Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІV БӨЛІМ. Қазақ библиографиясының тарихы
гизы Букеевской орды». (1889), А. Е. Алекторовтың «Указатель книг, журнальных и газетных ста- тей и заметок о киргизах» деген ат- пен «Оренбургский листок» газеті не 1892, 1893 жылдары, «Тургайская газетада» 1895 жылы, Қазан универ- си теті «Хабаршысының» 1900 жыл - ғы 16 томында жариялан ған көрсет- кіштер, Д. К. Зелениннің 1913 жы лы Санкт-Петербургтен шыққан биб- лиографиялық көрсеткіштері бұл са- ла бойынша жүргізілер жұмыстар дың ізашары болды. Бұл туралы «Қазақ кітаптары» көрсеткішінің авторлары Ү. Субханбердина мен С. Есова бы- лай: «Орыс ғалымдары қазақ халқына жанашырлықпен өздерінің көптеген оқулықтары мен ғылыми еңбектерін сыйлады. Қазақстан Ресейге қосылмай тұрғанда қазақ тілінде кітап басты- ру атымен жоқ еді. Егерде бірді-екілі кітап бола қалса, олар араб, парсы, шағатай тілдерінде шыққан кітаптар болатын. Қазақстанда кітап бастыру Ресейге қосылғанан кейін басталды. Бірақ кітаптар Қазақстанның өзінде емес, Петербургте, Қазанда, Орын- борда, Омбыда, Ташкентте басыл- ды. Көбінесе Қазан университетінің Каримовтар мен Хусаиновтардың баспаларынан шығып тұрды. Кітап бастыру жұмысы ХІХ ғасырдың ба- сынан басталса да, алғашқы кезде өте баяу жүрді». ХІХ ғасырдың орта кезінде орыс ғалымдары түркі тілдес халықтар- дың, оның ішінде қазақ халқы ның этнографиясын, тарихын, тілін, әде- биетін жинауға, ғылыми талдау- лар жасай отырып зерттеуге кірісті. Зерттеу жұмысымен айналысатын, орысша оқыған бірді – екілі адам қазақ арасынан шыға бастады. Бұлар қазақтың ауыз әдебиет нұсқаларын, ақын-жыраулардың өлең-жырларын жазып алып, кітап етіп бастыруға ұсынды. Орыс алфавитінің графика- сымен қазақ тілінде кітаптар жазды. Бұл ретте Ш. Уәлиханов, Ы. Ал- тынсарин, Ә. Диваев, В. В. Радлов, Г. Потанин, И. Н. Пантусов, Г. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. Е. Алекторов және тағы басқалар- дың еңбектерін атауға болады. Түркі тілдес халықтардың ауыз әдебиетін, тілін, мәдениетін зерт- теуде жоғарыда аты аталған ғалым- дар дың көбімен ғылыми қарым- қатынаста болған адам – ғалым, тілші, фоль клорист, этнограф, Қа- зан университетінің профессоры Ни колай Федорович Катанов. Ол – атақты лингвист болуымен қатар, ауыз әдебиет үлгілерін жинаушы, оны зерттеуші, орыс тіліне аудару- шы, түрлі коментариялар жазып, ғы лыми құндылығын анықтап, жанр ларға жіктеуші, оларды басып шы ғарушы. Соның ішінде қазақ- тың әдебиеті, мәдениеті, тілі туралы жазған А. Е. Алекторов пен П. М. Ме- лиоранскийдің; қазақ тілі мен эпосы туралы жазған Н. Я. Сар кин мен М. Н. Ре по зи то ри й К ар ГУ |