Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
себептердің бірі «ұлтшылдыққа» қар сы күрес болғандықтан, КазАПП платформасын жақтаушылар сыңар- жақ солақай сын мен тұрпайы со- циологизмді ұзақ уақыт қару ет- кендігінен еді. Осы пікірталаста жал пы көркем әдебиет, қазақтың про летарлық әдебиеті туралы өз көзқарасын білдірмеген ақын-жа- зу шылар, әдебиетшілер аз. Бұл жа- рияланған мақалаларда көркем әде биет мәселелері «кімнен үлгі алу керек» деген сұрақты шешу қа- зақтың классикалық мұрасына, оның көрнекті өкілдеріне тығыз бай- ланыстылықта қарағандықтан ав- торлар ұлттық әдебиеттің тарихын зерттеу жайында пікір білдірмей тұра алмады. Сол себептен олар қа- зақ әдебиеттану ғылымында әдеби- тарихи зерттеу бағытындағы ғылыми ой-пікірдің тереңдей түсуіне де әсер етпей қалмады. Олардың көпшілігі «Қазақстанда көркем әдебиет бар ма? Бар болса, ол қай таптың әдебиеті? Пролетар- лық әдебиетті кімдер жасайды?» деген секілді проблемалық сұраққа әр түрлі пікір айтса, Абай, Ыбы- рай, Нарманбет, Шәңгерей творче- ствосына келгенде, олардың өнер- паздық тұлғасын бағалауда, олар- дан үлгі алу, үйренуде дұрыс пікір білдіре отырса да, «тұрпайы со- циологизмге» іш тартып, үстем тап қоғамында өмір сүргендіктен, ата тегі сол таптан болғандықтан «байлар табының ақындары» деген қорытынды жасайды. КазАПП пен қазақ оқығандарының арасындағы осы айтыс классикалық мұраның та- рихи мәні мен көркем шығарманың әлеуметтік тақырыбы, идеясы, көр- кемдігі сияқты мәселелерді шешіп алуына көмек жасады. Негізінен алғанда, қазақ әде- биеттану ғылымында өнерді, көр- кем творчествоны сыншылдық-эсте - тикалық тұрғыдан түсінуде Ж. Ай- мауытовтың 1925 жылы жазған «Мағ- жанның ақындығы туралы» атты көлемді мақаласының орны бөлек. М. Жұмабаев поэзиясы туралы айты- ла бастаған әр қилы бағаларға қарсы жазылған бұл еңбек Ж. Аймауытов- тың білімді, білікті әдебиетші болға- нын анық танытады. Оған заман тала- бына сай дүниені материалистік тұр- ғыдан түсінуде Гегель мен Маркстің көзқарастарын салыстыра отырып түсіндіруі, әдебиеттің таптығын сөз еткенде Луначарскийдің пікірін са- бақтауы және ақын поэзиясына әдеби-теориялық, тіпті кейбір әдеби- тарихи талдаулар жасауы – айқын дәлел. Ж. Аймауытовтың мақаласына қарсы сол кездің білгір сыншысы атанған Ғ. Тоғжановтың «Мағжан- ның ақындығы, Жүсіпбектің сыны», «Көркем әдебиет туралы марксшілер не дейді, Жүсіпбек не дейді?» ат- ты жауап мақалалары жарияланады. Осы екі автор да М. Жұмабаев шы- ғармашылығына сол кездегі дәуір та- Ре по зи то ри й К ар ГУ |