Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
дүниетанымдық сананы қазақ да- ласын зерттеген орыс фолькло рис те- рі секілді шамандық деп алмай, та- ри хи-салыстырмалық әдебиеттануға сай «язычество» деп алуы да соның дәлелі. «Қобыланды батыр» жырының шығу кезеңін анықтауда да осы тарихи-салыстырмалық талдау тұр- ғы сынан келеді. Ол үшін қазақ халқы ның қалмақтарға қарсы соғы- сы өте ұзаққа созылып ХVІІ ғасыр- ға дейін келгенін тілге тиек ете келіп, жырда осы қалмақтарға қар- сы соғыс суреттелетінін айта отыр- са да, жырдың ең алғашқы ай тыла бастауының басты белгісін сол кез- дегі басқа зерттеушілер се кілді та- рихи оқиғаның орын алуы мен бай- ланыстыра қарамайды. Ке рі сін ше, жырдағы образдардың жыр лану сипатына орай халықтық дү ние та- ным ның көрініс табуына үңіліп, жыр- дың алғашқы шыққан уақытының белгілерін табуға ұмтылады. Бұл сол кездегі ғылыми-зерттеушілік ой-пі- кір үшін үлкен жаңалық екені дау- сыз. «Қазақтардың мұсылман болған уақытында шыққан бұл жыр, – деп көрсетеді автор – шамандықтың көп белгісін сақтап қалған, ендеше бұл жағдай сол замандағы қазақ ша- мандықтан исламға көшкен тұ сын бейнелейді. Бұл жерде, тіпті ша - мандық өте әлсіреген болса да, қа- зақ халық наным-сенімінің екі эле- менті бой көрсетіп тұр». Кейінде кеңес дәуіріндегі әдеби мұраны иге- ру саласындағы ізденістерде «Қо- бы ланды батыр» жырының шыққан кезеңіне байланысты пікірталас 1940 жылдардың соңына дейін созылып, оған М. Әуезов, М. Ғабдуллиндерге дейін араласқаны белгілі. Ендеше ХІХ ғасыр соңында әдеби мұра ны игерудегі зерттеушілік бағыттағы ой-пікір қандай ғылыми биіктіктерге дейін қол созғаны өз-өзінен түсі- нікті. Жыр ислам діні ене бастаған кезден бастап жырлана бастады деген ойды шығарманың сюжеттік желісі бойынша кейіпкерлерге сипаттама беру барысында үнемі ескертіп оты- рады. Ә. Бөкейханов мақаласының әде- би мұраны игеру жолындағы ұлт- тық ғылыми-зерттеушілік ой-пікірге қосқан үлесін анықтау үшін негізгі сөз еткен мәселелері мен қосқан жаңалығын атап көрсету қажет. 1. Ә. Бөкейханов өз мақаласы ар- қылы көркем шығарманы құрылысы мен сюжеттік желісіне қарай тал- даудың алғашқы үлгісін салды. Бұл бұрын таныстыру, бағалау және та- рихи арналарын ашудан әріге бара алмай жүрген ұлттық ғылыми-зерт- теушілік ой-пікір үшін үлкен жа- ңалық болып табылады. 2. Көркем шығарманы образына орай талдауға тұңғыш қадам жа- салды. Жырдағы образдар жүйесін сөз еткенде баяндаушылық сипаттан көрі іс-әрекетіне, сюжеттік-компо- Ре по зи то ри й К ар ГУ |