді. Жергілікті мектепте оқып, содан соң Лейпциг және Виттенберг университеттерінде оқыды. 1748 жылы ол Берлинге келеді. Мұнда ол Вольтердің қолында хатшы болып жұмыс істейді. Мольер дәстүрінде жазылған «Жас ғалым» комедиясы сахнада жиі қойылып, Лессингтің есімін паш етті. 1767-1769 жылдары ол Гамбургке келеді де театрда жұмыс істейді, мұнда оның драматургиялық дарыны гүлдене түседі. Бұл кезеңде ол көлемді екі эстетикалық еңбек жазады. Олар: Лессинг идеализация қағидасына қарама-қарсы поэзия туралы реалистік ілімді негіздеген Лаоноон(1766) трактаты мен «Гамбург дракматургиясы» деп аталатын театрлық рецензиялар жиынтығы (1767-1769). Ол Германияда драма жанрын оны классикалық трагедияға қарама-қарсы қоя отырып құрды. Өзінің теориялық еңбектерімен ол ұлттық театрды реалистік негізге қоя отырып және саяси шеңбер ретінде пайдалана отырып құрды.

Оның шығармалары - «Мисс Сара Салепеон» (1755), Минна фон Барнгильм»(1767) драммалық поэма, оның драматургиясының гүлі «Данышпан Натан»(1779) оның философиялық көзқарастарының кеңдігі жайлы білдіреді. Оның алғашқы драмасы, «Мисс Сара Сампеон»(1755) Дидроның пьессаларына дейін пайда болған; француз ағартушысы оны байқап, лайықты бағасын берген.

Пьесаның тақырыбы - ресми мораль заңдарын бұзған және сезімге беріліп кеткен қыздың қасіретінің тарихы. Дүниенің пікірін тәрк еткен Сара Сампсон, махаббат мәселесінде жүректің үні бірінші маңызға ие болады деп ұйғарды.

Лессингтің екінші пьесасы «Минна фон Барнгеельм» комедиясының көрінісі тікелей жеті жылдық соғыстан кейінгі кезеңді қамтиды. Телькейм мен оның қолындағы Миннаның образында Лессинг соғыспен ыдырап жатқанГермания жағдайындағы отан сүйгіштік сезімнің тірі иелерін бейнелейді.

«Антикварлық мазмұндағы хаттар» атты пікірталастың мазмұндағы шығармасында Лессинг әдебиетте жағымсыз дәстүрлерді таратқан, барлық әділдік пен батылдықты тұншықтырған сыни журналдың баспагері пәлеқор және өсекші Клотц деген біреудің жалған ғалымдығын әшкереледі.

Оның шығармалары биік философиялық рухқа толы, олар адамдарды ақиқатты іздеу жолына қарай бағыттайды. Оның алғашқы шығармалары «Поэзия мен ақиқат», сондай - ақ «Ганимед» өлеңі (1774) философиялық негізде құрылған.

Гете Шығыс поэзиясы мен оның көрнекті өкілдер – Хафиздың, Низамидің, Фердаусидің, Саадидің шығармашылығына орасан зор көңіл бөлді. Ұлы ақынның «Батыс – шығыс диуаны» атты жинағы 12 томнан тұрады. Олар: «Жыршылар туралы кітап», «Хафиздің кітабы», «Махаббат туралы кітап» және т.б.

Студенттік жылдарының өзінде - ақ ол Ганьенің «Мұхаммедтің өмірі» (1732) атты кітабымен танысады да Мұхаммед (с.ғ.с) жайлы драма жазуды ойластырады. Ол өзінің ойын жүзеге асыра алмады, оның жас жігіттік бастамасының тек фрагменттері ғана қалған. Ақын дүниеден өткеннен кейін басылып шыққан үзінділер (1846) өзінің философиялық мазмұны бойынша терең. Мұхаммед (с.ғ.с) Гетенің бейнелеуінде философ. «Прометей» атты философиялық драмасы көп сөзді емес, алайда ондағы айтылған есте қаларлық. Прометей Зевске бағынбайды, ол - құлдықтың дұшпаны. Ол Меркурийге құдайларға бағынбаймын деп батыл жауап береді. Керек болса құдайлар Прометеймен билікті бөлісуде ықылас білдіргенде де ол бұдан да бас тартады.

Гете өз өмірінде шамамен 1600 өлең жазды. Олардың көпшілігін халық қабылдап, олар халық жырларына айналып кетті: әлемнің ең озық композиторлары оларға ән жазды. Ақын халық үніне оныңжырларына, оның сөзіне өте мұқият ден қойды: ол халық поэзиясының бұлағынан оның формасының тамаша сұлулығын ала алды.

1771 жылы жазылған (1773 жылы жарияланған). Гетеге алғашқы даңқы даңқ алып берген «Гец фон Берлихинген» драмасында, көлемді тарихи көрініс беріледі. Гец Вейслингеннің маңындағы адамдардың бірін тұтқынға алады. Ол тұтқында отырып Гецтің қарындасы кіршіксіз таза, нәзік, қулық - сұмдық пен өзінің қара басын ойлауға жоқ Марияға ғашық болып қалады. Оның қарапайымдылығы, кіршіксіздігі мен көңілінің тазалығы өзіне еріксіз тарта береді. Онда болашақ Гетелік Гретхеннен бір нәрсе бар.

«Жас Вертердің қайраткері» романының қаһарманы барлық адами сезімдер аяқ асты болған шенеуніктер мен филистерлердің (халық ұсақ адамдар) дүниесіне қарсы көтерілді.

Вертер өзімен бірге Гомер поэмаларының томдарын алып жүреді де, табиғат аясында оларды қайта қайта оқиды. Ұлы ақынның кіршіксіз таза дүниетанымына, қарапайымдылығына және сезімнің еркіндігіне таң тамаша болады. Соңғы хаттарында Вертер қажулы оның ойына өлім туралы ой келеді. Ол жападан жалғыз, күресуге дәрмені келместен, өмірден қайғылы жағдайда кетеді.

Тассоның трагедиясы («ТоркватоТасео») – қайта өрлеу дәуірі қайраткерлері – Джордано Бруноның Талас Мордың және т.б. трагедиясы: бейбіт бірте – бірте болатын реформаларды насихатау, күрес идеясын тәрбиелеу идеясымен алмастыру, бұл түптің түбінде өмір сүріп жатқан тәртіптерменкелісуде білдіреді.

Гете «Эгмонт» атты тарихи драманы 1775 жылдың өзінде - ақ ойластырып, оны 1787 жылы аяқтады. Алғаш рет пьеса елулі түзетулермен 1794 жылы Веймар театрында қойылды.

«Фауст» трагедиясының түпкі ойы Гетеде ХҮІІ ғ-ң аңыздарының негізінде пайда болған.

«Фауст» трагедиясы – Гетенің бүкіл өмірінің ісі: ол онымен 60жылдан астам 1773 жылмен 1837 аралығында жемісті еңбек етті. Ақиқатты ұлы іздеушінің образы оны жас өмірі шағынан бері толғандырып, оның өмірінің соңына дейін ілесіп жүрді. Страсбургте студенттік жылдарында – ақ ол Гец фон Берлихинген мен Фаусттың алып образдарын жасап шығарудың орасан зор жоспарын ойластырып қойған.

«Фаустың» аллегориялық картинасында Гете мәңгі материалдық әлемді дәріптейді, ұлы табиғат анаға гимн айтады.

Мефистофель адамның өзінің мал секілді өмірін дұрыстауға деген қабілетін сенбейді, ол өзінің қамқоршыл жек көруінде оны аяйды, алайда жаратушы Құдай (пантеист Гете үшін – бұл мейірімді табиғаттың өзі). Адамға сеніммен қарайды.

