Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
рын және жалпы балалар фоль- клорын, ескерусіз қалған бата сөз- дердің, демонологиялық және кос- могониялық аңыз-әңгімелердің фоль- клорлық жеке жанр түрі ретінде те- реңдете зерттеліп жүргенін қосатын болсақ, очерктегі жанрға, түрге бө - лудің әлі маңызын жоймағаны ай - қындала түседі. Фольклорист ға лым- дарды автор айтқан бірнеше түрлер, әсіресе алғыс және қарғыс мәндегі сөздер, емдеу өлеңдер, т.б. жаңа ба- ғыттағы жаңа зерттеулер жүргізуге жетелеп тұр деген ойдамыз. Кесте- нің мазмұнына көз салсақ, қазақ фольклорының көптеген түрлері ке- йінгі кездегі классификацияға енгі- зілмегенін, ғылыми тұрғыда зерт- телмегенін байқау аса қиын емес. Автордың осы еңбегі арқылы сол кездегі әдеби-теориялық, әде- би-тарихи талдау жасай тексеру ба ғыттарындағы ғылыми-зерттеу- ші лік ой-пікірге қосқан бірнеше жа- ңа ойларын атап көрсеткен дұрыс. Біріншіден, қазақ өлеңінің табиға- ты туралы ғылыми ой қозғай келе, «Қазақ тіліндегі екпін сөз соңына түсетіндіктен қазақ поэзиясы әр өлеңдегі бірдей буын санына құрал- ған силлабикалық өлең өлшемі бо- лып келеді», деп бұл өлең құрылы- сының ерекшелігін түсіндіріп бер- ген. Екіншіден, кез-келген поэзия лық түрдегі фольклорлық шығарма ның әнмен айтылуына көңіл аударады. Үшіншіден, фольклордың авторы мен сақтаушысы халық екенін, сон- дықтан халық шығармалары деп ата- латынын, ал таратушылар әр түрлі өнер иелері деп көрсетеді. Оларды өлеңші (песнопевцы), ақын (народ- ные поэты импровизаторы) және халық билері (народные бии, стар- шины, судьи) деп үшке бөледі де: «Қалың бұқара арасынан шыққан олар – халық әдебиетінің мән-маз- мұны мен тіл тазалығын сырттан ке- летін жат әсерлерден қорғаушылар, әрі ғасырлар бойы ұрпақтан-ұр пақ- қа жеткізіп, қазақ халық әдебиетін өзгеріссіз сақтаушылар» деген тұжы- рым білдіреді. Төртіншіден, қазақ хал қының бойындағы импрови за- тор лық өнер мен есте ұстау қабіле- тінің ерекше дамығанын айта оты- рып, осының негізінде фольклорлық шығармалардың көп болу себептерін ашып береді. Бұл айтылғандардың бәрі қазақ әдебиеттану ғылымы ның туу кезеңін жаңа бастаған дәуірі үшін аз табыс емес еді. Түйіндей айтсақ, Х. Досмұхаме- довтің ұзақ уақыт бойы белгілі се- бептермен ғылыми айналымға түс- пей келген, нақты бағасын ала алмай жүрген бұл еңбегі қазақ әдебиетта ну ғылымының туа бастаған кезеңі үшін ғана емес, бүгінде де құнды еңбек болып табылады. Қазақ фолькло- ры ның жанрлары мен түрлерін са- ралаудағы дәлелдерінің орнықты, теориялық пайымдауларының бай- сал дылығымен ұлттық фольклорта- Ре по зи то ри й К ар ГУ |