Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ра шылдық сарынды байқамай, зерт- теушілік көзқарасында теориялық қа телер жіберіп алуының бір сыры да осында жатыр. С. Мұқанов осы оқулығы ар қы- лы отызыншы жылдардағы қазақ әдебиеттану ғылымын, әдеби-тео- риялық және әдеби-тарихи тал- дау жасау бағытындағы ғылыми- зерттеушілік ой-пікірді жаңа ойлар- мен байытты. Қазақ әдебиеті тари- хын зерттеудің кезең үшін өзектілі- гі мен маңызына тоқтала келіп, өз оқулығының ғылыми-зерттеушілік си патын, мақсаты мен міндетін, дә- уір талабына сай практикалық қа- жеттілікпен туғанын ашық та анық түсіндіреді. «Әдебиетті зерттеудің толып жатқан тармағы бар: Мәселен, осы әдебиеттің тарихы, қисыны, әдісі, сыны, тағы сондайлар. Осы- лардың ішінен біздің міндетіміз та- рихын жазу еді. Екінші сөзбен айт- қанда, алып отырған дәуіріміздің пі кірі қай кезде қалай өркендегенін, қалай шегінетінін, оған нелер себеп болғанын тексеру еді. Біз бұл тарих- та одан гөрі кеңірек жайылдық. Көп жерде кейбір шығарманың шық қан тарихы, себебін тексерумен қатар, ішкі, сыртқы құрылысына тоқ талып, өзімізше сын бердік. Кей жер де көркем шығарманы тану, іздеу әдіс- терінен де азырақ сөз қозғадық. Кей жерде тіл, ырғақ, көркемдік жа- ғына көз салып, қисын жағына да көңіл бөлдік. Бұлардың бәрі, әрине, әлдеқалай істелген жоқ, әдейі істелді. Өйткені белгілі бір дәуір тарихы ту- ралы болғанмен, бұл кітап мектеп ке арналған бірінші оқу құралы бол- ғалы тұр. Мектептеріміз әдебиет ті тану ретінде оқу құралына әлі кедей. Сондықтан тарих көлемінен шы ғып, әдебиеттанудың басқа жүйелері нен де кей жерде мәлімет беріп отыру- ды пайдалы деп түсіндік», – деген пікірдің сол кездегі ғылыми-зерт- теушілік ой-пікірде тың бағыт еке- ніне көңіл аудармасқа болмайды. Оқу- лыққа тән сипат, әдеби-теориялық талдау, әдеби-тарихи тұрғыда зерт- теу ғылыми-зерттеушілік арнасында бас қосып, бірін-бірі толық тырып отырғандықтан еңбек моногра фия- лық мәнге ие болған. С. Мұқанов өз оқулығына «І бө- лім. Ұлтшылдық, байшылдық дәуір» деп ат қойып, айдар тағуына қара- ғанда, ХХ ғасыр басынан отызын- шы жылға дейінгі қазақ әдебиетінің тарихын «ұлтшылдық, байшылдық әдебиет» және «пролетарлық әде- биет» деп екіге бөліп зерттеуді мақ- сат тұтқаны байқалады. Осы ойын автор «ХХ ғасыр әдебиетін тек серіп отырғандықтан, бізге қазақ әде- биетінде жиырмасыншы ғасырда байшыл әдебиетке қарсы туған про- летариат әдебиетін, оның өркендеу дәуірін жазу керек еді. Біз бұл жолы оны істегеніміз жоқ. Байшыл дәуір мен пролетаршылдық дә- уірді қосып кітап қылсақ, ең алды- Ре по зи то ри й К ар ГУ |