Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
тұсындағы тұрмыстық ұсақ белгі, ұсақ өзгерістерін де жақтырмайды. Шошынып, тыжырынып, немесе күр- сініп отырып, сынап шенейді.... Шор- танбай шығармалары оны ескілік үшін және діншілдік үшін күрескен феодалдар тобының жыршысы қып шығарады... Мұрат ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы жаңаға бой ұсынбай кеткен, ылғи ескімен болған зар заман ақындарының соңы», – деп бағаланады [52, 72]. Оқулық жаңашылдықты құпта- ған, одан үйренуді, мәдениетке жету- ді насихаттаған ақындар деп Абай мен Ыбырайды ерекше атай отыр- са да, шығармаларының ағартушы- демократтық сипатына терең мән бер- меген. Оларды Әбубәкір, Шәңге рей, Мәшһүрлер деңгейінен көреді. Со- ның салдарынан әдебиеттің өркен деу процесі айқындықпен жіктелін бей қалғаны аңғарылады. Әйтсе де осы дарындар туралы берген бағалары сол кездегі ғылыми-зерттеушілік ой-пікір үшін соны тұжырымдар еке нін де байқаймыз. Олар Абай- ды: «Бұл дәуірдің ақындары, әсіресе Абай жалғыз өзі, өз тұсының айна- сы емес, өзінің алдындағы бірқатар заманды да сөз қылып, суретке ба- сып, өзі де танып, өзгеге де нық та- нытып кеткен ақын болады. Сондай ірі ерекшеліктерімен қатар жиын- да білім беріп, бұрынғының өмірін танытып, дәулердің таптық сырын ашатындық жағынан Абай бүкіл ХІХ ғасыр әдебиетінің ең үлкен тұңғы- шы боп саналады» десе, Ыбырайды «Алтынсарыұлы – қазақ әдебиетіне өнер мен техниканы жырлау сары- нын енгізген ең бірінші адам. Ба- тыс мәдениетіне шақыру пікірі, ба- тыстың техникасын жырлауы қазақ даласындағы жаңаша қозғалысқа өту тұсынан әкелген жаңалық олжа- сы», – деп, қазақ әдебиеті тарихында алатын орнын белгілеуге алғашқы қадам жасайды. Бірақ Абай мен Ыбырайдың өнерпаздық тұлғасын сөз еткенде, олардың қазақтың клас- сикалық жазба әдебиетінің негізін салудағы еңбегі атап айтылып, ғы- лыми тұрғыда дәлелденбеген. Оны белгілі ғалым, әдебиетші Т. Кәкішев атап айта келіп: «Ауыз әдебиетінің дәстүрінде көрінген ақын-жазу шы- лардың шығармашылығын білгір- лікпен байқап, қажетті жерінде тео риялық тұрғыдан қисын ай- тып, эстетикалық түсіндірме беріп отыр ған авторлар Ыбырай, Шәң- герей шығармашылығының негізгі сипа тын көп ақын-жыраулар ағы- нына қосып жібереді де, қазақ әде- биетінің тарихында сыншыл реа- лизмді, ағартушы-демократтық ба- ғыт тағы... жазба әдебиеттің сапа лық жаңалығын айшықтап көрсет пей кет кенін, сондықтан бұл дарындар хро нологиялық ұзақ-сонар баян- дау дың өрісінен шыға алмай, зор тұлғаларын көрсете алмай қалғанын байқаймыз», – деп жазады [31, 56]. Ре по зи то ри й К ар ГУ |