І. Білім беру сапасын арттыру мәселелері
Физикалық білім берудің дәстүрлі және альтернативті үлгілері
жүктеу/скачать 127.45 Kb.
|
| 1.2. Физикалық білім берудің дәстүрлі және альтернативті үлгілері
Тәрбиелiк жағынан алғанда мектепте оқылатын барлық пәндердiң маңызы бiрдей. Бүгiнгi таңда мемлекеттiк бiлiм беру саясаты Қазақстан Республикасының “Бiлiм туралы” жаңа заңына сәйкес жүзеге асуда. Осыған орай бiлiм мазмұнын қайта құруға, республикамыздың мектептерiнде пәндердi оқытуға, оқушының жеке басының қабiлеттерi мен қызығуын ескере отырып ұйымдастыруға ерекше мән берiлiп отыр. Бұл факторлар жаңа заман талабына сай төл оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендерiн жасауды талап етедi [17]. Оқулық-мектептiң негiзi бiлiм беру мiндеттерiн, яғни ынталандырғыштық, бағыттаушылық, дамытушылық, тәрбиелiк, бақылаушылық қызметтерiн жүзеге асыратын негiзгi оқыту құралы. Педагогикалық әдебиеттерді талдай келе, пән мұғалімдерінің тәжірибесіне сүйене отырып, сабақтың өзіндік талдауы: оның тиімділігінің бағалау критерийлері төмендегіше екендігіне көз жеткіздік: 1. Оқу үрдісінің заңдылығы; 2. Сабақты талдау түрлері мен типтері; 3. Талдаудың жалпы критерийлері; 4. Оқушылардың өзіндік талдаудың деңгейлері; 5. Өзіндік талдау; 6. Әдебиеттерге шолу; Көрсетілген критерийлерге сәйкес, сабақ – логикалық аяқталған, толық, шектеулі бағандармен негізделіп қамтылған оқу-тәрбие үрдісі. Оның құрамында күрделі тығыз байланыста оқу процесінің негізгі элементтері қамтылған: мақсат, міндет, мазмұны, әдісі, тәсілі, түрі, оқушы мен оқу арасындағы іс-әрекеттің байланысы. Сабақ өз алдына мұғалімнің шеберлігінің айқын көрінісі болғанымен, бір жағынан оқытудың психолого – педагогикалық заңдылықтарына, екінші жағынан білім беру стандартының қоятын талаптарына негізделген. Бұл оқу үрдісінің жалпы заңдылықтарына бағынады: 1. Мақсат қою — қоғамның қажеттілігі мен даму деңгейіне, білім үрдісіне қоятын талаптарына, тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуға тікелей байланысты. 2. Мазмұнын айқындау — оқытудың мақсаты мен міндеттеріне, оқушының жас ерекшелік және жеке дара қабілеттеріне, оқытудың теориялық және практикалық даму деңгейіне байланысты. 3. Әдістерді таңдау — оқытудың міндеттері мен мазмұнына, оқушылардың нақты оқу мүмкіндіктері мен оларды қолдануына байланысты. 4. Оқу үрдісін ұйымдастыру формасы оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістеріне байланысты. 5. Оқушылардың оқу іс-әрекетіндегі белсенділігі оқушылардың бойында ішкі танымдылық түрткілердің және сыртқы ынталардың (қоғамдық, экономикалық, педагогикалық) қамтылуымен тығыз байланысты. 6. Сабақтың тиімділігі барлық заңдылықтардың өзара байланысы мен ұйымдастырылу жағдайына тәуелді. Байқағанымыз, физикадан білім беруде сабақтың оқу үрдісінің жекеленген заңдылықтарына қатысты құрылуы керек. Бұл заңдылықтар: • дидактикалық өз құрамына үрдістің мазмұнды – процесуалдық сипаттамасын (мазмұны, тәсілдері, түрі, әдісі, формасы т.б.) қамтиды; • мұғалімнің басшылығымен оқушының қоршаған ортаның нақтылығын, табиғаттың, қоғамның және өз — өзін факторлары мен заңдылықтарын тану аспектілерін айқындау. • оқушының оқу үрдісінің барысындағы айрықша ішкі психикалық (танымдылық) іс — әрекетіне қатысты. • кибернетикалық оқу үрдісіндегі барлық байланыстың сан қырлығын, ақпараттық ағымының таралуын, ақпаратты меңгеруін басқаруды бейнелейді. • әлеуметтік жалпы үрдіске қатысушылардың (оқушы мен оқушы арасындағы өзара қатынас, бағыттылық, оқудың әлеуметтік маңыздылығы т.