I коммерциялық банктердің активті операцияларының маңызы мен мәНІ

Форфейтор-банк

Сурет-4 – Форфейтинг мәмiлесiнiң техникасы

Форфейтинг механизмiн мынадай екi мәмiле түрiнде пайдаланады:

1. 
   Қаржы мәмiлесiнде – орта мерзiмдi қаржы мiндеттемесiн тез арада iске асыру мақсатында.
   
2. 
   Экспорттық мәмiле бойынша – шетелдiк сатып алушыға несиеге тауар бергенi үшiн экспортерға қолма-қол ақшамен түсiм түсуге ықпал ету мақсатында.
   

Қ.Р-дағы екiншi деңгейдегi банктер өздерiнiң кассалық операцияларын 1999 жылы 15 қарашада Ұлттық банктiң Басқармасының қаулысымен бекiтiлген “ҚР екiншi деңгейдегi банктерге кассалық операцияларды жүргiзу” ережесiне сәйкес жүзеге асырады.

Осы ережеге сәйкес, кассалық операция – бұл құндылықтарды қабылдау, қайта санау, майдалау, айырбастау, беру, сортау, орау және сақтаумен байланысты операцияны бiлдiредi.

Касса жұмысын ұйымдастыру, яғни клиенттерге кассалық операциялар бойынша қызмет көрсету және қолма-қол ақшаны өңдеу үшiн банктерде мынадай бөлiмшелер болуға тиiс:

• 
  кiрiс кассасы;
  
• 
  шығыс кассасы;
  
• 
  кiрiс-шығыс кассалары;
  
• 
  қайта санау кассасы;
  
• 
  кешкi касса;
  
• 
  сыртқа шығатын касса.
  

1. 
   қолма-қол ақшаны салатындығының хабарламасы;
   
2. 
   кiрiс кассалыө ордер бойынша.
   

Қолма-қол ақшаны қабылдап алғаннан кейiн, кассир қабылдаған соманы, кiрiс кассалық құжатындағы сомамен салыстырады, сома сәйкес келген жағдайда кассир кiрiс кассалық құжатқа қолын қойып, түбiртекке “Кiрiс кассасы” деген мөр басып, оны ақшаны тапсырушыға бередi.

Банк клиентiнiң ағымдық және корреспонденттiк шотынан қолма-қол ақшаны беру мынадай құжаттар арқылы жүзеге асырылады:

1. 
   ақшалай чекпен;
   
2. 
   шығыс кассалық ордермен.
   

Шығыс құжатын алған бақылаушы-бухгалтер мынадай жұмыстарды жүогiзуге мiндеттi:

1. 
   қолма-қол ақшаны беруге құқығы бар банктiң жауапты тұлғаларының қолдарының барлығын тексерiп, оны қол қою үлгiсiмен салыстыруға;
   
2. 
   құжатта көрсетiлген соманың саны мен жазба түрдегiсiн салыстыруға;
   
3. 
   клиентттiң лауазымды тұлғаларының шығыс құжатында қолдарының болуын тексеру және оларды үлгiде қойылған қолдарымен өзара салыстыру.
   

Қайта есептеу кассасы клиенттiң инкассацияланған ақшалай түсiмдерiн қайта санаумен айналысады. Қайта есептеу кассасының кассирi, бақылаушы кассирдiң қатысумен кешкi кассаның кассирiнен және бақылаушы кассирден инкассаторлық сөмкенi қабылдап, ақшаны оған тiркеме құжаттар негiзiнде қайта санаудан өткiзiп, қабылдап алады.

Инкассаторлардан қолма-қол ақшасы бар сөмкелердi кассирлер қабылдау барысында мыналарды тексередi:

1. 
   келiп түскен сөмкелердiң тұтастығын;
   
2. 
   сөмкедегi қойылған пломбаның банктегi пломбының үлгiсiмен сәйкестiгiн;
   
3. 
   инкассаторлар тапсыратын сөмкелердiң құжаттағы сөмкенiң номерiмен сай келуiн;
   
4. 
   қабылдайтын соманың құжатта көрсетiлген сомамен сәйкестiгiн.
   

Отандық банк тәжiрибесiнде банктердiң есеп айырысу-кассалық операциялары мынадай түрлерге бөлiнедi:

• 
  банктiк шоттар ашу;
  
• 
  ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
  
• 
  алдағы уақытта валюталау күнi қойылуға тиiстi, ұлттық валютадағы аударым операциялары;
  
• 
  төлемнiң шартын өзгерту немесе қайтару;
  
• 
  валюталық операцияларға бақылау жасау;
  
• 
  шоттың архивiн беру;
  
• 
  шоттан қолма-қол ақша берк;
  
• 
  ұсақ ақшаларды iрiлеп беру;
  
• 
  банктен кеңсеге дейiн немесе керiсiнше қолма-қол ақшаларды инкассациялау;
  
• 
  құндылықтарды жеткiзiп беру.
  