Сондықтан – қалауыммен менің,

Шығар ол қараңғыдан.
Адам – табиғаттың құлы, себеубі ол оған қызмет яғни оның заңдарын ақылмен пайдаланады. Себебі оларды елемей кетпейге болмайды, ол табиғатқа қызмет ету өзінің пайдасына қарай бет бұрғызады.

«Фауст» трагедиясы екі бөліктен тұрады. Біріншісі 25 көрініске бөлінеді, екіншісі бес акттен тұрады. Көптеген эпизодтың персонамдары көптеген тұжырымды, алуан түрлі көріністері бар, шекетүрлік хроникалардың үлгісімен құрылған ол оқырманды әлемнің бір шетінен екінші шетіне Гарца тауындағы мыстандардың жын ойнағының фантастикалық жағдайына («Вальпургиев түні») немесе Лейпцигтегі Ауэрбан жертөлелеріндегі қызыққұмарлардың ортасына, Маргаританың бөлмесіне, немесе жас күнәһар қыз қамауда жатқан қараңғы түрмеге алып жүреді.

Әлемдік әдебиеттің жәдігері болып табылатын бұл шығарма әлемнің көптеген тілдеріне аударылған.

Гетенің 90-шы жылдардағы ірі туындысы – «Вильгельм Мейстердің оқу жылдарын» романы – суретші тұлғасының қалыптасуы туралы хикаядан тұрады.

Ақыл мен дарынға бөлінген адам, өмір мектебінен өтеді. Гете қаһарманның жолын жаңаша ашады. Оның сахналық қызығушылықтары мұнда жас жігіттің адасуы ретінде көрінеді. Романның соңында, ол өзінің міндетін еркін кәсіпкерлік рухындағы практикалық экономикалық қызметте көреді. «Вильгельм Мейстердің саяхат жылдары» бұрынғы роман қаһарманның жаңа ізденістерін бейнелейді.

Екі томдық романның бірінші кітабымен Вольфганг Гете 20 жылдай жұмыс істеді, екіншісімен – 20 жылдан астам уақыт жұмыс істеді.

Әлемдік әдебиетте бірінші орындардың бірінде оның «Қарақшылар» атты драмасы туралы. шиллердің есімі әйгілі бола бастайды. Трагедия әскери цнецураның рұқсатынсыз Мангейм театрында қойылған болатын, сондықтан ол әскери қызметтен кетіп, жасырынып жүруге мәжбүр болады да шығармашылыққа толықтай ден қояды.

Оның қаламынан «Фиеско қастандығы» (1774), «Дон Карлос» (1787) «Жамандық пен махаббат» (бастапқыда «Луиза Миллер» деп аталған), «Вильгельм Телль» секілді көрнекті туындылар шығады. Ең жоғары бағаланған оның «Жамандық пен махаббат» атты трагедиясы болды.

Пьеса 1784 жылы Мангейм театрында қойылып, көрермендердің сүйсінген мойындау алуын.

Осы жылдары ол тарихпен тыңғылықты айналысады., «Құрама нидерландтардың ыдырау тарихын», «Отыз жылдық соғыс тарихын» жазады. Шиллердің тарихи еңбектері оған ғылыми әлемнің назарын аударады. 1788 жылы оны профессор ретінде Иен университетіне шақырады.

Шиллер эстетика бойынша бірқатар мақалалар жазады; Олар: «Қасіретті өнер туралы», «Асқақтаған туралы», «Аңғырт және синтиментальды поэзия туралы», «Адамның эстетикалық тәрбиесі туралы хаттар» (1795). Гетемен жақындаса түседі, олар бірігіп «Оры» журналын құрады. Гетемен сайыста «Паинкрат жүзігі», «Иван тырналары», «Қалға», «Кубок», «Кепілдік» атты және т.б. балладаларды жазады. 1791 – 1799 жылдары ол Валленштейн трилогиясын жазады. («Валленштейн лагері», «Пянноммини», «Валленштейннің өлімі»).

1801 жылы Шиллер «Мария Стюарт» және «Орман қызы» атты және 1803 жылы антикалық трагедиясының үлгісімен хор енгізілген. «Құтқарушының қалыңдығы» атты романтикалық трагедиялар жазады. 1804 жылы Шиллер өзінің «Вильгельм Телль» атты соңғы драмасын аяқтайды. Орыс тарихынан алынған «Лжедмитрий» атты пьеса (ол бұл пьесамен «Телльден» кейін жұмыс істеді) аяқталмай қалды.

«Қарақшылар» атты драмасына арналған эпиграф оның әлеуметтік мақсаты жайлы білдіріп тұрады. Франц деген ағасының жаныңды езіп жіберетін қылмыстарын біліп қойып Карл Моор өзінің Құдай жіберген жазалаушы ретінде ойлай бастайды. Алайда оның таңдаған жазалау формасы, оның асқақ ниетімен қарама - қайшылыққа келмей қоймады. Карл бөгелі орманына кетеді де ер жүрек жігіттердің бір тобын жинап қарақшы болып алады.

Карлдың ниеті ізгі әрі таза, ол қоғамды қайта құру туралы армандайды.

Карл Моор үстем таптардың сатқындығы мен өзімшілдігін қатал айыптайды. «Олар табиғат Ненатиатты қалай жасай алады деп бастарын қатырып жатқанда, олардың жаман емес ау деп табылатындарының өзі он күміс ақшаға сатып жібере салады». Көріп тұрғанымыздай, бұл жай ғана қарақшы емес; бұл көтерілісші, саяси, көтерілісші.

Пьесса алапат, қорқынышты көрініспен аяқталады. Моорлардың қамалы өртеніп бұзылады; қарт Моор өледі, Франц өзіне - өзі қол жұмсап өлтіреді, ыза кернеген Карл Амалияны өлтіреді. Екі зұлымдық- тарания (Франц) мен зорлық – зомбылық (Карл) қақтығысып қалады.

Шиллердің екінші пьесасы – «Фиесконың Генуядағы қастандығы». Көптеген ойшылдар, соның ішінде француз ағартушылары зұлымдықтың түп – тамыры билеушінің мінез – құлқында деп ойлады да, монархтарды мейірімді және зұлым етіп бөлді. Шиллер мұндай қойылымдарды үзілді – кесілді жоққа шығарады. Генцяның ескі досы Андреа Дорла мейірімді әрі ізгілікті, сондықтан ол генуялықтарға көптеген жақсылықтар жасады. Алайда ол бәрібір тиран ғой, ол өзінің мұрагеріне - болашақта Генуяның тағдырын шешуші өзінің жиені Джанеттино Дориаға жазасыз зорлық – зомбылық жасай беруге мүмкіндік береді.

«Зұлымдық пен махабат» біздің алдымызда терең құлала жармен бөлінген екі әлем. Біреулері үлде мен бүлдеге оранып өмір сүреді, өзгелерді езгілейді, жаман қасиеттері басым, сараң, өркөкірек; өзге біреулері кедей, үнемі қуғын – сүргіннен көз ашпайды, бірақ адал әрі мейірімді және герцог министрінің баласы, жиырма жастағы майор, бес жүз жылдық шежіресі бар ақсүйек.

«Дон Карлоста» Шиллер сол проблеманы тағы да қойды да оны француз ағартушыларының ағартушылық монархия туралы теориясының арнасында шешпек болады.

«Валенштейн» трилогиясында Шиллер Германияда ХҮІІ ғасырдың бас кезінде отыз жылдық соғыс дәуірінде болған тарихи оқиғаларды көрсетті. Трилогияның қаһарманы Альберт Валленштейн Австрия императоры Фердинанд ІІ-нің қызметінде болған, қолбасшы, өмірде болған тарихи тұлға. Ақын болған тарихи жағдайды дәл көрсеткісі келеді.

