Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
соңындағы түсіндірмеде эпикалық жырлардың кейіпкерлері мен оқиға- сы халық тарихында болған ба, болса қай кезеңде, қай ханның тұсында бол- ды деген мәселені шешуде тек қазақ тіліндегі нұсқалары ғана емес, түр- кі тілдес елдердің фольклорындағы нұсқаларымен салыстыра зерттеуді ұсынды. Сонымен қатар, әр жырдың жиналуы, баспа жүзін көруі, жазып алушылар мен жырлаған жыршы- жыраулар туралы мол мәліметтер келтірілген. Автордың осы үш мәселе бойынша ой қозғауы фольклористи ка ғылымының кең қанат жая қалып- тасу бағытында зерттеу жүргізуге қозғаушы болды. Алайда, сол кездегі фольклорлық үлгілерді тексерген ғылыми-зерт- теу мақалаларында кездесетін кем- шіліктерден С. Мұқанов та құр ала қан емес. Эпикалық жырларда ха лықтың тұрмыс-тіршілігі, әдет- ғұр пы кең орын алатынын, әсіресе лиро-эпостық жырлардағы қыз бен жігіттің атастырылып қоюы қалың мал, әлеуметтік теңсіздік, әйелдердің бас бостандығы болмағанын айта келе, батырдың қалыңдығын іздеуі, ерлік көрсетуі, көптеген жырға ортақ екенін нақты мысалмен дәлелдейді. Осы себепті эпостық жыр мен лиро- эпостық жырлардағы сюжеттік оқиға ұқсастықтарына қарап Алпамыстың Гүлбаршынмен атастырылып қоюы, қалыңдығын іздеп жорыққа атта нуын «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры мен салыстыра келіп, «Алпамыс батыр» жырын батырлық жырға да, лиро- эпосқа да жатқызып жіберген. Ав- тор эпикалық жырлардың тақырып- тық, идеялық ерекшеліктеріне сай дұрыс талдау жасағанмен, сюжеттік, композициялық құрылысына келген- де мазмұнға көп көңіл бөліп алған. Эпикалық жырлардың халық өмі- ріндегі орнын, халықтық сипатын тануда маркстік-лениндік әдіснама- ны басшылыққа ұстанғанымен, та- рихи кезеңдерге сай шығу себебін ашқанда Кенесары, Наурызбай жа- йындағы жырлар туралы дұрыс қо- рытынды жасаған. Сол сияқты эпи- калық жырлардың таптық сипатына тереңдеп бару мақсатында қай қо- ғамда да қанаушы, қаналушы тап болатынын, олардың арасындағы тап тық қайшылық күреске айнала- тынын баса айтып: «Қазақ өлеңінің батырлар жырында ел арасындағы бұл қайшылықтардың ұшқыны көрі- неді. Мәселен, «Сайын батырда» Тоқ- сан құл Сайынның әкесі Бозмұнай ға қорлық көрсетеді, «Алпамыс батыр- да «Ұлтан құл Алпамыстың әйеліне зорлық істейді, «Қамбар батырда» Қамбар тоқсан үйлі тобырдың жоқ- шысы болып көрінеді. Бұлар әрине тап қайшылығының белгілері» деп «тұрпайы социологизм» әсерімен пі- кір қайшылығына ұрынған тұстары да бар. Маркстік-лениндік әдіснаманың таптық принципіне сай бұндай жаң- Ре по зи то ри й К ар ГУ |