Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Европа әдебиетінен Байрон, Гете, орыс әдебиетінен Пушкин, Лермон- тов тағы басқаларының лирикалық шығармаларын негізге ала отырып, лирикаға қойылатын талап-талғам, өлең өлшемі, ой мен сезім және ли- риканың түрлері жайында ғылыми- зерттеушілік тұжырым білдіреді. Ал осы автордың «Әдебиет теория сы» атты мақаласы 1940 жылы басы- лып шыққан оқулығының алғашқы тарауы еді. Е. Ысмайылов бұл ма- қалада өнердің қоғамдық өмірдегі орны, оның ішінде әдебиеттің басқа өнер түрінен ерекшелігі турасын- да айта келіп, әдебиет теориясының жеке ғылыми пән екенін ұлттық әдебиеттану ғылымында алғаш дә- лелдеп, оның зерттеу обьектісі мен методын түсіндіріп берген. Осы кездегі теориялық сипаттағы зерттеудің енді бірі – С. Мұқанов- тың поэма жанрын сөз еткен ма- қаласы. Автор қазақ совет поэма- сының бұл түрінің сөз етер тақыры- бына, құрылысы мен образдар жүйесіне және тартысқа (конфликт) анықтамалық түсініктеме берген. Поэманың лирикалық және сюжетті болатынын, онда өмір шындығы, көркем тіл мен ақынның айтар идея- сы болуы басты шарт деп көрсетеді. Поэманың жазылу жолында нық ұсталатын негізгі элементтері деп мыналарды атайды. Олар: 1) Бас- тау; 2) Баяндау; 3) Шиеленісу; 4) Ше- шу. С. Мұқанов бұл реттіліктің композициялық құрылыста орны ау- ысып отыратынын да ескертіп өтеді. Әдеби-теориялық бағыттағы ғылыми сипаты айқын көрінетін «Қазақ әдебиеті» газетінің «Роман мәселесі» (1936, № 34) атты бас мақаласы, С. Мұқановтың «Қазақ өлеңі туралы» («СҚ», 1935, №108), Қ. Өтеповтің «Әдебиет образындағы кемшіліктер» («СҚ», 1936, №86) секілді еңбектердің де айтары аз болмады. Алайда, қазақ әдебиетіндегі «ұлт- шыл-алашордашылдықтың қалды- ғын жою», «большевиктік өзара сын- да қырағылықты күшейту» туралы ауық-ауық айтылып қалып отырыл- ған ұлтшылдыққа қарсы көзқарас 1937 жылдың орта шенінен бас- тап, «ха лық жауларын» әшкерелеу науқанына ұласты. Әдебиет сыны әшкерелегіш, қаралағыш мақала- лар мен көрініп, саясаттың сойыл со ғарына айналды. Жеке адамға та- бынушылық әдеби дамуға да әсер етіп, Сталин басқарған социалистік қоғамның жетістіктерін мадақтау өріс алды. Ал әдеби-теориялық ой- пі кірдің көркем әдебиет туралы ғы- лыми ізденістері дағдарысқа ұшы- рады. Ғылыми-зерттеушілік жұмыс- тар әдебиет тарихы мен теория сының мәселелерінен гөрі орыс жазушы- лары мен әдебиеттерін, Жамбыл- ды және басқа халық ақындары - ның шығармашылығын марапаттау ға ауып кетті. Өзінің қалыптасу жолын да талай қиын-қыстауды бас- Ре по зи то ри й К ар ГУ |