I-дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық қатынастар
жүктеу/скачать 0.5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 85. ХХ ғ. соңы - ХХІ ғ. басындағы Ұлыбритания, ішкі-сыртқы саясаты.
| 1969 ж. сәуірде ЧКП ОрталықКомитетінің Пленумы партияныңбасшылығыңдажәнеоныңсаясатыңдатүбегейліөзгерістержасады. Партия басына Словак ұлттықкөтерілісібасшыларынынбірі Густав Гусак келді (1913 жылытуған). ЧКП-ныңбасшылықрөлінқалпынакелтіру, мемлекеттікоргандардыжәнеқоғамдықұйымдардынығайтушараларыіскеасырылды. Партия өзқатарыноппортунистікэлементтердентазартты. 1970 ж. мамырда Совет Одағыменжасалғандостық, ынтымақтастықжәнеөзаракөмектуралыжаңашарт ЧССР мен КСРО арасындағыдәстүрлідостыққатынастардынығайтты. Партия мен қоғамдағысоциалистіккүштердіңбірігуінәтижесіндеэкономикалықжағдайдыреттеугежәне ЧССР-діңмемлекеттік-құқықтыққұрылымыныңжаңаформасыніскеқосуғамүмкіндіктуды. ЧССР — құрамындаекітеңқұқылысоциалистік республика: Чех және Словак республикалары бар федеративтікмемлекет. Жоғарғыөкіметоргандары — Федералъдыжиналыс, олекіпалатадан — Халықпалатасынан, Ұлттарпалатасынан және Федеральдыүкіметтен тұрады. ЧКП-ныңбасшылығыменодақтаспартияларФедеральдыжиналысқауәкілдікетеді. ОларқоғамдықұйымдарменбіргеҰлттық, майданға кіреді. ЧССР-ді президент басқарады.
1990 жылымаусымдабіртұтас ел Чехия мен Словакияғабөлінді. 85. ХХ ғ. соңы - ХХІ ғ. басындағы Ұлыбритания, ішкі-сыртқы саясаты. Ұлыбритания-парламентарлық монархия. Ұлыбританияныңбіртұтасконституциясыжоқ. Бірнешеғасырларбойықалыптасқанконституциялықактілерге: парламент заңдары, сот прецеденті, келісімдер мен әділеттік право салаларыжатады. Мемлекеттікбасшысы- король (королева). Корольдікбилік-өмірбақижәнеатаданбалағақалатынмұра. Король атқаруөкіметтіңжоғарғыбасшысы, сот жүйесінбасқарып, қарулыкүштердіңжоғарғықолбасшысыболыпсаналады, мемлекеттік англикан шіркеуінжәнеҰлыбританияелдерібірлестігінбасқарады. Король билігі тек қағазжүзіндеғана. Ісжүзіндекорольдіңбилігі мен өктемдігібүтіндейүкіметтіңминистрлеркабинетініңқолында. Ұлыбританияныңзаңшығаратынөкіметі- екіпалаталы парламент (құрамында король, лордтарпалатасыжәнеқауымдық палата). Екіншідүниежүзіліксоғыстанжеңімпазболыпшыққанмен де, Ұлыбританияныңэкономикалықжәнесаясипозициясыедәуірәлсіреді. Адам шығыныБіріншідүниежүзіліксоғысқақарағанда аз болды, бірақматериалдықшығындарыбірнеше миллиард фунт стерлингкежетті. Ол АҚШ-ка ұзақуақытбойыэкономикалықжәнесаяситәуелдіболыпқалды. Ұлыбританияөнеркәсіпөндірісініңөсуқарқыныжөніненжетекшікапиталисттікелдерденкөпкейінқалды. БұлжылдардағыжағдайдыҰлыбританияныңсоғысжылдарындағы премьер-министріУ.Черчиль «Триумф жәнеқасірет» депатады. 