Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
және «пролетариат әдебиеті» деп бөлетіні анық. Бұл терминдік атау- ды берген төңкерісшілдер де емес, олардың берген бағасы – В. И. Ле- ниннің «әр ұлттың мәдениетінде екі түрлі мәдениеттің элементі бо- латыны» туралы қате қағидасынан туындаған – «ұлтшыл-байшылдық әдебиет». Олар алғашқыда ақын- жазушыларды «еңбекшілдер, кеңес үкіметіне қарсылар, шөре-шөреде жүргендер» деп үшке бөлсе, кейін идеология ықпалында «төңкерісшіл- тапшылдар, ұлтшылдар және жол- бикелер» болып аталып кетті. «Бұ- қарашылдар» деген атауды алғаш кім қолданғанын анықтау мүмкін емес. «Ұлтшыл» атанғандар мен «жол- бикелер» өздерін бұқарашыл ақын- жазушыларымыз деп санаған. Бұл атау 1920 жылдардың орта шенінде болған көркем әдебиет туралы ай- тыста теориялық мәнге ие болып, сын мен әдеби-теориялық ой-пікірде берік орын тапты. Біздің ойымызша, бұл атаудың пайда болуы «Алқа» ұйымын құру идеясына тығыз байла- нысты. Д. Қамзабекұлы ҰХҚ-індегі тер- геуде Ж. Сәрсенбіұлының берген жа- уабынан: «...1924 жылдың аяғында Ә. Бөкейханұлы, М. Жұмабайұлы, мен үшеуіміз мұғалімдер съезіне келген А. Байтұрсынұлы орналасқан жатақханаға барып, ол кісіні жа- зылып, даярланып қойған «Алқа» ұйымының бағдарламасымен таныс- тыр дық», – деген сөзін келтіре оты рып, «Алқа» ҚазАПП-тан бір жыл бұрын және бірнеше кісінің қатысуымен жасалған бағдарлама болды деген тұжырым жасайды. Қазақ халқын тапқа бөлмегені сияқ- ты «Алқа» бағдарламасын жасау- шылар әдебиетті де түрге бөлмей тұтас қараған. Негізгі мақсат – про- летариат әдебиетін жасаймыз деп даурығып, әдебиетті үгіт-насихат құ ралына, тапшылдық саясаттың қол жаулығына айналдырғандарға қар сы тұрып, қазақ қаламгерлерінің ба сын біріктіру. Яғни, «жастарға жөн сілтейтін, адасқандарды жолға салатын, қисыққа тез болатын» бағ- дарлама жасаудағы негізгі ой ұлт әдебиетіне қорған болу екені сезіледі. Оны бағдарламаны жасаушылар дың «Табалдырық» деп аталатын ал ғы сөзіндегі: «Бұл құрғанымыз – сегіз қанат боз орда, алты қанат ақ отау емес – абылайша. Майдан, ойран, жорық дәуірінде дағарадай орда, ай- дай ақ отау құрып отыруға болмай- ды. Аттан дәуірінде абылайша керек. Жорық басылар, жаңа тұрмыс орнар, абылайша қалып, бәріміз сиятын боз орда тігілер. Бұл – келешек», – де- ген пікірі дәлел. ҚазАПП құрылмай тұрып-ақ «байшыл-ұлтшыл» деп бөліп тастаған көзқарастың әсерінен жазылған мақалалардағы негізгі пи- ғылды сезген және ұлт әдебиетінің келешегі үшін жаны ауырған арыста- рымыз «Алқа» ұйымын құру арқылы Ре по зи то ри й К ар ГУ |