Траст операциясына қатысушыларға мыналар жатады:

• 
  Траст құрылтайшысы – сенiмдi меншiк иесiне сенiмхат арқылы басқаруға беретiн, мүлiктiң немесе мүлiктiк құқықтардың меншiк иесi. Траст құрылтайшысы ретiнде кез келген қолында мүлкi бар заңды немесе жеке тұлға бола алады.
  
• 
  Трастыны иемденушi – траст келiсiмшартындағы көрсетiлген жағдайға сәйкес, мүлiктi басұару құқығын өзiне қабылдайтын тұлға. Мұндағы мүлiкке жылжитын және жылжымайтын мүлiктер де жатады.
  
• 
  Бенефициар – траст келiсiмшартын өзiнiң пайдасына жарататын кез келген заңды және жеке тұлға.
  

Коммерциялық банктiң траст бөлiмiнiң атқаратын қызметi үлкен үш топқа бөлiнедi:

1. 
   Клиенттердiң мұраға қалған мүлкiн иемдену;
   
2. 
   Сенiмхат бойынша операцияларды жүзеге асыру;
   
3. 
   Агенттiк қызметтер.
   

• 
  Бағалы қағаздарға деген меншiк құқығын беру;
  
• 
  Пайыздарды төлеу, қарыздарды өтеу;
  
• 
  Мүлiктi кепiлдiктен босату;
  
• 
  Сенiмхатқа сәйкес бiр бағалы қағазды алып, басқасын беру, яғни бағалы қағаздарды айырбастауға байланысты агенттiк қызметтi жүзеге асыру;
  
• 
  Акционерлiк қоғамдардың акциялар бойынша дивидендтер төлеу.
  

Қазақстан Республикасының “Валюталық реттеу туралы” заңына сәйкес, “валюта – мемлекеттердiң заңды төлем құралы ретiнде қабылданған ақша бiрлiктерi немесе банкноталар, қазыналық билеттер мен тиындар, соның iшiнде қымбат металдардан жасалған тиындар түрiндегi қолма-қол және аударым нысандарындағы құнның ресми стандарттары, сондай-ақ шоттардағы, соның iшiнде, халықаралық ақша немесе есеп айырысу бiрлiктерiндегi қаражаттары.

Осы заңда “валюталық операцияларға мынандай түсiнiктер берiлген:

• 
  Меншiк құқығының және өзге құқықтардың валюталық құндылықтарға өтуiне байланысты мәмiлелер, срның iшiнде шетел валютасы төлемдерi мен шетел валютасындағы төлем құралдарын қаражат ретiнде пайдалануға байланысты мәмiлелер;
  
• 
  Валюталық құндылықтарды кез келегн тәсiлмен Қазақстан Республикасына әкелу және жөңелту, срндай-ақ Қазақстан Республикасынан әкету және әкелу;
  
• 
  Ұлттық валютаға, сондай-ақ номиналы мен құны ұлттық валютада көрсетiлген бағалы қағаздар мен төлем құралдарына меншiк құқығы мен басқа құқықтардың ауысуына байланысты резиденттер мен резидент еместердiң арасындағы мәмiлелер.
  

1. 
   шетел валютасы;
   
2. 
   номиналы шетел валютасында көрсетiлген бағалы қағаздар және төлем құралдары;
   
3. 
   тазартылған құйма алтын;
   
4. 
   ұлттық валюта, резиденттер мен бейрезиденттер арасында олармен операциялар жасалған жағдайда құны ұлттыө валютамен көрсетiлген бағалы қағаздар және төлем құжаттары.
   

1. 
   Ағымдық операцияларға жататындар:
   

• 
  Тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшiн төлемнiң не аванс төлемiнiң мерзiмiн 180 күннен аспайтын мерзiмге ұзартуды көздейтiн экспорт-импорт мәмiлелерi бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
  
• 
  180 күннен аспайтын мерзiмге несиелер беру және алу;
  
• 
  салымдар, инвестициялар, заем және өзге операциялар бойынша дивиденттердi, сыйақыларды жәнеөзге де табыстарды алу және аудару;
  
• 
  гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлiк соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттердi және басқа сомаларды аудару;
  
• 
  осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын барлық өзге де валюталық операциялар.
  

2. 
   Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
   

• 
  Инвестицияларды жүзеге асыру;
  
• 
  Интелектуалдық меншiк объектiлерiне ерекше құқықты толық берудi көздейтiн мәмiлелер бойынша есеп айырысуларды жүргiзуге арналған аударымдар;
  
• 
  Мүлiктiк құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлiк құқығына төлеуге аударымдар;
  
• 
  180 күннен асатын мерзiмге несиелер беру; жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шартары бойынша халықаралық аударымдар.
  

БАНКТIК АУДАРЫМДАР