б.) қарым – қатынасын қамтиды. • ұйымдастырушылық оқу үрдісін интеллектуалдың еңбек (оқу мен оқытушылық еңбекті ұйымдастыру, олардың материалдық – техникалық жабдықталуы, ынталандырылу, өнімділік т.б.) негізінде айқындайды [18]. Оқыту заңдылықтарын білу оқу үрдісін әртүрлі нақты жағдайларда қолайлы құруға мүмкіндігін береді. Жоғарыда аталған заңдылықтар элементтерін қолдану арқылы сабақта саналы тәрбие, дүниетаным қалыптастыра аламыз, яғни сабақты өткізу, талдау түрлері мен типтері мұғалімнің шығармашылығын көрсетеді. Мұның негізгі жоспары мынадай элементтерден тұрады: оқытудың толық жүйесін құру; оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту; озат педагогикалық іс – тәжірибені жинақтау; техникалық қауіпсіздігін сақтау; сыныпта психологиялық ахуалды қамтамасыз ету [19]. Сабақты өтудің жоспарын жасау барысында мынадай талдау типтері қолданылады: а) толық талдау, бұл мұғалімнің іс-әрекетінің стилін анықтау мен іс тәжірибесін, оқу – тәрбие үрдісін сапалы ұйымдастыруды бақылау мақсатынды жүзеге асырылады; б) қысқа талдау, сабақтың жалпы сапасын бағалау мақсатында және негізгі дидактикалық категорияларды айқындайды; в) кешенді – сабақты ұйымдасту формасы, әдісі, мазмұны, мақсаты арасындағы байланыс пен бірлігін жан – жақты қарастыруды болжайды. Көп жағдайда бір тақырыпқа байланысты бірнеше сабақтарды талдауда қолданылады; г) аспектілі талдау, бұл сабақтың бір түрін терең қарастыру қажеттілігі туындаған кезде мұғалімнің іс — әрекетіндегі жекеленген амалдардың тиімділігі мен кемшіліктерін айқындау мақсатында қолданылады. Талдаудың әр қайсының бірнеше түрлері бар: дидактикалық, психологиялық, тәрбиелік, әдістемелік, ұйымдастырушылық. Педагогикалық талдаудың мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін, осыған сүйене отырып сабақтың бір аспектісіне (жалпы педагогикалық, психологиялық т.б.) сәйкес келетін жекеленген талдау жүзеге асырылады [20]. Білімнің нәтижелігі сабақты өткізу технологиясына тәуелді деп саналады, оқу үрдісін ұйымдастурудың негізгі ережелері орындауға негізделген және неғұрлым технология сапалы, соғұрлым сабақты нәтижесі жоғары болады. Сондықтан мұғалімнің және оқушының барлық іс-әрекеті қазіргі заманғы педагогикалық жетістіктерді ескеру негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Сабақтың тиімділігін арттырудың негізгі жолдары мыналар: • танымдылық, тәрбиелік және дамытушылық мақсатты қою мен шешу; • оқу үрдісінің қолайлығы (оқушының жеке дара мүмкіндіктері мен қабілетін ескере отырып оқытудың барлық кезеңдерінде ең қолайлы нұсқасын таңдау); • оқушылардың танымдылық қызығушылықтарын қалыптастыру мен ынталандыру; • оқытудың ынталандыру әдістері мен тәсілдерін қолдану; • өзіндік іс — әрекетін ұйымдастыру; • жалпы және арнаулы білім, білік, дағды тұтастығын қалыптастыру; • қарама – қарсы байланыстың шапшаңдығын ұйымдастыру; • оқушы мен мұғалімнің қарым – қатынасының ынтымақтастығын қалыптастыру, жағымды психологиялық қолайлы ахуалды қамтамасыз ету; Физикалық білім беруде оқушылардың танымдылық іс-әрекетін белсенділігін арттыру: оқушының оқу – танымдылық міндеттердің қабылдауы мен түсінуі; шешу жолдарының жоспарын құру; міндеттің іс-жүзінде шешуі; міндетті шешу үрдісін