Глоссарий Тобы: фи-23-1к1 Орындаған: Әбдіпатта Қ. Қабылдаған
жүктеу/скачать 37.74 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Глоссарий Тобы
- Шекара
- Казактар
- Ақсүйек
- Ұлт-Азаттық Қозғалыс
- Протекторат
- Дистанция
- Реформа
- Отарлау
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ «М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті» Коммерциялық емес акционерлік қоғам «ФИЛОЛОГИЯ» ФАКУЛЬТЕТІ «ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ» КАФЕДРАСЫ Глоссарий Тобы: ФИ-23-1к1 Орындаған: Әбдіпатта Қ. Қабылдаған: Садыкулова С Шымкент, 2024 ж. *Жоңғар, жунгар, зюнгар – 1) Шыңғыс хан әскерлерінің сол жақ қанаты. Оң қанат – бурунғар (бұраңғар) деп аталған. Жоңғар атауы 12 ғасырдың аяқ кезінен бастап белгілі. *Губернатор (лат. gubernator) - бірқатар мемлекеттік территориялық бірліктеріндегі сайланатын немесе тағайындалатын ең жоғары тұлға. Штаттың атқарушы билігін және басқа федерация субьектілерін басқарады, бірақ қалалық басқаруда да басшылық билігін көрсете алады. *Хан — лауазым. Түркі-моңғол халықтарында мемлекет басқарған билік иесі. Зерттеушілер Хан сөзі семантикалық-тілдік реңкі өзгерген көне түркілердің “қаған” терминінен қалыптасқан деп есептейді. *Сұлтан (араб.: سلطان – «билік», «құдіреттілік») — тәуелсіз ақсүйек билеушінің атағы. Құранда Сұлтан сөзі өзінің бастапқы «билік», «құдіреттілік» мағынасында және басқа хадистерде және көркем әдебиеттерде «саяси билік», соның ішінде халифа билігі мәнінде қолданылды. *Әскер (араб.: جندي - әскәр, парсыша ләшкәр – сарбаз, жауынгер, жасақ, қол) – мемлекеттің Қарулы Күші, армия немесе оның бөлігі. Қазақ халқында әскердің түріне, құрамына және ерекшелігіне байланысты атты әскер, жаяу әскер, ондық, жүздік, мыңдық, түмен , жасақ, қосын, қол, лек, аламан, оң қанат, сол қанат, шеру, сап, шеп, тағы басқа дәстүрлі әскери атаулар қолданылған. *Шекара - 1 нақты немесе субъект немесе объект және айырғыш бұл субъект немесе объект шектер қандай болмасын басқа анықтайтын ойдағы сызық. *Миф – 1) көне аңыз, әңгіме; 2) тарихи-мәдени сананың ерекше күйі. *Қалмақтар (қалмақ. – хальмг, хальмгуд) – ойрат тобына жататын моңғолтілдес халық. Ресей Федерациясы құрамындағы Қалмақ Республикасының (Хальмг Тангч) жергілікті халқы. *Башқұрттар (башқ. башҡорттар; башҡорт, яғни бас құрт (түркіше бас бөрі)) — түркі тілдес және түркі халықтары топтарына жатқызылатын ұлт, Башқұртстан Республикасының байырғы халқы. *Казактар немесе козактар (орыс. казаки; укр. козаки) — XIV-XV ғасырларда Украина және оңтүстік Ресей далаларында қалыптасқан әскери топ. Украин казактары - басыбайлы XVII-XIX ғасырларда пайда болған, олар - бүгінгі украин халқының бабалары. *Қонтайшы, Хунтайшы – Жоңғар хандығының билеушісі. Қонтайшыдан кейінгі дәреже тайшы, ноян, зайсандар деп аталған. *Ақсүйек — қоғамдағы әлеуметтік топ. Дәстүр бойынша “қара халыққа” үстемдік етуші таңдаулы әулеттердің өкілдері Ақсүйек саналған. *Заң, құқықта (ағылш. law) - мемлекет белгілеген бүкіл нормативтік-құқықтық актілер, жалпыға бірдей міндетті ережелер. *Генерал-Губернатор — 1) патшалық Ресейдегі жергілікті жоғары әкімшілік лауазым. 1719 ж. енгізілген. Бастапқы кезде құрметті атақ ретінде қолданылды. 