Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ғалымдарының көрсеткіштерінен өз- ге ештеңе жоқ деп тауып, қазақ бас- пасөзіндегі бұл бағыттағы ізденіс- терді елеусіз қалдырады. Қазақ биб лиографиясы лениндік ұлт сая- саты мен түрі ұлттық, мазмұны социалистік мәдениеттің үлкен та- бысы екенін көрсету мақсатында: «Революцияға дейін 2% сауатты ада мы бар қазақ халқының Ұлы Ок- тябрьге дейін ұлттық библиогра фия туралы ойлауға да шамасы келген жоқ. Библиография негізінен дамып жетілген ұлттық баспасөзбен байла- нысты болса, қазақ тіліндегі тұңғыш газеттер мен кітаптар ХІХ ғасыр аяғында, ХХ ғасыр басында шыға бастады. 1913 жылы Қазақстанда шыққан 13 кітаптың екеуі ғана қазақ тілінде жазылған болатын, (Шын- дығында 48 кітап, оның төртеуі ғана орысша. – Ж. С.) 14 газеттің үшеуі ғана қазақ тілінде жарық көріп тұрды. Ұлттық баспасөздің жай-күйі осындай болғанда, библи- ография туралы сөз етудің мүмкін еместігі өз-өзінен түсінікті», – деген тұжырым жасайды [25, 8]. Төңкеріс- ке дейінгі қазақ әдебиетіне, баспа- сөзі мен жарық көрген ірілі-уақты кітаптарға деген еуропацентристік көзқарасқа негізделген нигилистік сипаттағы бұл секілді пікірлерді көп- теген ғалымдарымыз үлкен мін бе- лерден шабыттана айтып, өз ғы лыми еңбектерінде оңды-солды кел тіргені мәлім. Біздің ойымызша, қа зақ әдебиеттануы өткерген қилы кезең- дерге тән қиыншылықтарды бірге кешкен, бүгінде осылайша менсін- бей қарап жоққа шығарылуға дейін қол жеткізген қазақ библиография сы- ның алғашқы талпынысы төңкеріске дейін-ақ көңіл аударарлықтай сипат- та таныла бастады. Бұл жолдағы алғашқы талпы- ныстар «Дала уалаяты газетіндегі» «Жаңа кітаптар» айдарымен беріліп отырған хабарларда көрінді. 1888 жыл - ғы бірінші санында П. Кулешов, А. Левшин, Щ. Кологривов, И. Вац - ликалардың кітаптары басылып шыққаны туралы мәлімет берілген. 1889 жылдан бастап қазақ халқы ту- ралы шыққан кітаптар мен жарық көріп жатқан фольклорлық үлгілер, ақын-жыраулар шығармаларының тізімін ұдайы көрсете отырып, кей- біреулеріне сын пікір де білдір ген. Мысалы, В. Радловтың «Словарь тюркских наречий», А. Харузиннің «Кир гизы Букеевской орды», Е. Смир- новтың «Библиографические очер- ки султана Ахмета Кенесарина», М. Кафидің «Исламның әуелгі уақыт- тағы тарихы», Н. Гроде ков тің «Кир- гизы и каракиргизы Сыр-Дарьин- ской области» секілді кітаптары ту- ралы хабарламалар мен пікірлерді айтуға болады. Газеттің 1890 жыл- ғы 32-санындағы «Ташкенттің күн- шығыс халқының жазулары. Ғылым хабарлары» атты мақаланы қазақ библиографиясының тұңғышы де- Ре по зи то ри й К ар ГУ |