50 жылдардыңсоңында ГФР, ал 60 жылдардыңсоңындаЖапонияөнеркәсіпөнімінөндірудәрежесіжөніненҰлыбританияныбасыпозып, оны капиталисттікдүниеде 4-орынға ығыстырды. Екіншідүниежүзіліксоғыстанкейінимпериалзмнің, оныңішіндеБританимпериясыныңотарлықжүйесікүйрейбастады. Ұлт- азаттыққозғалысыныңмықтапөрлеуінебайланыстыБританимпериалистеріҮндістанғатәуелсіздікберуге (1947) мәжбүрболды, бірақелдідінинанымбойыншаекігебөлінді. Бирма мен Цейлон (Шри Ланка) егемендікалды (1948). ЕзілгенхалықтардыңкүресіҰлыбританияны отар елдерініңбәрінедерліктәуелсіздікберугемәжбүретті. Отарлықимперияныңыдырауыағылшынимпериализмінкүртәлсіретті, бірақҰлыбританиякөптегенбұрынғыиеліктеріндеедәуірэкономикалықжәнесаясипозициянысақтапқалды. Ұлт-азаттыққозғалысынақарсыкүресумақсатыменҰлыбританияагрессиялықблоктарынұйымдастырабастады. ТаяуШығыс пен АфрикадағыотарлықпозициянынығайтуүшінҰлыбритания 1956 жылы Франция жәнеИзраильменбіргеЕгипеткеқарсықарулышабуылыжасады. Совет Одағының, басқа да социалисттікелдердіңЕгипеттіқолдауыжәнедүниежүзіндегіпрогресшілжұртшылықтыңқарсылықбілдіруінәтижесіндеҰлыбритания мен оныңодақтастарыЕгипеткеқарсысоғыстытоқтатуғамәжбүрболды. 30 жылдардыңсабағынестеншығарып, ҰлыбританияБатысГерманияны НАТО-ғақосуғажәрдемдесті. Британимпериализмініңкапиталисттікдүниеніңсаяси, экономикалықжәнеұлт-азаттыққозғалысынақарсыкүрескетығызтоптастыруғаұмтылуыҰлыбританияның АҚШ-қакіріптарлығынкүшейтті. Оныңтерриториясында АҚШ-тыңсоғысбазаларыпайдаболды. Ұлыбританияныңэкономикасына Америка капиталы кеңінененетүсті, елдіңсыртқықарызыкөбуйді. Соғанқарамастан, Вильсон бастағанлейбористерүкіметіжанталасақарулануғақыруарқаржыжұмсады, мұныңөзіҰлыбританияныңфинансқиыншылығынонанәріөршітті. 1967 жылы фунт стерлинг соғыстанкейінекіншіретқұнсызданды. Ұлыбританияныңпрогресшілкүштеібейбітшілікжолында, билеушітоптардыңимпериалистіксыртқысаясибағытынақарсыбелсенекүресіпкелді. 60 жылдарыдыңсоңы мен 70 жылдардыңбасындаҰлыбританиядаереуілқозғалысыөрісалды. СолтүстікИрландиядаәлеуметтікжәнеэкономикалықтеңсіздіктіжою, азаматтарғатеңқұқық беру жолындаеңбекшілер бас көтерді. Ұлыбритания- капиталистікелдерарасында АҚШ, ГФР жәнеЖапонияданкейінгііріөнеркәсіпті держава. БастапқыдаҰлыбританияэкономикасымонополиялықжағдайғанегізделіпдамыды. 2-дүниежүзілік соғысжәнесоғыстанкейінгікапитализмніңжалпыдағдарысыұлт-азаттыққозғалысыныңпәрмендідамуыБританотарлықимпериясыныңыдырауынаәкепсоқты. 50 жылдарыөндірістіңжаңасалаларыныңмонополиясықұрылып, дамибастады. Үкіметөндірісконцентрациясынжақтап, 1966 жылы осы мақсаттаөндірістіқайтақұрукорпорациясынқұрды. Соғыстанкейінкөмір, газ, электроэнергетика, теміржол транспорты, қара металлургия, ішкі су жәнеқалатранспортыныңбірбөлігі, ағылшынбанкісі, атом өндірісі мен атом энергетикасы, радио-теле жүйесінациолизацияланды, яғниөнеркәсіпөндірісінің 20%-дан астамымемлекетқарамағынакөшті. 50-60 жылдардабайқалғанҰлыбританияөндірісіндегіерекшеқұбылыс- бұл ел экономикасына американ капиталыныңенуі. 