бақылау; нәтижесін бағалау; жинаған білімін одан әрі жетілдірудің міндеттерін айқындау көзделеді [14]. Мұғалімге оқушыларға сабақ үстінде өзіндік шығармашылықпен оқу іс-әрекетін ұйымдастыра білу және оқытудың «белсенді» әдісін қолдана отырып меңгерілу үрдісіне бақылау жасау, ерекше қарым – қатынасты ұйымдастыра отырып көптеген әдістемелік амалдарды қолдана отырып жүзеге асыру қажет. Сондықтан физика сабағында оқушыларға кез-келген материалды оқып-үйренгеннен кейін өзіндік талдау деңгейін қалыптастыруды ұсынамыз. Бұл бірнеше деңгейге бөлінеді: 1. Эмоционалдық — ырықсыз деңгей, оқушының өзінің алған біліміне, өз іс — әрекетіне толық қанағаттануы немесе қанағаттанбау деңгейі. 2. Бағалау – сабақтың нәтижесінің қойылған мақсат пен жоспарға сәйкестігін бағалау; 3. Әдістемелік – сабаққа қабылданған талаптар негізінде сабақты талдау жасау; 4. Рефлексивті – себептері және одан шығатын нәтижені айқындау. Бұл талдаудың жоғары түрі, оны іске асыру үшін сынып оқушыларына деңгейлік тапсырмалар беру керек. Пәнді оқытудың әдістемесін жетілдіру мақсатында, физикалық білімнің нәтижелілігін арттыру үшін сабақ өтуге қойылатын негізгі талаптар: • талданатын тақырыптың мақсаты мен міндеті анықталу; • дидактика, психология, әдістеме, бағдарлама, нормативтік талаптар мен әдістемелік ұсыныстардың негізін білу; • өз сабағына талдау жасайтын позиция мен көрсеткіштерді айдындай білу; • оқушылардың ерекшеліктерінің мінездемесі және сабақтағы жұмыста оның ескерілуі; • жоспарын, түрін, құрылымын, мазмұнын, әдіс – тәсілдерін дәлелдеу; • оқушылардың орындайтын жаттығулар мен тапсырмалардың оқу міндеттерінің жүйесінде психологиялық және педагогикалық бағалау; • сабақтың әртүрлі кезеңдерінде оқушылардың ойлау қабілетінің өз бетінділігінің дамуын бағалау; • жоспарланған міндеттерді жүзеге асыру; • фактілер мен әрекеттердің педагогикалық мақсатқа лайықтылығын бағалау; • сабақтың кезеңдерінің өзара байланысын көрсету мен бағалай білу; • сәтсіздіктерді немесе кемшіліктерді жоюды іске асыру жолдары; [21]. Төменде берілетін физикалық білімнің нәтижесіне қатысты құрылым берілген: 3-сурет. Физикалық білім құрылымы Суреттегі білу, түсіну, қолдану, талдау, топтау, білімді бағалау әдістері оқушылардың шығармашылығын дамытып, сөздік қорын көбейтеді деп есептейміз. Ал елестету, ойлау, жадыны жаңғырту, зейін қойып оқу, тыңдау және өзара қарым-қатынас жасау арқылы білімді арттыруға болады. Осы түрғыда физика сабақтарын пән аралық байланысты қамти отырып өткіземіз және оқушылардың фундаментальды ғылымдарға деген қызығушылықтарын арттырамыз [22]. Оқу мен оқыту (сабақ беру) процестерінің өзі қызметтің екі ерекше түріне жатады және оқыту процесінің қосалқылық сипатын көрсетеді. Дидактика мен бүкіл педагогиканың ең маңызды саласы болып табылатын оқыту процесінің ғылыми теориясы өзіне оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыратын әдістер мен тәсілдерді жасап шығаруды енгізеді, ал олар оқушылардың білімді тиімді меңгеруін, іскерлік пен дағдыны жасап алуын және қабілеттіліктерін қа-лыптастыруын қамтамасыз етеді [23]. Физикалық білімді меңгерудің де, олардың негізінде практикалық жолмен заңдылықтарды дәлеледеуге оқушыларды дағдыландырудың маңызы зор, демек, дағдысыз іс жүзінде физикалық білімді пайдалану мүмкін емес. Дәл осы сияқты, оқушыларды физикалық өрнектерді орфографиялық дұрыс жазуға үйреткенде және т.