«Қарақшылардан» кейін «1877 жылға Антология» атты жинақ жарияланған болатын, мұнда алпыстан астам өлең Шиллердің қаламына тиесілі. Бұл философиялы және саяси сарындағы : «Есуас монархтар», «Спинор», «Руссо» секілді өлеңдер. Жас ақын көтеріліс, саяси қарсылық идеясын дәріптеді, тирандарға сес көрсетті.

Үрейленіңдер жыр үнінен!

Қызыл күрең киімдеріңді тесіп өтіп, кек кибесі өтер түйреп корольдердің жүрегін.

1785 жылы ақын «Қуанышқа» атты - өмірдің даңқын асырған көтеріңкі сарынды әйгілі өлеңдерін жазады.

Вальтер Скотт

(1771 – 1832 )
Вальтер Скотт Англияда заңгердің отбасында дүниеге келді. Әкесінің қалауымен ол университетті тастап құқықпен айналысады да 1792 жылы адвокат болады. Ол халықтың ауызша шығармашылығын өте жақсы көреді. Таулы Шотландияда ол көптеген тарихи повестер мен аңыздарды естиді. Оның даңқын «Шотландық шекараның жырлары» атты екі томдық балладалар жинағы болды.

Өзінің 30 жылдық әдеби қызметінде Скотт (ертедегі балладаларынан басқа) 9 поэманы, 26 романды, бірнеше повестерді, әдеби – сыни және тарихи еңбектерді жазып шықты. Ол өзін аудармашы ретінде де көрсетті. Әсіресе Гетеунің «Гец фон Берланитен» атты драмасын аударды.

Оның ертедегі поэмалары: «Соңғы менсетрольдің жыры» (1805). «Мармион» (1808), «Көл қызы» (1810), «Аралдар әміршісі» (1815).

«Уаверли» (1814), «Пуритондар» (1816), «Роб Рой» (1818), «Мароза туралы аңыз» (1819), «Айвенго» (1820), «Аббат» (1820), «Монастарь» (1820), «Квентин Дорвард» (1823), «Некелескендер» (1825), «Перт сұлуы» (1826), «Анна Гейерштейн» (1829), «Қамал қауіпті» (1832) және т.б. атты тарихи романдары оны дүние жүзіне әйгілі етті. Скотт – романшының жолын, олардың болған жерлері бойынша «шотландық» деп аталатын және оның шығармашылығының шыңы болып табылатын – «Вер Ворей» (1814), «Гай Мэннеринг» (1815), «Антикварий» (1816), «Роб Рой» романдары мен 1816 – 1819 жылдары шыққан «Менің қожайынымның әңгімелері» атты әңгімелер циклы ашады. Бұл циклдердің ішінде «Пуритондар», «Эдинбург зынданы» (1818) және «Монтраз туралы аңыз» атты романдар ерекше.

Кейбір романдар («Гай Мэнниринг», «Антикварий», «Ламмермур қалыңдығы» 1819) тарихи романдар болып табылмайды. Әйтсе де олардың қызметі көрінісі өткен шақтікі болса да олар көлемді кикілжіңнен жұрдай, сюжет жеке меншік қатынастарының айналасында құрылған, бұл оларды ағылшынның әлеуметтік романдарының ерте үлгілеріне жатқызуға мүмкіндік береді.

