Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
мен ұштастыра қарады. Олардың ойынша, социологиялық әдіс өзі нің зерттеу обьектісіне өнердің маз- мұнын алса, формальдық әдіс-фор- масын тексереді, яғни екі әдіс бір- бірін толықтырады деп есептеді. Бұл әдебиет тарихы мен классикалық мұ раны зерттеуде біржақтылыққа ұрындырды. Әдебиеттің көрнекті бір өкілінің творчествосын талдауда «тұр пайы социологизм» басшылыққа алынып, шығармаларын тексерген- де әлеуметтік, таптық негізін ашу мен идеясынан саяси астар іздеуде жазушының қай таптан шыққанына көп көңіл аударылды. Классикалық мұраны игеруде бұ- рыннан азды-көпті тәжірибесі бар орыс әдебиеттану ғылымы мен сы- нының өзі осы концепцияларға бой алдырып отырғанын байқасақ, әде- биеттану ғылымы мен сыны туып, қалыптасып үлгермеген ұлт респу- бликаларына тиген әсерінің өте қатты болғаны айтпаса да түсінікті. Классикалық мұра – қандай ха- лықтың болсын ұлттық мәдениетін дамытуда ерекше ықпал жасайтын рухани байлық. Классикалық дәс түрі мен тарихи сабақтастығынан айы- рылған әдебиет өзінің ұлттық тамы- рынан да қол үзіп, өсу, даму жолын жоғалтар еді. Міне, сол себептен осы 1920 жылдары Қазақстанда да әдеби мұраны иге- руге деген жаңа ықылас пен ынта біртіндеп пайда бола бастады. 1920 жылдардың бас кезінде мерзімді баспасөз бетінде өткен дәуірдегі әде- би мұраларды жариялау ісі қол ға алынып, халық қадірлеп, үлгі тұтқан ақындар мен жыраулардың шығар- малары басыла бастады. С. Нұр- жа новтың құрастыруымен «Абай термесі» (1917), Б. Күлеев бастырған «Адасқан өмір» (1922) мен Ә. Ди- ваев құрастырған «Жеті батыр» жинағында С. Торайғыровтың по- эмалары (1924), Қазан мен Ташкент- те Абай өлеңдерінің толық жинағы (1921, 1924), Х. Досмұхамедовтің құрастыруымен «Мұрат ақын сөз- дері» (1924), «Исатай-Махамбет» (1925), «Аламан» (1926) сияқты жи- нақ тардың жарық көруінен бастал ған игілікті іс жалғаса түсті. Бұл жұмысқа халық ортасы- нан шыққан фольклорлық-этногра- фиялық экспедициялар басшылық жасап, ел ауызынан жазып алынған және мерзімді баспасөз бетінде жарияланған шығармаларды жинақ- тай отырып, Бұқар жыраудың, Ба- зар жыраудың, Шернияз ақынның, Ы. Шөрековтің өлеңдер жинағы ба сылып шықты. 1930 жылдар- дан бастап қазақ кеңес әдебиетінің ақын-жазушылары да қызу аралас- ты. С. Сейфуллин құрастырып, ал- ғысөзін жазған Ақмолланың (1935), Ы. Алтынсариннің (1935), Ақан серінің (1935), І. Жансүгіров шы- ғар ған Сүйімбайдың (1935), Қ. Жұ- малиев бастырған Махамбеттің, Ре по зи то ри й К ар ГУ |