Педагогикалық психологияның міндеттері

28 
- білімді меңгеру заңдылықтары, шарттары мен ӛлшемдерін 
анықтау, олардың негізінде әртҥрлі міндеттерді шешу процесінде 
қызметтің операциялық қҧрамын қалыптастыру;
- игеру сапасы диагностикасының деңгейінің психологиялық 
негіздері мен оның білім беру стандарттарына қатыстығын анықтау;
- білім беру жҥйесінің барлық деңгейлерінде білім беру процесін 
ары қарай жетілдірудің психологиялық негіздерін жасау.
 
Педагогикалық психологияның құрылымы
 
Ғылыми білімнің әрбір саласының зерттеу пәні оның қҧрылымдық 
ҧйымдастырылуын, яғни аталған ғылымға кіретін тарауларды 
анықтайды. Педагогикалық психология дәстҥрлі ҥш тараудың 
қҧрамында қарастырылады: оқыту психологиясы, тәрбие беру 
психологиясы, мҧғалім психологиясы. Мектепке дейінгі бала мен 
мекетеп оқушысының психологиясын жас ерекшелік психология 
қарастырады. Студенттік жас ӛмірдің ерекше кезеңі ретінде жеке 
қарастырылады (атап айтқанда, Б.Г. Ананьевтің психологиялық мектебі)
Педагогикалық психологияның зерттеу пәніне біз кеңінен тҥсінік 
беруімізге байланысты (оған оқушының оқу қызметі мен педагогтың 
педагогикалық қызметінің бірлігі ретінде білім беру процесінің ӛзін, 
сонымен қатар оқушы тҧлғасының позитивті дамуының психологиялық 
заңдылықтарын анықтау мақсатында олардың әрбіреуіне және олардың 
субъекттерінің сипаттамасын қоса) осы ғылымның қҧрылымы келесі 
себептерге байланысты басқа позициядан ҧсынылуы мҥмкін.
Біріншіден, бҧл позиция ғылыми білімнің дербес саласы болса да, 
бастапқы белгісі бойынша психологиялық ғылым болып табылатын 
педагогикалық ғылымның пәнін пәнаралық деп тҥсінумен анықталады. 
Осыған сәйкес бҧл пәнге тҧлға, ҧжым, еңбектестік психологиясының 
кӛптеген жақтары, жас ерекшелік және әлеуметтік психология, 
психофизиологияның аспектілері кіреді. Ал осы жақтар білім беру 
процесі мен оның нәтижесіне қатысты қарастырлғандықтан, олар 
педагогикалық психологияның пәнін қҧрайды. Педагогикалық 
психологияға осылайша тҥсінік беру қазіргі заманда оның білім беру 
психологиясы (Psуchologу Education) деп аталатын пәніне тән білім 
салаларының сан алуандылығымен немесе оқытудың ӛзі білім беру 
және ҥйрету сияқты екіжақты процесс деп тҥсінілетін оқыту 
теориясымен тҥсіндіруге болады.
Екіншіден, педагогикалық психология қҧрылымын қарастырудың 
ҧсынылған позициясы оқыту мен тәрбие берудің ӛзара байланысын 
біраз басқаша анықтауды қарастырады. Қазіргі заманғы ғылым мен 