В.Скоттың «шотландық» романдарындаь халық бұқарасын тонау үдерісі мен оның салдары айырықша өтіп көрсетілген. «Шотланд» романдарының халықтың бейнесі алуан түрлі, мазмұнды әрі бай. Олардың ішінде қарт кемпір Мег Меррилец де, мейірімді қайыршы Олимприде, инабатты Дженни Дин де бар.халық арасынан шыққан үйсіз күйсіз осы адамдардың жанында Скот романдарында өз дұшпандарына Англия мен Шотландияның билеуші тон өкілдеріне үрей себетін қарулы халықтың бейнесін білдіретін ержүрек таулықтар тұрады; олар – ХҮІІ ғ. Раялистеріне «Пуритандар романындақарап тұрса, «Роб Рой» романында тайпа ақсүйектері мен бай жер иеленушілеріне қарсы тұрды. Жазушының «шотландық» романдарының ішіндегі белсенді халық қаһарманы Роб Рой - ең мәнерлі әрі тамаша болып табылады да, В.Скоттың ең тамаша туындыларына жатады. Роб Рой шотланд ақсүйектері мен ағылшынның үстем тап өкілдерінің зорлық зомбылығы мен езгісіне қарсы талмай, әрі ұзақ күресінкен шотландықтың таулықтардың бір тобының өмірде шынайы болған көсемінің образы. Халық Роб Ройды қолдап, оны жасырып отырды, оған жазалаушы отрядтар шабуылдарын қайтарып тұруға және Роб Ройға оның дұшпандары жіберіп тұрған сатқындарды тауып алып тұруға көмектесіп тұрды. Жалдамалы кісі өлтірушілер мен құрылған тұзақшардан сәтті түрде құтыла отырып, ол қауіп - қатер мен күреске жолы ұзақ та қиын өмірді кешті, солайша өз дұшпандарының қолына түспестен ол өмірден озды.

Таулықтар мен толқулы қала халқынан тұратын – халық зорлық – зомбылыққа қарсы күреске көтерілгенде ол қамалдағы мырзаларды да, Глазгодағы пайдакүнемдерді де қатты шошытады. Олар үшін халық – ең алдымен бағынбайтын қалың бұқара, оны якобит Рашлей мен ганноверлік династияның ымырашыл жақтаушысы Монтраз алдап, басып тастағысы келеді. Мистер Джарвиче де, В.Скотт «Кішкентай мейірімді адам» деп атаған. Фрэнкке де халық қайғыға ортақша суды да, сонымен бірге үрейді де үйретеді. Олар одан (халықтан) оның қасіретінен, сәтсіздіктері мен ұлтшылыстарынан алшақ жатқан адамдар.

Кейінірек ХІХ ғасырының 20 шы жылдарында да жазушы көптеген романдарды дүниеге әкелді, алайда олардың бірде біреуі де, тіпті ең сәтті шыққан «Квеншы Дорбард» (1823) және «Айвенко» секілділерінің өзі шотландық романдардың ең басты қасиеті болып табылатын – халықты бейнелеудегі қоғамдық үдерістерді ашып көрсетудің тереңдігіне жете алмады.

Скоттың 20-шы жылдардағы шығармашылығында (реалистік түп негізді сақтай отырып) кейде тіпті романтизмнің үлесі басым бола бастайды. Бұл әсіресе кейінгі орта ғасырлардан алынған «Айвенго» романынан көрініп тұрады. Мұнда Скотт өткен шақтың қаһармандық көрінісін жасады.

«Айвенго» мен «Аббата» Скотт Англия мен Шотландияда қалыптасып келе жатқан біртұтас ұлттық мемлекетті бақылауға тырысып, ерте кездегі дәуірлерге бет бұрады.

20-шы жылдары Скоттың қаламынан «Напалеон Бонапарттың өмірі», «Шотландия тарихы», «Лорд Байронның өлімі», «Романшылдардың өмірінің сипаттамасы» атты тарихи және әдеби тақырыптағы еңбектер шығады.

Көтеріліс басылып жаншылды, роман сәтті аяқталды. Фрэнк мисс Вернаға үйленеді, Рашлей өзінің барлық опасыздықтары мен сатқындықтары үшін жауап берді, тіпті Роб Рой солдаттар мен өзінің қандас дұшпандары өзге рулардан шыққан лэрдтердің қолдарына түспеді: автор бақытты, бұл оның романның соңындағы «лайықты өлімі» туралы білдіріп тұр. Ол халық қорғандары болған Роб Ройдың туыстары секілді түрмеде де, дарға да асылып өлген жоқ. Осынау сырттай қарағандағы сәтті аяқталған көрініске қарамастан, оқырман Роб Рой мен оның достарының тағдыры қандай қайғылы екенін түсінеді.