б. дағдының зор маңызы бар. Әрбір нақты затты меңгеру үшін білімнің, іскерлік пен дағдының маңызына, сондай-ақ ондағы бар айырмашылыққа қарамастан іскерліктің де, дағдының да пайда болу негізі білім болып табылады. Сондықтанда оқыту процесі білімді меңгеруден басталуға тиіс. Педагогтар мен психологтар оқыту жүйесінде білімді жетекші буын деп есептейді, демек, тек білім ғана іскерлік пен дағдыны саналы қолдануға ықпал жасайды, оларды берік те орнықты етіп шығарады. Қойылатын талаптарды сақтай отырып жоспар жасағанда жалпы құрылымын бағалау, бұл өткізілетін сабақ қандай түрге жататындығын анықтау, бөлім, тарау, тақырып ішіндегі орны қандай екендігіне мән беру, материалдың ішінде элементтерді нақты белгілеу, уақыт мөлшерін жоспарлау жұмыстары жүргізіледі. Барлық сабақтың елеулі бөлігінде өз бетімен жұмыс істегенде оқушы жұмыстың мақсатын айқын түсіне білуі, оны орындауы, тексеруі және қателіктерді түзетуі сияқты өз бетімен істелетін жұмыстың жалпы әдістерін бірте-бірте игеріп алуы тиіс. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен қамтамасыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді, ол үшін оқулықтан берілген жаттығулар ұсынылады. Тапсырмаларды әр оқушының шама-шарқын ескере отырып, сұрыптауға болады, яғни жұмыстың өз бетімен орындалу дәрежесінің жоғары болуы қамтамасыз етіледі. Оқушыларды жалықтырып жібермес үшін, өзіндік жұмыс түрлерінің өзгермелі болғаны жөн. Оқу мен оқытудың теориясы мен практикасының дамуының, сабақ берудің жаңа әдістерін іздестірудің, сондай-ақ мұғалімдердің іс жүзінде тапқан жаңа әдістемесінің оқудың тиімділігін жылдан-жылға арттыра түсетіндігі белгілі. Сондықтан, дүниетанымды қалыптастырудың басты міндеті мүмкін болғанша, оқушылардың көпшілігінің физикаға және оны практикада қолдана білуге деген ынтасын арттыру, физикалық білімі төмен оқушылардың сол физика сабағына деген ықыласын тудыру болып табылады. Бұл міндетті ойдағыдай шешу үшін жұмыстың алуан түрлерін пайдалануға болады: төменгі сынып оқушыларына физика мен техниканың жетістіктері туралы баяндамалар жасауды тапсыру, осы техниканың дамуына дейін ашылған жаңалықтарды тарихи талдау, осы жаңалықты ашуға қол жеткізген ғалымның іс-әрекетін бағалау, барлық оқушыны шақырып жарыс өткізу, қызықты тәжірибелерді, викториналарды әзірлеп, тақырыптық кештер ұйымдастыру, ұлттық дүниетаным мен физика пәні арасындағы байланысқа араналған тапсырмалар беру. Осыған сәйкес қабырға газеттер мен бюллеттендер шығару, пәндік экскурсиялар, ғалымдармен кездесулер туралы фоторепортаждар даярлау, т.б. Физика және астрономия пәні бойынша оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруға байланысты мұғалімдердің мына мәселелерді ескергені жөн: бірінші әрбір мұғалім сабақ үстінде оқушылардың оқу материалын толық игеруін қамтамасыз ету жолдарын іздестіреді, екінші пәнді оқытудың әдістемесінің ең тиімді жолы арқылы оқушылардың білімі мен біліктілігін жетілдіреді. Бұл әрбір сабақтың теориялық және практикалық дәрежесін көтереді. Білім берудің ерекшелігіне әр бір оқушының, оның ішінде пәнге ықылас пен қабілеттілік байқатқан оқушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызатын оқытудың деңгейлік және бағдарлы саралауға бағытталуын жатқызуға болады. Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы азаматтық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциялдарының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді [12]. Оқушылардың материалды дұрыс ұғынуды пәнге қызығуының артуы, білімінің берік қалануы мұғалімнің сабақ өткізудегі шеберлігіне, әр түрлі әдіс тәсілдерді дұрыс қолдана білу жолындағы ізденімпаздығына байланысты. Әдістемелік талдаусыз, жақсы ойластырылмаған сабақта оқушыларға бағдарламадағы материалдарды меңгерту оңайға түспейді. Сынып оқушылардың ерекшеліктері, пәннің құрал-жабдықпен қамтамасыз етілу мүмкіндіктері ескеріліп сабақ сапасын көтеру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ізденімін, танымын қалыптастыру қойылуы тиіс. Сондықтан пән мұғалімі оқушыларға білім берумен бірге біліктілікті дамытуға қатысты әртүрлі әдәстемені қолданады. Күнделікті өмір тынысымен бірге тіршілік етіп ұрпақ тәрбиелеп отырған ұстаздар үшін заман ағымына қарай оқыту әдістері де өзгертілуде, бұл физика пәнін оқыту барысында да өзекті мәселе болып отыр [23]. Мектепте физиканың сапалы оқытудың ең бірінші және басты шарты — ғылымды мұғалімнің берік меңгеруі, оның зертеу әдістері мен даму тарихын терең түсінуі. Қазіргі кезде жалпы білім беретін орта мектептерде барлық пәндер оның ішінде физика пәні бойынша да терең әрі берік білімді қалыптастыру бойынша үлкен тәжірибе жинақталған. Алайда соңғы 10-15 жылда теориялық білімді жеткілікті деңгейде игерген оқушылырымыздың көпшілігі физиканың практикалық қолданысымен мәселелерді шешуге келгенде қиналатындықтарын байқатты. Әсіресе физика курсында тербелмелі және толқындық қозғалыстарды оқыту әдістерді жетілдіру керек екендігіне көз жеткіздік. Бұл тақырыптар 9-сыныпта беріледі, осыған орай жасалған күнтізбелік-тақырыптық жоспардың үлгісі төмендегіше: 9-сынып. ІІ тоқсан. Р/сСабақ тақырыбыС/суақыты 1.§§19,20. Денелердің импульсі. Импульстің сақталу заңы.1 2.§21. Реактивтік қозғалыс.1 3.§§22,23.Энергия. Энергияның айналу және сақталу заңы.1 4.Бақылау жұмысы №2.1 Тербелістер және толқындар. 5.§§24, 25. Тербелмелі қозғалыс. Тербелмелі қозғалысты сипаттайтын шамалар.1 6.§§26,27. Тербеліс кезіндегі энергияның түрленуі. Математикалқы және серіппелі маятник тербелісі.1 7.§§28, 29. Еркін және еріксіз тербелістер. Резонанс.1 8.Зертханалық жұмыс №3. 1 9.§30. Толқындық құбылыстар.1 10.§§31,32. Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары.1 11.Есептер шығару.2 12Тест жұмысы.1 13.§§33-35. Акустикалық резонанс. Дыбыстар шығалуы. Жаңғырық. Ультрадыбыс.1 Физикалық білімдер жүйесі теориялар мен негізгі идеялардан, принциптер мен гипотезалардан (жорамалдардан) түзіледі. Бұл математикалық теңдеу түрінде өрнектелген, қарастырылып отырған физикалық құбылыстардың мәні мен қасиеттерін сипаттайтын теориялық заңдардан тұрады. Физика-табиғат туралы ғылым. Оның басты мақсаты — заттар мен денелердің, құбылыстар мен процестердің негізгі қасиеттерін біліп-тану, табиғат құбылыстарының заңдылықтарын зерттеу. Сабақта мұндай танымдық процесс оқушылардың физикалық ойлауын дамытуды қажет етеді. Бұл үщін оқыту процесінде анализ және синтез, салыстыру мен аналогия, классификация және жүйелілік, абстракция және жинақтап қорытындылау сияқты логикалық ойлау операцияларын пайдаланамыз. Мектепте физиканы оқыту кезінде оқушыларды логикалық ойлаудың негізінен мынадай түрлеріне үйретуіміз керек: 1.физикалық ойлау; 2.ғылыми-техникалық ойлау; 3.диалектикалық ойлау; 4.индуктивтік ойлау. 5.Дедуктивтік ойлау; 6.