I теоретические основы логопедии

164 


 
 
48 сурет 49 сурет 
 
 
Туа біткен таңдайдың жарығы. 
1. жұмсақ таңдайдың жарығы: жасырынды ( субмукозды); жартылай 
және тұтас (толық); 
2. жұмсақ және қатты таңдайдың жарығы: жасырынды; жартылай және 
тұтас (толық), ( 51 сурет); 
3. жұмсақ және қатты таңдайдың альвеолярлы өскінінің жырығы: екі 
жақты және біржақты; 
4. қатты таңдайдың алдынғы бөлігінің және альвеолярлы өскінінің 
тұтас жарығы: екі жақты және біржақты; 
50 сурет
Логопедке субмукозды немесе жасырын жарығын анықтау анағұрлым 
қиын. Оны анықтау үшін а дыбысын кең ашық ауызбен айту кезінде 

165 
кішкентай үш бұрыш формасында сәл ғана жиырылатын, қатты таңдайдың 
артқы беткейіне назар аудару керек. Осы саладағы шырышты қабық 
жұқаланған және анағұрлым боз бояуға ие болып келеді. 
Таңдайдың 
ақаулары 
еріннің 
жарылуымен 
үйлесуі 
мүмкін. 
Бөлшектенген жарықтар толықтарға қарағанда, ал бір жақтылар екі 
жақтыларға қарағанда бірнеше есе жиірек кездеседі (М. В. Дубов бойынша). 
Ем шараларының ұзақтығы мен көлемі туа біткен патологияның ауырлығына 
тәуелді болып келеді, өйткені хирург және ортодонтпен келісіп жүргізетін 
ұзақ мерзімді емдеу талап етеді, жырықтар әдетте, әр түрлі тіс-жақсүйек
деформацияларымен үйлеседі.
 
Туа біткен тандай жарықтарының баланың физикалық және сөйлеу тілінің 
дамуына тигізетін әсері 
 
Ринолалияға шалдыққан балалардың психологиялық дамуында кейбір
ерекшеліктер де жиі байқалып қалады. 
Ерін мен таңдай жарығы ең көп тараған іштен дамыған ауыр кесел. 
Осы кеселдің салдарынан баланың даму барысында күрделі фунционалдық 
бұзылу пайда болады. 
Ерін мен таңдайы іштен жетілмеген бала өте үлкен қиындыққа 
ұшырайды.
Ерін мен таңдайдың біреуінің айырылып жарылуы баланың емуіне 
ерекше қиындық туғызса, ол екеуі бірдей жарылған болса бала сору 
қабілетінен мүлдем айырылады. Ему кезінде сут баланың тыныс алу 
жолдарына кетіп, оны қақалтып, шашалтады. Сондықтан балаларды 
қасықпен немесе пипеткамен тамақтандыруға тура келеді. Осылай 
тамақтандырғанның өзінде балалар шашалып қалады. Оларда жөтел, лоқсу 
пайда болады. Ас тамақтандыру кезінде жеткіліксіз дамыған таңдай 
қыртыстарына, мұрын қуысына, евстахиев түтікшесіне, мұрын-жұтқыншаққа 
және тыныс жолдарына түсіп, сонда тұрып қалады да шырышты қабықтың 
қабынуына ұшыратады. 
Жоғарғы жақ сүйектерінің дұрыс дамымауына байланысты баланың 
тістері екі қатар немесе қатты таңдайдың ортасында өседі. Дұрыс 
тамақтанбағаннан баланың алғашқы (сүт) тістері тез түсіп қалады. 
Ринолалиясы бар баланың ему қабілеті төмен, ерін қимылдары 
зақымдалған болғандықтан олардың бүкіл бет бұлшық еттерінің жетілмеуі 
байқалады. Соның салдарынан баланың мимикасы дамымаған болады және 
артикуляцияға бүкіл бет бұлшық еттері қатысады.
Таңдай жарығының кеселінен баланың физиологиялық тыныс алуы 
нашарлайды. 
Баланың тамақтануы қиын болғаны оның өсуін нашарлатады немесе 
бала әр түрлі ауруға шалдыққыш келеді. Жарығы бар баланың көпшілігі 
жоғары тыныс жолдарының қабынуы, бронхитке, қан азаюы, өкпенің 
қабынуы, мешел ауруына бейім болады. Мұндай баланың лор мүшелерінде 
мұрын шеміршектерінің қисаюы, мұрын желбезектерінің өзгеруі, тамақ-

166 
көмей бездерінің ісіуі сияқты патологиялық өзгерістер байқалады. Бұл 
баланың мұрынының ісіп қызаруы жиі болып тұрады. Ісіп қызару барысы 
мұрынның шырышты қабығына, жұтқыншақтың евстахиев түтікшелеріне 
ауысып және орта құлақтың қабынуын қоздыруы мүмкін. Жиі ісулер 
созылмалы бағытқа айналады, есту қабілетінің нашарлауына себепші болады.
Туа біткен жарығы бар балалар туғаннан бастап өз ауытқуларына 
бейімделуіне мәжбүр болады. Бұл ауыз қуысында тілдің ерекше 
орналасуымен сипатталады. Бала тілін рефлекторлы артқа қарай тартады, 
соның арқасында тілдің көлденең бұлшық еті жиырылып, тілдің түбірін 
жоғары көтереді. Сонымен, тыныс алу жолдары жіңішкередіде 
жұтқыншақтың керегелерін суықтан қорғайды. Ауыз қуысында тілдің 
осындай ерекше орналасуы бірте-бірте қалыптасады. Туа біткен жарығы бар 
балалар шалқасынан жатып ұйықтағанды ұнатады, өйткені бұл тілдің ауызда 
тереңірек болғанын жеңілдетеді. 
Тілдің бұндай қалпы сөйлеу кезінде мұрындық ренк пайда болуына әсерін 
тигізеді. 
Сонымен, туа біткен таңдай және ерін жарықтары баланың 
тамақтануын, оның физиологиялық және сөйлеу кезіндегі тыныс алуын 
бұзады, бет бұлшық еттері жұмысының сипатын өзгертеді, ауыз қуысында 
тіл дұрыс орналаспайды. Осының бәрі баланың сөйлеу тілінің қалыптасуына 
әсерін тигізеді. 

жүктеу/скачать 5.47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: