Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
мен шығармаларын қазақ зерттеу- шілерінің қалай танып-білгендігін, шы ғармаларын талдағанын көрсету үшін емес, орыс әдебиеттану ғылы- мының сол кездегі бағытын таныту үшін кейбір тұжырымдарын кел- тіре кеткен орынды. Өйткені, қазақ әдебиетінің тарихын, әрбір ақын-жа- зушының дүниетанымы мен шы ғар- машылығын баға лау ға тә жіри бесі мол орыс әдебиет тануының қан дай ықпал жасағанын байқар едік. «Алты жүз жылдан бері үзілмей келе жатқан ақсүйек тұқымнан шық- қан Пушкиннің либерализмі өзі- нің шаруашылығын капиталистік үлгімен қайта құруға ұмтылған ор- таша ақсүйектің салт-санасын көр- сететін либерализм» болса, «Лер- монтов алдыңғы қатарлы ақсүйек- тердің көзқарасын, күй шабытта- рын көрсетуші болып қала береді». Толстой «төрешіл чиновник, капи- тализмді өлтіре сынады, сүйте оты- рып қарсыласпа деп, диуаналық уағыз таратты», Чехов «өзінің жап- жақ сы шығармаларын торығу, түңілу қасіреттер бұдан 100-200 жылдан кейінгі адамдар жақсы бола ма деген үмітсіз қиялмен жырлады» [52, 37]. Осы сипаттағы тұжырымды пікірлер қазақ әдебиеттану ғылымында ұлт ақын-жазушыларының шығарма шы- лығын бағалауға әсер етпей қалған жоқ емес. Қазақ әдебиеті оқулығына орыс дарындарын кіргізудегі осы автор- лар салған бастама 30-жылдардағы барлық оқу құралдары мен хрес- томатияларда орын алды. Бұл қазақ әдебиетінің ғылыми тарихын жазу мен дәуірге бөлуде басты мән ат- қар мағанымен, кейінірек ұлттық ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікірді орыс әдебиеттану ғылымындағы маркстік- лениндік әдіснаманың бағыт-бағ- дарын ұстануға және оқулықтар мен хрестоматиялардың ғылыми-пе до- гогикалық, оқу-әдістемелік дәре- жесін арттыруға әсерін тигізді. Қорыта айтқанда, «ХІХ ғасыр мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ әде- биетінің оқу құралындағы» әдебиет тарихын дәуірге бөліп тексерудегі жаңа жүйе, соны топшылаулар мен тұжырымдар зерттеушілік ой-пікір- дің тың бір қадам жасағанын бай- қатады. Оқу құралында көптеген эстетикалық-социологиялық мәселе - лердің беті ашылып, қазақ әде бие- тінің тарихын ғылыми арнамен жазу қажеттігін танытқан сәтті ізде- ністердің бірі болды. Қазақ әде- биеттану ғылымының туып, қалып- тасу процесіне осындай мәнді педо- гогикалық еңбектердің септігі тиген- дігін айқындала түсті. 1930 жылдардың бас кезінде жарық көрген оқу құралдары мен оқулық-хрестоматиялар тек әдебиет тарихын зерттеу мен дәуірге бөлуде ғана емес, жалпы әдеби-теория лық, әдеби -тарихи, ғылыми-зерттеуші- лік ой-пікірдің өсу, кемелдену, дәуір Ре по зи то ри й К ар ГУ |