70 жылдарбасындабайқалғанэкономикалықдағдарысбелгілеріҰлыбританияэкономикасында да анықсезілді. Өндірісмөлшеріқысқарды, инфляция тұрақтыпроцескеайналды, жұмыссыздар саны тоқтаусызөсті. 1975 жылы ел ішіндегіжалпыөнім 2,5%-ғакемідіжәнежаппайтұтынузаттарыныңбағасыорташаесеппен 24%-ғаартты. Өндірістіжандандыруүшінжәнежұмыссыздықтыңшұғылшаралар да қабылдады. Мысалы: «Бритиш Лейленд мотор», «Интернэшналкомпьютерс», «Альфред Герберт» сияқтыірімонополияларғакөмекретіндежүздеген миллион фунт стерлинг қаржыбөлінді. БірақбұлшараларҰлыбританиякапитализмініңоданәріқұлдырауынтоқтатаалмайотыр. Саясипартиялары, кәсіподақтарыжәнебасқақоғамдықұйымдар. Консервативтік партия- ұйымдықжағынан 19 ғасырдыңортасында тори партиясынегізіндеқалыптасты. Лейборист партиясы 1900 жылынегізіқаланды. Либералдық партия 19 ғасырдыңортасында виги партиясынегізіндеұйымдасты. Ұлыбританиякоммунистікпартиясы 1920 жылынегізіқаланды. Тред-юниондардыңбритандықконгресі 1868 жылынегізіқаланды. Тред-юниондардыңшотландықконгресі 1897 жылынегізіқаланды. Ағылшын-совет достығықоғамы 1946 жылықұрылды. КСРО-мен мәденибайланысқоғамы 1924 жылынегізіқаланды. Жастардыңкоммунистікодағы 1922 жылықұрылды. Соғысжылдарындағыконсерваторларбасқарғанараласүкіметтіңқұрамыналейбористікжәнелиьералдықпартиялардыңөкілдері де енді. Соғысбітісіменбұлараласүкіметтарады да, 1945 жылышілдедеөткен парламент сайлауындаекібастықарсыластар: консерваторларжәнелейбористерарасындабилікүшінқайтабасталды. Әдеттеолардыңекуініңбіріжеңеді. Бұлсаяси маятник осы уақытқадейінтербелуде. Соғыстанкейінгіалғашқысайлаудалейбористержеңді. Лейбористікүкімет. 1945-1951 ж.ж. Лейбористерсайлаушыларғаәлеуметтіксаладареформалардыңкеңбағдарламасынұсынды. Бұлбағдарлама «Болашаққабетбұрыс» депаталды. Консервативтікпартияныңайқынбағдарламасыболмады, олар тек Черчильдіңбеделінеарқатұтты. Оларөмірсүружағдайларынжақсартудыкөксегенағылшындардыңкөңіл-күйінескермеді, сөйтіп, қаттыжуңілістапты. Лейбористерқауымдарпалатасындағыорындардыүштенекісінеиеболды. Лейбористерөзуәделеріннегізіненорындады. Мемлекеттенді-русатыпалужолыменіскеасырылабастады. Шаруашылықтыңкөмір, газ, су жәнетеміржол транспорты, қара металлургия жәнетағыбасқасалаларындажалдамалыжұмыскерлердің 20%-дейінжұмысістейтін. 1946 жылыкәсіподақтарғақарсы 1927 жылғықабылданғанжазалаушылықзаңжойылды. 1945-48 жж. Кәсібинауқастарғабайланыстыжәрдемақыларды, қарттарғажәнежесірәйелдергезейнетақытөлеудіқамтитынәлеуметтікқамсыздандыру мен қауіпсіздендірудіңжаңакешендіжүйесііскеасырылды. 10 миллионнан аса жұмысшылардыңжалақысыкөбейтілді. Ақырында, 1948 жылыұлттықденсаулықсақтауқызметіқұрылдыжәнетегінмедициналыққызметкөрсетужүйесіенгізіліп, дәрі-дәрмектертегінүлестірілетінболды. Лейбористік партия біртіндепреформалаужолыменҰлыбритания «демократиялықсоциализмге» өтедідепесептеді. Консервативтікүкіметтер. 1951-1964 жж. 1951 жылықазандасайлаудажеңіпшыққанУ.