Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
туралы көзқарасының да ықпалынан таза болды. Д. Қамзабекұлының айту- ына қарағанда, сол кезде әдебиет сын- шысы ретінде танылған Ә. Байділ дин ҰХҚ архивінде сақталған «Алаш- ордашылар мен оңшыл коммунис- термен күресімнің нақты айғақта- ры» аталған жазбасында бұл жинақ пен энциклопедия «ұлтшыл, алаш- шыл» атанған ақын-жазушыларға мызғымастан ескерткіш соқты» деп айыпталған. Бұлар ғылыми-зерт- теушілік ой-пікірдің ғасыр басынан бері келе жатқан таза ғылыми кес- кін-келбетін сақтап, қате теория- лар мен жаңа заман идеология сына беріле қоймай жазылған еңбектер еді. Өйткені «ұлтшыл-алаш орда- шы ларды» әшкерелеу басталған 1930 жылдың басынан бастап бұл сипаттағы мақалалар сиреп кетті, енді туа бастаған қазақ әдебиеттану ғылымында маркстік-лениндік әдіс- нама толық үстемдік алып кетті. Осы мақалалар көтерген жаңа бастаманы «тұрпайы социологизм- ге» қарсы бағытта жазып, қазақ әде- биеттану ғылымындағы ғылыми- зерттеу принциптерін меңгеріп қал- ғанын дәлелдейтін, классикалық мұ раға лениндік қағидаларға сай баға беруді насихаттаған бірталай мақалалар жалғастыра түсті. Тари- хи шындық тұрғысынан келсек, маркстік-лениндік әдіснама негізін- де жазылған алғашқы зерттеулердің қазақ әдебиеттану ғылымының туу процесінде өзіндік мәні де бол- ды. Олар ғылыми-зерттеушілік ой- пікірді қате теориялар мен концеп- циялар жетегінде кетіп, ұзақ уақытқа қателесуден сақтап қалды. Сондықтан 1920 жылдардың орта шенінен бас- тап жазылған зерттеулерді сөз еткен уақытта оларды «бірыңғай ағым тео- риясы» ықпалындағы, «тұрпайы со- циологизм» көзқарасындағы, маркс- тік-лениндік әдіснама негізіндегі жә не таза ғылыми-зерттеулер деп төртке бөлеміз. Бұлардың алғашқы үшеуін анықтау қиын болмағанмен, соңғысын тап басып тану, әрине күрделі болмақ. Өйткені алғашқыда маркстік-лениндік ілімнің догмалық қағидалары мен жаңа заман идея- ларына ашық қарсы шығып мо- йындамағандар бар да, кейінірек зор лықшыл идеологияға жасар еш шарасы болмай, ұлттық әдебиеттану ғылымы мен сынын дамыту жолын- да оны бет перде ретінде ұстай оты- рып ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізгендер бар. С. Мұқановтың және басқа да «тұрпайы социологизмді» жақтау- шылардың пікірлеріне қарсы дәлелді де дәйекті ой айтқан Қ. Кемеңгер- ұлы «Көркем әдебиет туралы» атты мақаласында өнердегі дәстүр мен тарихи сабақтастық туралы Луна- чарский пікірін негізге ала отырып, қазақ әдебиетінің үлгі алар арнасы өткен дәуірдің классикалық мұрасы мен орыс әдебиеті деген қорытынды Ре по зи то ри й К ар ГУ |