1775 жылғы губ. реформаға сәйкес жергілікті әкімш. жұмыс Генерал-Губернатор-ға тапсырылды. *Дипломатия - (лат. duplicata- билеуші шығарған үкімнің түпнұсқасы мұрағатта сақталған көшірмесі немесе дубликаты) - үкімет органдары, оның шетелдердегі өкілдері мен сенімді тұлғалары жүзеге асыратын мемлекеттің сыртқы саяси міндеттерін іске асыру әрекеттері. *Ұлт-Азаттық Қозғалыс - ұлттық тәуелсіздікті жеңіп алуға, шетелдік үстемдікті, отарлық езгі мен қанауды жоюға бағытталған күрес. *Император (тарих.) Республикалық Римде қолбасшыға берілетін құріметті атақ. Кейін Рим империясы дәуірінде басқа мағынаға ие болды. *Протекторат - [лат. protector - қорғаушы, қамқоршы] - күшті мемлекеттің әлсіз елге ресми қамқорлық жасауы *Держава -Ірі, күшті, тәуелсіз, үлкен әскери, экономикалық және өзге әлеуеті бар, әлемдік саясатта және халықаралық қатынастарда аса маңызды рөл атқаратын мемлекет; Монархтың (патшаның, корольдың, императордың және т.б.) алтын шар, тәж немесе кресті бейнесіндегі билігінің белгісі. *Экспедиция (лат. ехpedіtіo – тәртіпке, ретке келтіру) – 1) Ресей империясындағы кейбір мемлекеттік мекемелердің немесе олардың бөлімдерінің атауы (мыс., Сенаттың құпия экспедициясы, 18 ғ.); 2) көлік экспедициясы шартынан туындайтын азаматтық-құқықтық қатынастар; 3) құ-жаттарды, материалдарды, т.б. салып жіберумен айналысушы ұйымның құрылымдық бөлімшесі немесе осындай ұйымның өзі. *Дистанция - Кіші жүз жеріндегі шекара шебі маңында тұратын қазақтарды басқару үшін құрылған әкімшілік бірлік. *Дала комиссиясы- өлкенің өзіндік ерекшеліктерін зерттеу үшін және оны басқару туралы ереженің жобасын әзірлеу мақсатымен құрылған. *Реформа (лат. refōrmāre – қайта құру, жаңғырту) — өмір сүріп отырған әлеуметтік құрылымды сақтап, кейбір институттарды қайта құру, өзгерту. *Уезд — төменгі қатардағы әкімшілік–аумақтық бірлік. Алғаш рет "Уезд" термині XIII ғасырдағы орыс құжаттарында кездеседі. 1775 жылдан бастап Ресейдегі әкімшілік-аумақтық, қаржылық бірлік есебінде губернияның құрамдас бөлігіне айналды. *Облыс (орыс. область, болг. област) — кейбір мемлекеттердің (көбінесе КСРО-дан тәуелсіздік алған мемлекеттер) әкімшілік бірліктерінің атауы. Облыс сөзі қазақ тіліне орыс тілінің "область" сөзінен келген. *Болыс сөзі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін: Болыс (әкімшілік бөлініс) — қазақ жерінің патшалық Ресейдің қоластында болған кезіндегі аумақтық әкімшілік бөлінісі. Болыс (лауазым) — қызметтік лауазым, болыстықтың басшысы, басқарушысы. *Отарлау - 1) "ішкі", өз елінің шет және елсіз аймақтарын игеріп, қоныстану; 2) "сыртқы" - өз елінен өзге жерлерде тұрақтар салуы, өзге аумақтарды басып алу. *Төңкеріс немесе Революция [1] (лат. revolutіc – бетбұрыс, төңкеріс) — табиғат, қоғам өміріндегі, білім мен танымдағы сапалы өзгерістер. Білім мен танымдағы өзгерістер қатарына ғылыми - техникалық , мәдени, т.б. *Феодализм - XVIII ғасырда Ұлы француз төңкерісі кезінде "Ескі тәртіп" (шексіз монархия, дворяндар үстемдігін) білдіретін ұғым; марксизмде - капитализмнің алдындағы әлеуметтік экономикалық формация. *Прогресс - ең төменгіден ең жоғарғы деңгейге дейінгі даму бағытын, алға қарай қозғалысты, ұйым деңгейінің артуын, ұйымның күрделілігін ішкі байланыстардың өсуін сипаттайтын даму үрдісі. жүктеу/скачать 37.74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|