абстракты ойлау. Әрине, мұның бәрі бір сабақта немесе бір тарауды оқытумен бітетін іс емес, мұны оқушылардың мектепті бітіргенге дейін дамытылатын қабілеттерідеп түсінуіміз тиіс. Физикалық ойлау деп оқушылардың: а) физикалық құбылыстарлы бақылау, ә) күрделі құбылыстарды құрамды бөліктерге жзіктеу, б) олардың арасындағы өзара байланыстар мен қатынастарды анықтау, в) құбылыстар мен шамалардың арасындағы сандық және сапалық байланыстарды тағайындау, г) теориялардан шығатын салдарларды көре білу, д) білімдерді практикада қолдана білу ебдейліктерін дамытуды түсінеміз. Мұның сапалық дәрежесін оқушылардың мынадай іс-әрекеттерінен көруге болады: а) ой еңбегін жеңілдететін логикалық тәсілдерді қолдана білуі, ә) формулалардың дұрыстығына сеніп, тексере білуі, б) есеп шығаруда тиімді тәсілдерді дұрыс таңдап ала білуі, в) шамалардың өлшем бірліктерін тексере білуі, г) физикалық заңдылықтардың өмірде қолданылуын түсіндіре білуі [24]. Ойлаудың жүйелі түрде қалыптасуы тек оқу процесінде ғана емес, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына да көмегін тигізеді. Ойлау мәдениеті жеке тұлғаның туа біткен қасиеті болып табылмайды, ол таным процесі барысында қалыптасады. Ойлау аппаратының дамуы арқылы адамның танып-білу мүмкіндігі ұлғаяды,қарастырылып отырған мәселенің түп мәніне тереңірек үңілуге мүмкіндік алады. Бұлар бір-бірімен тығыз байланысты мына көрсеткіштерден тұрады: ақыл-ой еңбегі мәдениеті — ойлау мәдениеті--- сыншыл ойлау мәдениеті. Оқушылардың белгілі бір бөлігі ғана өз бетінше білім алу дағдыларын меңгереді. Бұл оларда өзінің жұмыс орнын қарапайым ұйымдастырудан бастап, дәл және дұрыс ақыл-ой, сонымен бірге практикалық әрекет дағдыларына дейін барлығынан көрініс табады. Олар ақыл-ой әдістерінің бірқатар қорын жинақтайды, таным әрекеті жоғарғы дәрежелі ойлаумен, ойлаудың шапшаңдығы, икемдігі, оралымдығымен, жаңа, тың тапсырмаларға өзінің білімін, интеллектуалдық біліктілігі мен дағдыларын өз бетінше көшіріп қолдана алуымен ерекшеленеді. Білік-дағдыларға үйрету бір-бірімен тығыз байланысты болатын төрт мәселені қамтиды: ойлау әрекетінің саналы болуына қажеттілік қалыптастыру, әрекет ету бойынша жалпы ережелерді білу, бұл әрекеттерді тәжірибе жүзінде тексеру және өзін-өзі бақылау. Ой еңбегіне тәрбиелеу түгелдей оқыту-тәрбие жұмыстарының кезінде үздіксіз жүріп отырады. Ақыл-ой тәрбиесінің табыстылығын айқындайтын негізгі факторлар; оқу материалдарының мазмұны, оқыту әдістері және оқушының сол арықылы реттеле ұмтылдырған, қоршаған өмірге байланысты жеке өзіндік тәжірибесі арқылы бекітілген танымдық әрекеті, сыныптағы және сыныптан тыс сабақтардың мазмұны және мектеп оқушылары оқып білім алатын, өмір сүретін жалпы ақыл-ой ортасының дәрежесі болып табылады [25]. Оқушылардың ойлау әрекетін басқарудың маңыздылығы қазіргі заманғы оқыту процесін талдау барысында үш негізгі аспектіден ашылады: 1.структуралық/құрылымдық/-оқыту процесін жүзеге асыратын жүйенің құрылысы жағынан; 2.функционалды /қызметтік/ — оқыту процесін басқаратын негізгі бағыттың көрінісін анықтау тұрғысынан; 3.