Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
негіздеу мақсатында: «Сентимента- лизм мен романтизм бағытына әу- реленбей, қазақ еңбекшілерінің қа- зіргі керегіне жауап, келешегіне демесін болатын ашық тілек, айқын ұғыммен суреттелген нағыздық (реа- лизм) бағытындағы және осы ба- ғыттың жан серігі, бұрынғы, соң ғы, бүгінгі өмірдің деректерінен туа- тын, болашақтағы тегістік тұр мысты суреттейтін төңкерісшіл сарын да- малық (романтизм) бағыттағы әде- биет жұрнақтарын молайту керек. Бұл – көптің тілегі, қазіргі за- манымыздың тілегі. Сондықтан бұ- дан былай әдебиетімізде айтыл ған нағыздық пен төңкерісшіл са рын- дамалық бағыты көркеймек. Сын- шылар ұсынып отырған ескі са- рындамалық (реакционный роман- тизм) бағыты жасырынып жан сақ тау, жатыпатарлық қылу жолына түспек («Еңбекші қазақ», 09.10.1926), – деп жаза келіп, романтизмді революция- шыл және реакцияшыл деп екіге жіктеп тастады. Әдеби-теориялық ой-пікірге қазақ әдебиетінің ендігі даму бағытындағы ұстар жолы ре- ализм мен революцияшыл роман- тизм болуы керек деген қисынды орнықтырды. Бұл пікір арнасы – «1930 жылдардың бас кезінде айқын тұжырымдалған «социалистік реа- лизм» атауы болғанымен, 190 жыл- дардың екінші жартысы үшін осы теориялық ой-пікірдің өзі үнемді ізденіс екенін аңғармау ағаттық болар еді. Түркі тілдес әдебиетте алғаш айтылған осы қисын орыстың пролетарлық әдебиетінде 1928-1929 жылдары айрықша дау туғызды. Жаңа әдебиетке көркемдік әдіс іздеу қажеттігі туған кезде «динамич ный реализм», «революционный реа- лизм», «диалектический реализм» де ген сияқты терминдер оңды-солды са пырылыстырғаны да тарихтан бел- гілі» [2, 243]. Әдеби-теориялық ой-пікірдің 1920 жылдардағы ғылыми ізденістерін саралаған уақытта оның мәнді ар- на іздеп жоғары биіктіктерге қол созғанын, поэзияны жеке ақын шы- ғар малығына теориялық талдау жа- сай отырып тексерудің қолға алынға- нын дәлелдейтін ғылыми-зерттеуші- лік сипаты айқын екі еңбекті айта кету орынды болмақ. Олар – М. Жұ - ма баевтың «Ақан сері сөздері», Ж. Ай мауытовтың «Мағжанның ақын - дығы» аталатын мақалалары. Бұ лар теориялық ұғымдар мен тү сініктерді меңгеру жолында әр түрлі айтыс- тартысқа түсуге душар болған әдеби- теориялық ой-пікірдің жеке ақын поэзиясына ғылыми талдау жасау- дағы жаңаша бастамасы болды. Екі автор да сөз етіп отырған ақынның өнерпаздық тұлғасын бағалау жо- лында олардың шығармалары ар- қылы дүниетанымдық көзқарасын зерттеуді басты мақсат тұтқан. 1923 жылы «Сана» журналында «Ақан сері» атты мақала жариялаған Ре по зи то ри й К ар ГУ |