Черчильтағы да үкіметбасқарды. Консерваторларлейбористерқұрғанәлеуметтікқұрылымдысолкүйіншеқалдырды. Тіптіолар 1945 жылғысайлаудағыжеңілістенқорытындыжасап, «әл-ауқаттылықмемлекет» идеясынақолдаукөрсетті. Консервативтік партия өзініңөзгергенжағдайларғабейімделугежәнемемлекеттікбасқару мен әлеуметтік-экономикалықсаясаттыңжаңаәдістерінқолдануғақабілетілігінкөрсетті. 1962 жылытеңдестірілгенэкономикалық даму бағдарламасынжасауүшінҰлттықкеңесқұрылды. 1964 жылыболғанкезекті парламент сайлауыекіпартияныңешқайсысына да айқынбасымдылықбергенжоқ. Екеуі де 12 миллион дауысалды, бірақлейбористердіңбағыжанып, сәлғанаьасымдылыққаиеболды. Г.Вильсонүкіметі (1964-1970) консерваторларбастапкеткенболашақэкономикалықжоспарлаудыжасаубағытынжалғастырды. Г.Вильсонәсіресеелдіңғылыми-техникалықмүмкіндіктерініңдамуынаүмітартты. Осы мақсатпен 1965 жылы парламент тұңғыш «ұлттықбесжылдықэкономикалықжоспарды» қабылдады. Жоспардыорындауүшін Вильсон үкіметтің, бизнестіңжәнекәсіподақтардыңәрекетбірлігінқамтамасызетугетиісболды. Үкіметтің «Ниеттертуралы декларация» аттықұжатыжалақыныңөсуі мен бағаныңартуын «ақылғасиымды» көлемдердешектеудіұсынды. Бұлсаясат «бағалар мен табыстарсаясаты» дегенатақалды. Алғашындажалақыныңөсуін «ақылғасыйымды» мөлшергешектеуеріктітүрдеіскеасырылса, 1966 жылданкейінүкімет оны күштеп «қатыруға» кірісті. 1970 жылғы парламент сайлауындаконсерваторларжеңіскежетті. Э.Хиттіңэкономикалықсаясаты (1970-1974) «қалайболғанда да» өндірістіқатаңкапиталистікжетілдіружәнеэкономикалықдамудытездетубағытыніскеасырды. ХиттіңтұсындаҰлыбритания ЕЭБ-гемүшеболды. Баға мен жалақыныәкімшілікжолыменреттестіруші аппарат құрылды. «Өнеркәсіптегіқатынастартуралы» кәсіподақтарғақарсыбағытталғанзаңныңконсервативтікнұсқасыжарықкөрді. Олкәсіподаққозғалысы мен ереуілдергеқатаңшектеулерқоюдыкөздегенболатын. Заңқабылданды, бірақбүкіл ТБК мен оғанкіретінкәсіподақтароғанқарсыкөтерілді. Елге жаппайереуілқаупітөнді, Хит баспасөз бен тоғышарлардыңжұмысшылардыемес, өзінқолдайтынынасеніп, жаңа парламент сайлауынтағайындады. Аздағанғанадауыспен 1974 жылы 28 ақпандағысайлаудалейбористержеңіскежетеді. Премьер-министр Г.Вильсон (1976 ж. орнына Д.Ж. Каллагэнкелді) басқажоспар мен «бағалар мен табыстар» саясатыныңжаңанұсқасынқабылдауғамәжбүрболды. Вильсон-Каллагэнүкіметініңсаясатыныңнегізгіжелісі «әлеуметтіккелісім», яғникәсіподақтардыңатынан ТБК мен үкіметарасындағыкелісімжасасуболды. Олбойыншакәсіподақтаржалақыныарттырутуралыталаптардықойғызбайды, ал үкіметбағалардыұстаптұрадыжәнееңбекшілердіңмүдделерінежауапберетінкелісілгенреформаларжүргізугетиістіболды. «Шарттың» күші 1978 жылдыңкүзінедейінсақталды, 12 миллион мүшесі бар ТБК съезішартқақарамастан, нақтыжалақыныңкемуінебайланысты, оны қабылдамайтастады. Ольстер дағдарысыжәнеұлттықмәселелер. 