Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
жасаудың алғашқы негізгі осы 20-жылдардың соңында қолға алын- ды. Алайда, осы кезеңде болған азды-көпті сөз бостандығын ұлттық әдеби-теориялық ой-пікір пайдала- нып та қалды. Ол біз енді ғана біліп, енді ғана көңіл аударып жатқан 1920 жылдардағы поэзияда ұраншыл- дық, үгіт-насихаттың басым болуын, әдебиеттің саясат қол шоқпарына айналып бара жатқанын тап басып тани білуі еді. Жаңа заманды, ре- волюцияны, оның жеңістерін жыр- лады деп келгеніміздің көбі нау- қандық тақырыптарды жырлау бол ғанын, әдебиет ауылынан көп алыс жатқанын енді біліп отыр- мыз. Кәмпеске тұсында халық жер ауып, артынша жартысы аштықтан қырылып жатқанда «коллективтің жырын айтып» кеткен қазақ по- эзиясы тап тартысының қағидалы қалыбынан шықпай, жасқаншақ, жал тақ күйге түскені тарихи шындық қой. Сол науқаншыл үгіт-насихат- тың арты қайда апаратынын білген Қ. Кемеңгеров: «Шынында, біздің көркем әдебиет қоғам тұрмысын шет- пұшпағынан тартып жүр. Сол шет- пұшпақтың өзін көбінесе кейбір жа- зушылар романтизмге, символизмге айналдырып отыр. Кейбір жазушылар не үгітке, не жалаңаш порнографияға айналдырып отыр. Осы күнге дейін шын реализммен жазылған Бейімбет өлеңдері (мұның да біразы үгіт, на- сихат, ұран) шын реализмнен қоныс теппеу себебі не? Шын тұрмыстың бәрін қисайтып жібергендік», – деп жазады [60]. Автордың айтайын деп отырған ойы түсінікті. Әдебиеттің ұран, үгіт-насихатқа салынып өмір шындығын «қисайта» суреттеп отыр ғандығын әдеби-теориялық ой- пікірдегі көркемдік әдіс ұғымымен сабақтастыра көрсетіп отыр. Қошкенің мақаласындағы ой «Ті- кен» деген жасырын атпен жазған автордың «Әдебиет мәселесі тура- лы» атты мақаласында өз жалғасын тапқан. Пролетариат әдебиетін құ- рып жатырмыз деп жүрген төңке- ріс шілдердің шығармаларының көр- кемдік деңгейінің өте төмен екені айта келіп:«Октябрь төңкерісіне орта жолдан қосылған жазушыларымыз шу дегенде балға, төс, фабрика, за- вод, автомобиль, аэропланнан бас- тап, жалпы бұқараның тұрмысынан алыс болса да (астын сызған біз. – Ж. С.), интернационализм бағытымен әдебиетке бір тарау жол салды. Міне, бұл – төңкерістің олжасы. Бұл жолдағылардың бағыты бол- маса, өлеңдерінде, қара сөздерінде суретшілік кем. Көбі айқай, еліктеу, әдеби ұрлық», – деп жазуында шын дық жатыр. Әдебиеттің халық өмірінен, заман шындығынан алыс- тауының түбі көркемдік дамуды дағдарысқа ұшырататынын нақ- ты дәлелдейді де: «Тоғыз қабат тас үйді, қаңғыр-күңгір заводты, әуені Ре по зи то ри й К ар ГУ |