Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
алдындағы кезеңінің аяқталғанын, енді туу дәуіріне нық қадам басуға бет алғанын байқататын ғылыми ма- ңызы жоғары еңбектерінің бірі деп бағалау керек. 1903 жылы Петербургте «Ре сей. Біздің отанымыздың толық геогра- фиялық сипаттамасы» деп атала- тын көп томдықтың XVІІІ томы қазақ халқының тарихына арна- лып, «Киргизский край» деген атау- мен шықты. Осы томның «Қазақ аймағының тарихи тағдыры және оның мәдени жетістіктері», «Қазақ аймағының территория бойынша орналасу тәртібі және оның этни- калық құрамы, тұрмысы мен мәде- ниеті» деген тарауларын Ә. Н. Бө- кей ханов жазды. Қазақ халқының мә дениеті мен өнерін, әдебиетін сөз ете келіп, Әлихан ұлттық ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде әдеби мұ- раны ең алғаш рет ауыз әдебиеті және жазба әдебиеті деп бөледі. Ауыз әдебиетінен көптеген халық жырларын атап келіп, «Қозы Көрпеш- Баян сұлу» жырына әдеби талдау жасайды. Жазба әдебиет өкілдері деп Ноғайбай, Шортанбай, Шөже, т.б. ақындарды атап Абайға арнайы тоқталып, оны қазақ әдебиетіндегі жаңа бағыттағы жаңа әдебиеттің көш басшысы деп бағалайды. «Енді қазақ поэзиясындағы жаңа ағымның өкілі ретінде Құнанбаевты – формасы жағынан айрықша және мазмұны жағынан (әсіресе бейнелеуде) арынды көптеген өлеңдердің авторы деп атау- ға болады. Осы автор «Евгений Оне- гин» және Лермонтовтың көптеген өлеңдерін (қазақтарға түсініктіле рін) жақсы аударған, сондықтан да Се- мей әншілерінің аузынан «Татьяна- ның хаты» атты өлеңін тыңдауға бо- лады», – деген пікірді классикалық мұраны ғылыми тұрғыда игеру жо- лындағы ғылыми-зерттеушілік ой- пікірде мәнді жаңалық деуге болады. Ұлттық әдебиет тарихын зерттеудегі ізденістің елеулі бір қадамы екені анық. Осы кезеңдегі ғылыми баға лау- шылық мәнде жазылған мақала лар- ды қарап отырсақ, жеке ақын-жазу- шының шығармашылық ерекше лі- гін ашу арқылы әдебиеттің халық- тығы, ұлттығы мәселелерін таныту- ға деген талап байқалады. Әрине, шығармашылық дүниетанымның кө - рініс табуы секілді күрделі мәсе ле- ге бара қойған жоқ. Бірақ, Ә. Бөкей- хановтың жоғарыдағы пікіріндегі Абайды жаңа ағымның өкілі деген уақытында сыншыл реализмді ай- тып отырғанына, ал жанр, форма мен мазмұн мәселелерін сөз етуі, ақын творчествосына талдау жасауға деген ұмтылысты байқатады. Бұл ғылыми- зерттеушілік ой-пікірдің классика- лық мұраны игеру барысында жал- пыдан жалқыға қарай даму заңды- лығына орай нақтылыққа бой ұра бастағанына айқын дәлел. Ре по зи то ри й К ар ГУ |