1921 ж. Ирландия РеспубликасықұрылғаннанкейінҰлыбританияөзініңқұрамындахалқыныңүштенбірі католик дініндегіирландықтар мен үштенекісін Шотландия мен Уэльстеншыққанпротестанттарқұрайтынаралдардыңалтысолтүстікграфтығын (Ольстер) алыпқалғанболатын. Екідіниқауымныңарасындақарым-қатынастарәдетті дау-дамайлыболыпкелетін. 1968 жылыкатоликтіказшылықтыңазаматтыққұқықтарүшінқозғалысыбасталды. БұлереуілдіқуыптаратуданкейінОльстердежаппайтәртіпсіздікбасталды. ТәртіпорнатуүшінҰлыбританияОльстергеәскеренгізді. Ирландияныңреспубликалықармиясы, жасырынэкстремистікұйым, ағылшынсолдаттарынақарсытеррорменжауапберді. Британүкіметтерініңкелесіүш он жылішіндегіжанжалдышешужөніндегіәрекеттерібүлікшілграфстволарғатыныштықәкелмеді. Католиктер мен протестанттарарасындағықақтығысуларжалғасаберді. 1998 жылымамырдаОльстердегітекетірестітоқтатужәнеөзінөзібасқарусайлауыоргандарынқұрутуралыкелісімгеқолжетісті. 60-80 жж. Шотландия мен Уэльстеұлттықжәнемәдени автономия үшінқозғалысжанданатүсті. Шотландия мен Уэльстегі 70-жж. өткізілгенреферендумдаравтономиялықбасқаруды беру жоспарынқолдамады. Бірақ 1978 жылы «деволюция жоспары» Шотландия мен Уэльс халқыныңқолдауынаиеболды. «Маргарет Тэтчер дәуірі». Консервативтікүкіметтер. 1979-1997 жж. 1979 жылысайлаудажеңіскежетуденбұрынконсервативтік партия дағдарыстаншығудың «Дұрысжол» аттыбағдарламасынжасап, партияныңжаңабасшысыетіп Маргарет Тэтчердісайлады. Консервативтікпартияныңбағдарламасындадағдарысжәнеинфляцияғақарсыкүрестіңнеоконсервативтікнұсқасыжасалғанболатын. «Жаппайжұмыспенқамтамасызету», «әл-ауқаттымемлекет» және бюджет дефициттігітуралыбұрынғыидеяларлақтырылыптасталды. Экономика мен әлеуметтіксаладағыжаңасаясат «тэтчеризм» дегенатақалды. Біріншіден, қатаңмонетарлықсаясат, яғниайналымдағыақщакөлеміншектеу, шығындардыазайтусаясатыбасталды, бұлинфляцияныазайтты, бірақжұмыс-сыздықтыарттырды. 80-ші жж. монетарлықсаясатжүргізунәтижесіндеинфляцияныазайтып, инвестициялардыкөбейтугежағдайлартуды. НәтижесіндебұрынғыонжылдықтағытоқыраудыңорнынаҰлыбританияөндірістідамытудасекірісжасап, еңбекөнімділігіжағынанЕуропалықкапиталистікелдердіңбәрінбасыпозады. Үкіметтиімділігі аз немесешығындымемлекеттіксектордыжекеменшікке сату жолыменолардыұстаптұруғажұмсалатынмемлекеттікщығындарауыртпалығынанқұтылды. Жекешелендірубюджетке 28 млрд. фунт стерлинг түсірді. Миллиондағанадамдарфирмалар мен кәсіпорындардың акционер-лерінеайналды. Жекеменшіктікқатынастардынығайтудағы Тэтчер үкіметініңжүргізгенекіншібіршарасымуниципалитеттер мен қалалардыңтұрғын-үйқорларынжекеменшікке сату болды. 80 жж. 4,1 млн.отбасыжеңілдіктербойыншапәтерлер мен үйлерсатыпалды. 1990 ж. отбасылардың 65% (20млн.) жекеменшікүйлері боды. Британқоғамынкейдеүштенекісін орта тап құрайтынқоғамдепатайтынболды. Бірақхалықтыңүштенбірі- жұмыссыздар, жекебастыаналар, науқастар, білімітөмен, мамандыққаүйретілмегенжастарт.