Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
оған той өлеңдері деген анықтама беріп, жар-жар, той бастар, беташар деп бөліп талдайды. Х. Досмұхамедов фольклорлық үлгінің қай түрін сөз етсе де оның тәрбиелік мәніне де ерекше көңіл аударып отырған. Мы- салы, «Бала тілінің дамуы мен жеке адамның қалыптасуы мәселелеріне халық балалар әдебиетін зерттеудің көптеген мағлұмат беретіні сөзсіз, сондықтан да қазақ педогогтері бұған дұрыстап көңіл аударулары қажет». Сонымен қатар, келтірілген мы- салдардың В. Радлов пен Ә. Ди ваев орысшаға аударған үлгісі мен қазақ тіліндегі нұсқасы қатар берілген. Автордың ғылыми-зерттеу, бағалау сипатындағы көптеген пікірлері де көңіл аударарлық. Мысалы, мақтау өлеңдердің айтылуы бұрын халық үшін жасаған қызметі мен ерлікке байланысты айтылатынына, осы түр- дің шығуына сол себеп болғанына тоқтала келіп: «Мақтау жырлары бұрынғы кезде тек шын мәнінде ең- бегі сіңген, лайықты адамдарға ба- ғышталса, ал кейін мақтаушыға сый- сияпат беру дәстүрі бұндай одалар- дың мәнін түсіріп, сый, лауазым, қошамет алу үшін небір жалған сөз- дер айтылып отырды. Бұл құбылыс- ты өткен ғасырдың 1970 жылда- рында Абай тұңғыш байқап, өзінің өлең сөзімен аяусыз әшкереледі», – деп жазады. Автор осы тараудағы өзі мазмұндап шыққан қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін бір жүйеге салу мақсатымен, келесі тарауды «Қазақ халық әдебиетінің классификация- сы» деп атап, толық кестесін берген. Х. Досмұхамедовтің бұл фольклор - лық жанрларды жіктеуінде М. Әуе- зов тің «Әдебиет тарихы» еңбегінде жасаған классификациясындағы жү- йелілік жоқ. Алайда, автор халық ауыз әдебиетінің барлық үлгілерінің түрін қамтыған және көптеген жік- теулер мен атаулар қазіргі қазақ фольклористика ғылымындағы клас- сификацияда кездеспейді. Сол себеп- тен Х. Досмұхамедов жіктеген үлгіні түпнұсқасында (очерк орыс тілінде басылған) түгел беруді дұрыс көрдік. ІІІ. Қазақ халық әдебиетінің клас- сификациясы. 1. Эпос (жыр) а) батырлық; б) та- рихи; в) хайуанаттар. 2. Ертегі. 3. Мақал-мәтел. 4. Жұмбақ. 5. Ырым сөз. 6. Жаңылтпаш. 7. Наным-сенім. 8. Әпсана. 9. Он екі жылдық жыл есебі – мү- шел (жыл мезгілі, ай, апта күндері, олардың шығуы мен мәні туралы әңгімелер). 10. Перілік хикаялар (Жалмауыз кемпір, жезтырнақ, марту, қара, ал- басты, обыр, үбе, жын, пері). 11. Космогониялық әңгімелер (ас- пан шырақтары, күн күркіреу, найза- Ре по зи то ри й К ар ГУ |