Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Сонда ғана тарихи шындыққа сай пікір айта аламыз. С. Мұқанов оқулығында В. И. Ле- ниннің әр ұлттың мәдениетінде екі түрлі мәдениеттің элементі болаты- ны, мәдени-әдеби мұраны зерттеген- де қай таптың идеологиясы тұрғы- сынан жазылғанына ерекше назар аудара отырып тексеруді басты мақ- сат етіп қойғандықтан, «ұлтшылдық- байшылдық дәуір», «пролетарлық дәуір» деп жіктеп әкеткен. Бұлай бөлуге сол кездегі қатты өріс алған «ұлтшыл-алашордашыларға» қарсы күрес ерекше ықпал жасап, ақын- жазушылардың шығармаларын тал- дау барысында обьективтілік пози- ция ұстауға мәжбүр болған. Ленин- нің әдеби мұра туралы пікірлері мен сталиндік социализм жеңген сайын тап күресінің күшейе түсетіні ту- ралы көзқарастың әсерінен туын- даған көркем әдебиет саласындағы қателіктер бұл оқулықта да орын алған. «Ұлтшыл-алашордашылар» деп жала жабылған дарындарды бы- лай қойғанда, С. Торайғыров, С. Дө- нентаев, Б. Күлеев, М. Әуезовтер де ұлтшылдық әдебиеттің өкілі ре тінде көрсетіліп кеткен. Бүгінге «ұлт- шыл-алашордашыл» атанған қа- зақ зиялылары ақталғаннан кейін бұл оқулыққа ғылыми дәйексіз пі- кірлер де айтыла бастады. «ХХ ға- сырдағы қазақ әдебиетіне» баға бер генде Қазақстанда «ұлтшыл- алаш ордашыларға» қарсы күрес тек қазақ әдебиеттану ғылымында ға на емес, мәдениеттің барлық са- лаларында жүргенін және оны тудырған С. Мұқанов емес екені есте ұсталуы қажет. Әдебиеттегі «ұлт- шыл-алашордашыларды» әшкере леу сол кездегі барлық мақалаларда, Ғ. Тоғжановтың, Е. Бекеновтің, т.б. еңбектерінде, М. Қайыпназаровтың баяндамаларында ғана емес, Қа- зақстан өлкелік партия ұйымының қаулы-қарарларында да айтылып қалып отырылды. Ендеше бұл кү- рестің С. Мұқанов оқулығында кө- рінуін сол дәуірдегі идеологиялық күрестің әсерінен, заман ағымынан деп түсінген жөн. Бірақ, біздің оқу- лықтағы артық-кем пікірлерді за- манға жауып, С. Мұқановты ақ- тап алайық деген ойымыз жоқ. Ең бекте ақын-жазушылардың шы- ғар ма ларының мазмұны мен идея- сы бұрмаланып, шектен тыс қаза тексеріліп ұлтшылдық сарын із деу айқын сезілетіні рас. Тіпті С. То- райғыровтың «Кедей» поэмасын ұлт шылдық көзқараста деп талдауы, М. Әуезовтің «Қилы заман» по- весіндегі он алтыншы жылғы ұлт- азаттық көтеріліс кейін социалистік заманға қарсы күреске жалғасты де- ген сияқты пікірлерін кейінірек автор- дың өзі де, басқа әдебиетші-ғалым- дар да түзетті. Ал А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов, Ж. Айма- уытов шығармашылығы туралы кел- сек, олар жайында «ХХ ғасыр басын- Ре по зи то ри й К ар ГУ |