информативтік /ақпараттық/ — осы жүйеде әрекет ететін білімдік, танымдық ақпараттар тұрғысынан; Ойлау дамудың жеке көрсеткіштерінің бірі адамның алдынан пайда болған қағидалық және тәжірибелік міндеттерді аңдап қалуы, оны жете түсінуі және оны орындап шығуы болып табылады. Оқушылар үшін даму үйрену, оқу арқылы анықталады. Өзіндік жұмыстар арқылы оқытудың әдістері мен ойлау әрекетіне меңгерту тәсілдері тығыз байланысты [18]. Дамыту әрқашан тәрбиеленуші, ал тәрбие дамытушы болуы тиіс. Бұл пікірдің көкейтестілігі сонда, жеке тұлғаның белгілі бір сапаларын меңгермейінше ойлауды дамыту мүмкін емес, оқыту барысында тәрбиелеу процесі әрдайым қатар жүріп отырады. Ойлау қабілетін дамытуды қарастырғанда, оның жүйелі ұйымдастырылған оқыту процесінде жүзеге асатынын ескере отырып, оның ерекшелігін көрсету қажет: ол оқушылардың теориялық ойлауының қалыптасуына қарай бағдарланады. Оқыту процесінде ойлауды дамыту әлеуметтік, қоғамдық тапсырыстардың педагогикалық үлгісі ретінде білімнің мазмұны арқылы, түптеп келгенде белгілі бір нақты ұғымдар мен түсініктерді, біліктер мен тәжірибелерді оқушыларға меңгерту арқылы жүзеге асырылады [14]. Педагогика мен психологияда дамытудың көптеген шарттары көрсетіледі. Мысалы, Л.В.Занков оқушылар үшін үш аспектіні көрсетеді: 1.Бақылай алу, ойлау және практикалық әрекет; 2.Кеңінен танылған шарт ретінде оқушының өз білімдері мен тілектерін іс жүзіне ауыстырылып қолдана білуі болып табылады; 3.Ол неғұрлым өз бетінше жұмыс жасай алатын болса, бұл ауыстырудың да аумағы соғұрлым кең және оның шарттары да күрделі бола түседі, бұл оқушының даму дәрежесін көрсетеді. Дамуды бағалау шарттары дамытуға қажетті танымдық сапаларды береді. Оқыту процесінде ойлаудың дамуы жіктелмелі түрде жүреді. Қандай да бір сабақта дамуға қол жеткізгені анық көрініс беруі керек. Бір сабақтарда даму және меңгеру анық көрініп тұрса, кейбір сабақтарда ол елеусіз ғана болуы мүмкін. Әрекет ету сипатына қарай және қайшылықтарды шешудің оқу танымындағы жолына қарай ойлаудың түрлі деңгейлері туралы айтуға болады. Бұл деңгейлер ойлаудың табиғатына және таным процесінің заңдылықтарына байланысты анықталады: бірқатар оқушылар жақсы түсіне отырып өз бетінше жемісті ойлай алады, кейбірі олай етуге қабілетсіз болады, бірқатар оқушылар талдау жасай алады, енді біреулерінің бұл әрекет қолынан келе бермейді. Оқушылардың бұлайша әр деңгейдегі дайындығы әртүрлі нұсқаларды құрастырудың объективті негізі ретінде танылады, ол үшін оқытудың барынша түрлі әдістерін қолдану керек, яғни түрлі дидактикалық құрылымдарды, ерекшеліктерді ескеретін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін ойластыру қажет болады [26]. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі – жаңа технология негіздері болып табылады. Сонымен бірге, өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстай білуіне назар аударған жөн. Оқушы қызметін белсендіруде, ойлау қабілетін дамыту негізінде педагогикалық технологияларының бірі – деңгейлеп саралап оқыту технологиясының элементін қолдануды ұсынамыз [14]. Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді. 1) Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді; 2) Білім дәрежесі әр түрлі балалармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді. 3) Құрылымында білімді игерудің үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгей, сондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді нәтижелі болу үшін жеке тұлғаның ерекшеліктеріне, пән бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөлінуі тиіс. Оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету, шығармашылық қабілетін дамыту мақсатындағы тақырып