б. мемлекеттарапынанәртүрлікөмектергемұқтажболды. Кәсіподақтарменарақатынасбарлықбританүкіметтеріүшінкүрделімәселеболыпкелді. Тэтчер бұлмәселедеконсервативтікпартияғатәнәдеттегіқатаңбағытұстанды. БританбизнесініңбелсенділігініңартуынаҰлыбританияның 1973 жылыЕуропалықэкономикалықбірлестіккемүшеболуы да белгілімөлшердеәсеретті. Консервативтік партия 1983, 1987, 1992 жж. парламент сайлауларындажеңіскежетіп, 16 жылдан аса уақытмемлекетбасқарудыөзқолындаұстады. БұлҰлыбританияүшін рекорд болды! БірақМ.Тэтчертұсындажаңамәселелер бой көтерді, солардыңнәтижесіндеолконсервативтікпартиясыныңбасшысықызметінентүсті де, партия келесісайлаудажеңілістапты. 1997 жылымамырдағы парламент сайлауындабарлыққарсыластарынартқатастап, үлкенбасымдылықпен Энтони Блэр бастағанлейбористік партия жеңіскежетті. Ұлыбританияныңсыртқысаясаты. ҰлыбританияәдеттеЕуропалықжәнедүниежүзіліксаясаттаерекшеорыналыпкелді. Ел құрлықтағысоғыстарғасирекқатысатын, бірақдипломатиялықкүрестіңкездейсоққалтарыстарындаәруақыттажетекшікүшретіндекөріністабатынсыртқысаясатсаласындағыкөпжылдықтәжірибеҰлыбританияғаЕуропалық «концертте» «бірінші скрипка» рөлінойнауғамүмкіндікберіпкелді. Екіншідүниежүзіліксоғыстансоңжағдайкүртөзгерді: «дүние-жүзініңтағдырынажауапкершілік» рөлі АҚШ-қакөшті де, ҰлыбританияЕуропадаөгей бала күйіндеқалыпқойды. Оныңерекшеорнымынаүшжақтырөлменанықталды: Ұлыбританияхалықаралық аренда АҚШ-тыңбастыәріптесінеайналды, екіншіжағынан, олбастыБатысЕуропалықелдердіңбіріқалпындақалаберді, еңсоңында, олкөлемі метрополия көлемінің 20 есеартықдоминиондардыбіріктіретінұлттардостығыныңбасшысыретіндедүниежүзіндетанымаледі. АҚШ пен арадаәсіресесоғыстанкейінгіалғашқыжылдары «ерекшеқатынастар» — бағыныштылық пен қаржы-қаражатсаласындағытәуелділікқатынастарыорнады. Ұлыбританиябарлықбатысеуропалықодақтарғамүшеболды (НАТО, Батысеуропалықодақ). ҰлыбританияФранцияның ГФР-мен жақындасуынасенімсіздікпенқарады. Франция болса, өзтарапынан, ағылшын-американдардыңтығызбайланыстарынасенімсіздікбілдіріп, Англияны АҚШ-тың «троян аты» депесептеді. Ұлыбританияядролыққаруғабайланыстыерекшеұстанымдаболды. Британүкіметтері, француз үкіметтерісияқты, өздерініңпартиялықтегінеқарамастан, Ұлыбританияныңөзініңядролықүштігінеиелікжасау, тіптіболмағанда, Францияғатеңядролықмәртебегеиеболуғақұқынқорғады. Ұлыбритания Корея, БҰҰ мен АҚШ-тыңбасқа да әрекеттерінеқатысты. Ұлыбританияның 1991 ж. Маастрихттегібатысеуропалықбірігупроцестері мен ХХІ ғасырбасындағысаяси, экономикалықжәневалюталықодаққұрутуралықұжаттардыдайындау мен қабылдауғақатысуынбритансаясатыныңатлантикалықбағдардан (АҚШ-қабейімделуден) Еуропалықбағытқаойысқандығынкөрсетті. Ұлыбританияның КСРО мен социалистікелдергеқатынасыбірқалыпты, ұстамдыболды, әрине, кейдедипломатиялықжанжалдар да болыпотырды. Ұлыбритания XX ғасыраяғында. 1990 жылыҰлыбритания бас министріетіпсайланғанЖон Мейжорсаясаты M. Тэтчер дəуіріндегі неоконсерватизмкурсынжалғастыруға, солуақытта«тэтчеризмнің»авторитарлықбасқаруғаауужайттарынанжəнебасқақалдықтарынанақырын бас тартуғақаратылғанеді. Бірақоныңкөптегенсайлауалдыуəделеріжүзегеаспайқалыпкетті. Соғанқарамай, 1992 жылкөктемдеөткен парламент сайлауларыЖ.Мейжордыңтактикасыныңдұрыстылығынкөрсетті. Консерваторларпартиясысайлаулардажеңіскежетті. XX ғасырдың 90 жылдарыбіріншіжартысындаҰлыбританияэкономикасыұзақмерзімді рецессия дəуірінбастанөткізді.Инфляция өте жоғарылап кетті. Салық жүйесін реформажасауға ұрыну сəттілік алып келмеді, керісінше, консерваторларпартиясының абыройына кері əсер етті. 1990 жылдардың екінші жартысынан экономикалық өсудің басталуы да консерваторларпартиясының абыройын көтермеді. Ж. Мейжор «тэтчеризмнен» қатаңұзақтасып, өзінің тəуелсіз курсын істеп шыға алмады. СондайжағдайдаөздерінежаңажетекшіжəнежаңаидеологиялықбағдарламанытаңдағанЛейболистерпартиясы 1997 жылмамырайындаболыпөткен парламент сайлауларындажеңіскежетті. Партия жетекшісіжас Энтони Блерүкіметжетекшісіболды. Ендіоларөздерін «жаңалейболистер» депатады.Е. Блеркабинетіқызметініңнегізгібағытыконституциялық реформа болды. Е.Блержəнеоныңəріптестерініңпікірінше, реформалар Шотландия менУэльске автономия, Англия аймақтарынакөбіректəуелсіздікберуді, сайлаутуралызаңды реформажасауды,жоғарыпалатанықайтақұру мен оныңсайлануыненгізудіжəнебасқабірқатаршаралардыкөздетұтатын. Бірақбұлреформалардыжүзегеасыруедəуірауырболды. Тек 1999 жылғакеліпалғашқыжетістіктергеқолжеткізілді. Шотландия мен Уэльс ұлттықассамблеяларынасайлауларөткізілді. Сыртқысаясатталейболистерсаясатыдəстүрлігіншеқалды. Е. Блерүкіметісыртқысаясаттағыбаршамəселелерде АҚШ-тыңеңжақынынтымақтасыболды.Ұлыбритания XXI ғасырбастарында. XXI ғасырдыңбастарында Ұлыбритания Батыс Еуропаның басқа мемлекеттері сияқты əлеуметтік-экономикалық дамуда үлкен жетістіктерге қол жеткізді.Мемлекетте төтенше қолайлы жағдай жүзеге асты. Экономикалық өсу көрсеткіштерi жоғары, жұмыссыздық пен инфляция кейінгі он жылдар ішінде ең төмен болды. Е. Блер үкіметі əлеуметтік қажеттіліктер үшін мемлекет қаражаттарын асыру саясатын жүргізді, бұл қаражаттардың үлкен бөлігі жұмыс орындарын жаратуға жұмсалды. Үкімет жұмыссыздықты едəуір қысқарттыруға қол жеткізді. Бірақ əлеуметтік қамту саласында үкімет бірқатар қатаң қадамдар қоюға мəжбүр болды. Денсаулықтысақтаумемлекетқызметi, зейнетақылар мен бұқаралықтəлімгемемлекетқаражаттарықысқартырылды. Сыртқы саясатта Ұлыбританияның 2003 жылы Ираққa қарсы коалицияда қатысуы қоғамда қызу тартыстарды келтіріп шығарды. Ұлыбритания бұл «антитеррор» коалицияда АҚШ-тың негізгі одақтастығына айналды. Бірақкөпшілікағылшындарбұлсоғысқақарсыеді. Лейболистердіңсолқанаты да соғысқакүртқарсышықты. Е.