29 
педагогикалық тәжірибеде оқыту деп оқушыларға алдыңғы ҧрпақтың
әлеуметтік мәдени тәжірибесін табыс етудің (білім, норма, іс-
әрекеттердің жинақтап қорытылған тәсілдері және т.б.) белсенді, 
мақсатты бағытталған процесі және осы тәжірибені игеруді 
ҧйымдастыру, сонымен қатар бҧл тәжірибені әртҥрлі жағдайларда 
қолдануға мҥмкіндік пен дайындықты тҥсінеді. Оқыту осыған сәйкес, ӛз 
шарты ретінде осы тәжірибені игеруде ҥйрету немесе оқыту процесін 
ҧйғарады.
Тәрбие беру (оқыту, оқытумен қатар немесе одан тыс процестер 
барысында) адамды (қоғамның адам дамуының әрбір берілген тарихи 
кезеңінде әлеуметтік маңызды, позитивті қҧндылықтар ретінде 
қарастырылатын) белгілі қҧндылықтарға бағыттау, ӛзін-ӛзі ҧстау 
принциптерін, баға беру жҥйесін, ӛзіне, басқа адамдарға, еңбекке, 
қоғамға, жалпы әлемге кӛзқарасын қалыптастыру мақсатында мақсатты 
бағытталған ықпал деп тҥсініледі (А.Ф. Лазурский, В.Н. Мясищев)
1
. 
Тәрбие беру талдамалы және педагогикалық мақсаттарда ол 
адамгершіліктік, эстетикалық, еңбектік, физикалық және т.б. деп жеке 
тҧрғыдан қарастырылғанына қарамастан, жалпы барлық білім беруші
ортаның тҧтас ықпалы ретінде қарастырылады [246].
Оқыту мен тәрбие беру процестерінің осылайша тҥсінілетін ӛзара 
байланысы, кемінен тӛрт тҥрлі бола алады:
1. Тәрбие беру оқыту процесінде жҥзеге асырылатын, оқытудан 
ажыратылмайтын процесс (мазмҧны, нысаны, оқыту қҧралы арқылы). 
Бҧл дәл осы екі процестің арасындағы, былайша айтқанда бір-біріне 
қосылатын қатынастар. «Оқыта отырып, біз тәрбиелейміз, тәрбиелей 
отырып, біз оқытамыз», - деп С.Л. Рубинштейн атап ӛткен. Осындай 
тҥрде тәрбие беру оқу процесіне кіреді, бҧл жағдайда ол тәрбиелеуші 
оқыту ретінде анықталады. Осы тҧрғыдан ол басымдырақ тартып, 
педагогикалық психологиямен қарастырылады.
2. Тәрбие беру белгілі бір жҥйе мен мекеменің білім беру 
процесінде және оқытудан тыс, оған қатарласа (ҥйірмелер, қоғамдық 
жҧмыс, еңбекке тәрбиелеу) жҥзеге асырылады. Бҧл жерде оқытудың 
барлық тиімділігі нығайтылуы тиіс, және оқыту ӛз кезегінде тәрбие 
беруге ықпал етуі тиіс.
3. Тәрбие беру білім беру процесінен тыс (бірақ оның ортақ 
мақсаттары мен қҧндылықтарына сәйкес) отбасында, еңбек ҧжымы, 
1
Тәрбие берудің осы тҥсініктемесін Э. Дюркгеймнің анықтамасымен салыстырайық: 
«Тәрбие беру - алдыңғы ҧрпақтың әлі қоғамдық ӛмірге дайын емес кіші ҧрпаққа беретін ықпалы. 
Тәрбие берудің мақсаты баладан жалпы саяси ҧйымдастырылған қоғам мен оның болашақта ӛмір 
сҥретін арнайы ортасының талап ететін белгілі бір физикалық, интеллектуалдық және 
адамгершіліктік сапалар жинағын қҧру және дамыту» [70, 17 б.]. 

30 
топта, қауымдастықта жҥзеге асырылады, бҧл жерлерде оқыту мен 
ҥйрету ӛз бетінше жҥруі де мҥмкін.  
4. Тәрбие беру ӛз бетінше, ал кейбір кезде мақсатты бағытталған
оқыту мен ҥйретумен ілесіп басқа да мекемелер мен (білім беруші 
емес), қауымдастықтарда жҥзеге асырылады (клубтар, дискотека, 
компаниялар және т.б.). Ҥлкендер мен қҧрдастарының тәрбие берудің 
осындай ӛмірдің қатаң шындығынан туған әсері кӛбінесе шешуші 
болып шығады.  
Әрине, тәрбие берудің оқыту процесіне қарасты соңғы ҥш тҥрі 
педагогикалық 
психологиямен 
ғана 
емес 
психология 
мен 
педагогиканың арнайы бӛлімінде қарастырылуы қажет. Педагогикалық 
психология ҥшін тәрбие беру оқыту процесіне оның мазмҧны, тҥрі мен 
әдістері арқылы ҥйлесімді ӛз орынын алуы қажет. Зерттеу пәнінің 
келтірілген анықтамасы мен жоғарыда қарастырылған кӛзқарастар 
тҧрғысынан педагогикалық психологияның қҧрылымына:
1) білім беруші қызметтің психологиясы (оқу және педагогикалық 
қызметтің бірлестігі ретінде); 
2) оқу қызметінің және оның субъекті – оқушының психологиясы 
(оқушы, студент);  
3) педагогикалық қызметтің (білім беруші және тәрбиелеуші 
әсердің бірлестігі) және оның субъекті (мҧғалім, оқытушы) 
психологиясы;  
4) оқу-педагогикалық 
еңбектестік 
және 
қарым-қатынас 
психологиясы кіреді.  
Аталған қҧрылым педагогикалық психологияның зерттеу аумағын 
кеңейтіп отырғаны анық, соның ӛзінде ол 3 тармақта дәстҥрлі болып 
қалып отыр (оқыту, тәрбие беру, мҧғалім). Қазіргі уақытта 
педагогикалық психология жоғары мектеп психологиясы (жоғары 
білімнің) (Н.В. Кузьмина, М.И. Дьяченко, Л.А. Кандыбович, А.В. 
Петровский, С.Д. Смирнов) және мектепте оқытудың педагогикалық 
психологиясы болып бӛлінуі кӛп кездеседі, оған дәстҥрлі осы саладағы
жҧмыстар кіреді.

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: