Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
І. Сыршылдық салт өлеңдер. 1. Жалпақ елдің салтымен байла- нысқан шер өлеңдер. а) Жоқтау; ә) Естірту; б) Қоштасу; в) Көңіл айту. 2. Дін салты мен дін ұғымынан ту- атын өлеңдер. а) Жар-жар; ә) Қоштасу-танысу; б) Беташар. ІІ. Әңгімелі өлеңдер. 1. Батырлар әңгімесі. а) Ұлы батырлар; ә) Кіші батыр- лар. 2. Ел поэмалары. 3. Тарихи өлеңдер. ІІІ. Ертегілер. ІV. Айтыс өлеңдер. а) Ақындар айтысы, ә) Билер ай- тысы. Қарап отырсақ, қазақ ауыз әде- биетінің қазіргі қалыптасқан жанр- ға және түрге бөлінуінің алғашқы ғылыми-теориялық ұғымдары тұң- ғыш рет осы еңбектен басталған. Батырлар жырын «ұлы батыр», «кі- ші батыр» деп олардың дүниеге ке- лу ерекшеліктеріне байланысты бө- луіне қосылмаған күннің өзінде, жырлардың шығуын халық өмірімен байланыста тарихилық принципі не- гіздерінде қарауының өзі 1920 жыл- дардағы әдебиеттану ғылымы үшін үлкен бастама екенін айту қажет. Сол сияқты лиро-эпостық жырлардың көп нұсқалығына назар аударып салыс- тыра зерттеуге талпынуы, ертегілер- ді мазмұндық жағынан тұрмыс-салт, қиял-ғажайып, сатиралық-күлкілі ер тегілер деп топтастыруы, жыр- лар дағы күрделі образдарды әсі- ресе, батырлар бейнесін салысты- ру – өз кезеңі үшін үлкен жаңалық қана болып қоймай, басқа да ауыз әдебиетімен шұғылданушыларға жа- ңа жол, соны соқпақ болды. «Әде- биет тарихында» сол кездегі қазақ әдебиеттану ғылымындағы ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде болған қате көзқарастар да орын алған. Ауыз әдебиетін қоғамдық тенденциядан тысқары өнер деп тануы, жеке леген шығармаларды талдағанда сыр шыл- дық, эстетикалық жағына көп көңіл бөлуі, ескі мұраның бәрі мінсіз деп қарауы «бірыңғай ағым» теориясы- на бой ұрғанын байқатады. Солай бола тұрса да М. Әуезовтің еңбегі сол кезеңде қазақ фольклорының тари- хын тексеруде тың мәселелер көтере білген күрделі зерттеу болды. Қазақ фольклорын ғылыми негіз- де зерттеуге үлкен қадам жасаған еңбектің бірі – Х. Досмұхамедовтің Ташкент қаласынан басылып шық- қан «Қазақтың халық әдебиеті» ат- ты қысқаша очеркі. Бұл Қазақ педа- гогикалық институтында жасалған баяндамасының негізінде басылған. Автор алғы сөзде халық ауыз әде- биетін зерттеуде жүйелі ғылыми ең бек жоқ екенін атап көрсете оты- рып, «Біз, әрине, халық әдебиетінің даму тарихын мүлде сөз етпейміз, сол секілді бұл әдебиеттің осылай- Ре по зи то ри й К ар ГУ |