бойынша деңгейлік тапсырма жүйесі дамыта оқыту жүйесін іске асырады. Өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтауын белсенділігін, дағдысын білім саласының дамуын қамтамасыз етеді [15]. Сабақтың ерекшелігі және оның тиімділігін арттырудың негізгі тәсілдерінің бірі – оқушыларға деңгейлік тапсырма беру. Мұнда оқушылар өздік жұмысын орындап, білімдерін мониторингтік жүйе арқылы өздері бағалап, диагностикалауға қол жеткізеді. Педагогика ғылымдарының доктор профессоры Қараев оқушылардың оқу деңгейін 4 түрге бөлген: 1)репродуктивтік деңгей – жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне және оқушыға байланысты; 2)алгоритмдік деңгей – мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды; 3)эвристикалық деңгей оқушы өзі ізденіп, қосымша әдебиеттерді қолдана отырып жауап береді; 4)шығармашылық деңгей – оқушының таза өзіндік шығармашылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлеп оқыту әр оқушының белсенділігін оятады. Оқыту процесінде ойлауды дамыту әлеуметтік, қоғамдық тапсырыстардың педагогикалық үлгісі ретінде білімнің мазмұны арқылы, түптеп келгенде белгілі бір нақты ұғымдар мен түсініктерді, біліктер мен тәжірибелерді оқушыларға меңгерту арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі кезде жаңа технология үрдісінде оқыту түрлерінің тиімділігі дәлелдене түсуде. Дамыта оқытудың және модулді оқытудың да өз тиімділіктері бар, мысалы М.М. Жанпейісованың «модульдік технология бойынша оқыту», В.Ф.Шаталовтың оқыту материалын тірек-сызбалар, тірек-конспектісі арқылы қарқынды оқыту әдістері. В.К.Дьяченконың «ұжымдық оқыту технологиясы және проблемалық оқыту ойын элементтерін пайдалану сияқты тәсілдері. Жаңа технология әдістерін пайдалану оқушының бос отыруына, зерігуіне мүмкіндік бермейді. Ол өз бетімен білім алуға дағдыланады және пәнге қызығушылығы артады. Жаңаша оқыту арқылы оқушылардың өздігінен ізденуге, ғылымға сүйіспеншілігін қалыптастыруға дәстүрден тыс сабақтар неғұрлым көбірек жүргізілсе, білім сапасы да күшейе түсетіні анық. Мұғалімге қойылатын басты талап оқушыларға терең де тиянақты білім берудің жаңа технология әдістерін қолдана отырып, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей алатын болашақтың іскер де жігерлі ұрпағын даярлау [18]. Модульдік оқыту технологиясының негізі – модуль. Осы технологияны басшылыққа ала отырып, бағдарламада берілген тақырыптарды логикалық бір жүйеге келтіріп, модульдерге бөлеміз. Бұл модульдік оқытудың негізгі идеясы – жаңғырту. Оның мазмұны: 1.оқытудың жалпы мақсатын қою; 2.жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу; 3.оқушылардың білім деңгейін алдын-ала бағалау; 4.оқу әрекеттерінің жиынтығы; 5.нәтижені бағалау Оқушыларды оқу мақсатымен, модульмен таныстырамыз. Олар оқу мақсатын, өзіне қойылатын талапты, модульдің мазмұнын, жұмыс-үрдісін, нәтижесінің бағаланып және түзетіліп отыратынын біледі. Оқыту модулі үш құрылымдық бөлімнен тұрады: 1.кіріспе (модульге, тақырыпқа енгізу) 2.сөйлесу бөлімі (оқушылардың өзара сөйлесуін ұйымдастыру) 3.қорытынды бөлімі (бақылау, тест) Әрбір оқу модуліндегі сабақ санының ауытқуы тақырыпқа байланысты бестен тоғызға дейін тиімді деп есептейміз, себебі білімнің молаюы аз мөлшермен беріліп қайта-қайта жаңартылып, өз пікірін ортаға сала алатындай болуы керек. жүктеу/скачать 127.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|