Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж



Pdf көрінісі
бет62/441
Дата16.05.2023
өлшемі3.59 Mb.
#473784
түріОқулық
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   441
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
бөліп, әрқайсысының өзіндік ерек-
шелігін танытуға ұмтылады: 
1. Қазақтың ескі ауыз әдебиеті; 
2. Алғашқы жазба әдебиетінің 
бас талу кезеңіндегі ауыз әдебиетінің 
кері кете бастаған дәуірі; 
3. Жаңа әдебиет дәуірі. 
Әдебиет тарихын осылайша дә-
уір легенде автор хронологиялық тәр-
тіптен гөрі, әдеби дамудың негізгі 
бағыт-бағдарына орай жүйелеуді 
ұстанған. Алғашқы қадам жасап 
отырған еңбектен оны талап ету де 
орынсыз. Ең бастысы, осы кезең-
дердегі қазақ әдебиетінің қандай дә-
ре жеде болғанын зерттеушілік көз-
қа раста танытып беруінің өзі үлкен 
табыс еді.
«Бірінші дәуір, – деп жазады 
Р. Мәрсеков, – ескі замандағы қазақ 
арасына жазу тарамай тұрғандағы кез, 
ол заманда қазақ өз алдына тұрып, кең 
далада еркін дәурен сүріп.., ой лау-
ға уақыт кең, сөз сөйлеуге тіл ер кін 
болған заман» [21]. Осы анықтама-
дан сезіліп отырғанындай, автор 
ал ғашқы дәуірге қазақ даласының 
Ресейге қарағанына дейінгі кезеңді 
жатқызған. Бұл дәуірдің негізгі бел-
гісі ретінде шешендік өнер мен суы-
рып салмалық дәстүрді тілге тиек 
етіп, олардың ауыз әдебиетін да-
мытудағы маңызына жан-жақты 
тоқ талады. Мысалы, Үйсін Төле би, 
Қаз дауысты Қазыбек, Қаражігіт би-
лердің айтқан сөздерін дәлел ете 
оты рып, ауыз әдебиетінде халық 
даналығы мен тұрмыс тіршілігі жат-
қанына зерттеушілік тұрғыда кө ңіл 
аударады. Импровизаторлық өнер-
дің ауыз әдебиетіне тән дәстүр еке -
нін дәлелдеу мақсатында Орын
-
бай, Кеншімбай, Болық секілді ақын 
өлең дерін мысалға келтіре отырып 
талдау жасайды. Негізінен бұл дә-
уір дегі қазақ әдебиетін шешендік, 
импровизаторлық және музыкалық 
өнермен байланыстыра отырып қа-
рауды мақсат тұтқан.
Автор «жазудың қазақ арасына 
көбірек тараған заманы» деп ата-
ған екінші дәуірге Ресейге қара-
ғаннан бастап Абайға дейінгі кезең-
ді жатқызған болуы керек. Жазба 
әдебиеттің белгілері осы дәуірде 
жазудың шығуына байланысты кө-
ріне бастағанын айта отырып, оның 
дамуы күрес үстінде болғанын, діни 
сарын мен шығыстық желідегі шы-
ғармалардың тым басым болып, ұлт 
әдебиетінің өзінің басты сипаттары-
нан айырылып қала жаздауға дейін 
барғанын дәйекті түрде сөз етеді. Ұлт 
әдебиетінің көркемдік дамуда осын-
дай тығырыққа тірелуінің себептерін 
іздестіреді. Алғашқы себебі қазақ-
тың өз еркінен айырылып, отаршыл-
дық саясаттың күшейе түсуінен деп 
көрсетсе, екіншіден, мәдени дамуда 
артта қалудан деп түсіндіреді.
Міне, осындай қиын-қысталаң 
жағдайда тұрған ұлттық әдебиетке 
көркемдік дамудың жаңа жолын 
көрсетіп берген Абай болғанын ай-
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ


78


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   441




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет