Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
ғана қалды деп есептесе, мифолог әдебиетшілер шамандық дініне не- гізделген аңыз-жырларды ерекше құрмет тұтқандықтан христиан ді- ні мифтік образдардың сыртқы бел- гілерімен ғана ұқсасады деп тап ты. А. Н. Веселовский бастаған зерт- теушілер бұл екеуіне де қарсы шы- ға келіп, жаңа діннің догмалық қа- ғидаларын халық бірден қабылдауы мүмкін еместігіне сүйене отырып, шамандық пен христиандықтың бір- біріне үстемдік етуі үшін күреске түсуі барысындағы дүниетанымдық көзқарас әдеби шығармаларда кө- рініс табатынын, олар бір-бірін то- лықтыратынын, жаңа ескінің өзіне қажетті деп тапқан белгілерін ал- май қоймайтынын айтады. Олар тұрмыс-тіршіліктің өзгеруіне бай- ланысты шамандыққа тән мифтік ұғым дар ескіріп, жаңа дінге тән сипат қабылдап өзгеріске түседі де- ген тұжырымға ден қояды. А. Н. Ве- се ловский жаңа фантастикалық об- раздар жасау үшін шамандық мифо- логияның ерекше дамуы қажет емес екенін айта келіп: «Если в такую умственную среду попадает остов какого-нибудь нравоучительного апо - лога, легенда, полная самых ас ке- тических порывов, они выйдут из него сагой, сказой, мифом», – деп жа- зады. Мақала авторы «Қобыланды ба- тыр» жырын зерттеуде осы А. Н. Ве- селовский бастаған ғалымдар по- зициясы тұрғысынан қарайды. Оны автордың: «В былине ярко обрисо- ва на глубокая симпатия народа к своим старым верованиям, поневоле уступающим место и значение новым мусульманским. Герой Ко бы- ланды тотчас же навлекает на себя и свой народ бедствия, как толь ко перестает следовать старым ве рова- ниям. Но язычество уже до воль- ствуется лишь пассивным учас тием в жизни, предоставив дея тель ное направление и судьбы и пос тупков человека мусульманству, введ шему в жизнь неумолимый закон пре- допределения. Мы выбрали эту ин- тересную для изучения киргизов и их культуры былину «Кобыланды», для рассмотрения типов киргизской женщины, как более подходящую по своей популярности и отно- сительной правдивости. Никакая дру гая былина не может лучше отве- тить на интересные вопросы, чем «Кобыланды», благодаря ее поло- жению на рубеже двух верований народа – на вопросы о киргизке- язычнице, о том, как стала она мусульманкой, и о взглядах на жен- щину киргиза-мусульманина и кир- гиза-язычника», – деп жазуы анық көрсетеді [13, 320]. Әрине, мұн- дағы киргиз дегеннің қазақ екені түсінікті. Еңбек орыс тілінде жазыл- ғандықтан және орыс тіліндегі ба- сы лымда шыққандықтан автор со- лай алуға мәжбүр болған. Сол сияқ- ты ескі наным-сенімді, бұ рын ғы Ре по зи то ри й К ар ГУ |