Блерсаясатынаннаразылықрəмзіретіндесыртқыістерминистрі Робин Кук қызметтенкетті. Соғанқарамай, 2005 жылыболыпөткен парламент сайлауларындакішіайырмашылықпенлейболистерпартиясыжеңіскежетті. НəтижедеЕ.Блерүшіншімерзімге басминистр етіпсайланды. 2005 жыл Лондонда төрт террорлық акті жүзеге асырылды, нəтижеде ондаған адамдар қайтыс болды. Жауапкерлікті «Aль-Каида» халықаралық террорлық ұйымы өз мойнына алды. 2006 жылғы Израиль-Ливан соғысы аяқталғаннан кейін, АҚШ артынан Израильдің тарапын алған Британия бас министрі Е.Блердің қызметтен кетуі талап етілді. Е.Блердіңмерзімiненалдын қызметтенкетуінкөпшілікбританиялықтар да қолдады, олар басминистрдіңамерикашылсаясатынаннаразыеді.2007 жылмаусымда Е. Блерқызметтенкетті. Лейболистерпартиясыныңішкісайлауларындапартияныңжаңажетекшісіжəнебас министрілауазымдарын Гордон Браун иеледі. Г.Браундүние экономикасыныңжаһандануыжақтастарынанеді. Сыртқысаудадапротекционизм саясатынақарсышықты. Қызметінің алғашқы дəуірінде Г. Браун бірқатар ұсыныстармен шықты да олар қоғамдық тарапынан оң қабылданды. 2008 жылы басталған дүние қаржылық дағдарысы жағдайында Г.Браунның банк жүйесін қиратудан сақтап қалуға, бизнесті қолдауға қаратылған қатаң əрекеттері оның абыройын асырды. Соған қарамай, 2010 жылы болып өткен парламент сайлауларында консерваторлар партиясы жеңіске жетті. Консерваторлар жетекшісі Дэвид Кемерон Ұлыбритания бас министрі лауазымын иеленді. Д. Кемерон үкіметінің мемлекет қаражаттарын үнемдеу үшін жасаған бірқатар əрекеттері нəтижесінде ЖІӨ-ге қатысты бюджет жетіспеушілігі қысқарды. Соған қарамай, бұл проблема əлі де өзектілігінше қалуда. Бұл дəуірдегі экономикалық қиыншылықтар мемлекеттің тұтастығына да көз сала бастады. 2014 жыл қыркүйекте Шотландияда Ұлыбританиядан ажыралып шығу мəселесінде жалпыхалықтық референдумы өткізіліп,онда 45% тұрғындар тəуелсіздік үшін дауыс берді. 2015 жылы болып өткен парламент сайлауларында консерваторлар партиясы тағы жеңіске жетті. Сайлауалды кампаниясы дəуірінде бас министр Д.Кэмерон егер консерваторлар жеңіске жетсе, Ұлыбританияның Еуроодақтан шығу мəселесін көтеруге жəне бұл мəселе бойынша референдум өткізуге уəде берді. 2016 жыл маусым айында болып өткен референдумда қатысып жатқан Ұлыбритания тұрғындарының 50 % -дан артығы мемлекеттің Еуропа Одағынан шығуы үшін дауыс берді. Соданкейін бас министр Д. Кемерон қызметтенкетті. Ұлыбритания бас министрілауазымын ТерезаMэйиеледі. XX ғасырдың екінші жартысында Ұлыбритания отаршыл империясы толық аяқталды. Бірақ Ұлыбритания оншалықты оңайлықпен болмаса да, дүниеде өзінің саяси жəне экономикалық абыройын сақтап келуде. 2016 жыл Еуропа Одағынан шығу үшін дауыс берген көпшілік ағылшындар да мұны мемлекет тəуелсіздігін қадірлеулерімен сипаттады. Не болғанда да, Ұлыбритания XXI ғасырда дүние қоғамдастығының ең қажетті мүшелерінің бірі болып қалуда. жүктеу/скачать 0.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|