И1 Қпдиров Ўзбекистонда ёшлл1мiи111 Ч,vцvццii тарбияси страте1 И1С 1У1Л< Л. Чл

46

Э ш м у а ;а м м а д   Қ о д и р о в

рида  қабул  қилинган  амалдаги  қонун  ҳужжатлари  атроф лича 

таҳлил  қилиниб,  ёш лар  ҳуқуқлари,  м анф аатлари  ва  эркинлик- 

лари  белгиланган  қонун  ҳужжатлари  ти зи м и   ш акллантирилга- 

ни  муҳим  аҳам иятга  эга  бўлди.  Ишчи  гуруҳтом он идан   ам алда- 

ги  н орм ати в-ҳ у қу қи й   б азан и ,  ун и н г  ёш лар  м ан ф аатл ари   ва 

ҳуқуқларини  ҳи м оя  қилиш га  оид  қи см и н и  таком и ллаш ти ри ш  

м ақсадида  инвен тари зац и ядан   ўтказиш   ж араёни  Конституция 

ва  кодекслардан  таш қари,  бу  соҳада  22  та  қонун,  Ўзбекистон 

Республикаси  П резидентининг  15  та  ф арм они  ва  11  та  қарори, 

Вазирлар  М аҳкамасининг  41  та  қарори,  32  та  и д оравий-м еъё- 

рий  ҳужжат мавжуд  эканини  кўрсатди32. Ундан  кейин  ҳам ўтган 

давр м обайнида ўнлаб янги қонун ҳужжатлари қабул  қилингани 

эътиборга  олинса,  Конституция  норм аларига  асосланган,  ёш- 

л ар н и н гҳ у қу қва м анф аатларини ҳимоялаш  ҳамда ҳуқуқий онги 

ва  ҳуқуқий'м адан и яти н и   ш акллантириш нинг ҳуқуқий  асосини 

ю ксалтириш ни  белгилаб  берувчи  норм атив-ҳуқуқий  ҳужжатлар 

тизим и  150  дан  ортиқ  қонун  ҳужжатларидан  таш кил  топгани 

маълум бўлади.

Ёш ларнинг  ҳуқуқий  онги  ва  м аданиятини  ю ксалтириш нинг 

дунё тажрибасига  эътибор  қаратиш   ҳам  м асаланинг моҳиятини 

ойдинлаш тириш га хи зм ат қилади.  Ф ранция, Италия, Буюк Бри- 

тания,  АҚШ  каби  м ам лакатларда  ҳуқуқий  тарбия  масалалари 

доим о  ж ам оатчиликнинг д и ққат  м арказида  бўлиб  келган.  Бун- 

да ҳуқуқий тарби ян и н г айни бир  вақтда ўсиб  келаётган  авлодга 

ҳам сиёсий, ҳам м аънавий таъсир кўрсатиш ига алоҳида эътибор 

қаратилган.  Масалан,  Ф ранцияда  1879  йилда  жорий  қилинган 

мактабларда  аҳлоқ  ва  ҳуқуқнинг  ўқитилиш и  “фуқаро”,  “м ам - 

л акат”,  “аскар”,  “қонун”,  “ж ам и ят”,  “адолат”  каби  ва  бошқа  бир 

қатор  шундай  сўзларнинг  м аъносини  тушунтириб  бериш дан 

бошланган.  Болалар  9-11  ёш ида  давлат  қурилиш и,  ш унингдек, 

ҳарбий хизмат, солиқлар ва шу кабилар ҳақида оддий тасаввур- 

ларга,  кейинроқ  эса - д авлат ва  ҳуқуқ тўғрисида  анча  батафсил 

маълумотларга  эга  бўлишган.  М амлакатим изда  ҳам  буюк  мута- 

ф аккирларим из  Абу  Наср  Форобий,  Беруний,  Ибн  Сино,  Бобур, 

Авлонийлар  таълим   тарбия  м асалалари  ж ам ият  тараққиёти да 

муҳим ўрин тутиш и  ҳақида ўз  ф икрларини  билдириб ўтганлар. 

Хусусан,  буюк  бобокалоним из  Абу  Наср  Ф оробийнинг бу  бора- 

д аги   қуйидаги  ф и кр л ар и   эътиборга  л о й и қ:  “Уйда,  ои ласи д а

32 

Файзиев  Ш.  Еш  авлод ҳуқуқ ва манфаатларининг муҳим  кафолати.  “Ҳуқуқ 

ва бурч”., 2008 йил 8-9-сон.

Ёгилар  ж и н о я т ч и ли ги н и н г  о лд и н и   о л и ш   м аса ла ла р и

47

яхш и тар б и я  кўрган  бола  ихлос  ва иш онч  билан таъ ли м  олиш - 

га,  и л м -ф ан н и   ўрганиш га  и н ти л ад и .  Ёш ларни  тар б и ял аб, 

м еҳнат  қилиш га  ва  касб-ҳунарни  ўргати б,  кейин  таъли м   бе- 

риш л о з и м ”33.

Шу  ўринда  ёшларда  ҳуқуқ  ҳақида  билим  ва  кўникмаларни 

қандай  ҳажмда  шакллантириш  ва уни  қандай  етказиш  керак, де- 

ган  савол  туғилади.  Гап  агар  таълим  тизим и  ҳақида  кетадиган 

бўлса,  умумий  таълим  мактаби  доирасидаги  ҳуқуқий  тарбия  би- 

ринчи навбатда вояга етмаганларни улар ҳозирда татбиқ этаётган 

ва келгусида бажариши лозим бўлган умумий ижтимоий ролларни 

(давлат фуқаролари, оила аъзоси, ўқувчи, ишчи, хизматчи, уй-жой, 

хонадон ижарачиси ёки эгаси, фуқаролик-ҳуқуқий битимлари: ол- 

ди-сотди, ижара битимлари субъектлари ва ҳ.к.) адо этишга тайёр- 

лашга хизмат қилиши керак.

Б и зн и н гч а,  ёш ларнинг  ҳуқуқий  онги  ва  ҳуқуқий  м ад ан и - 

ятини  ю ксалтириш   ҳақида  ян ад а  батаф си л  тасаввур  ҳосил 

қилиш   учун  қуйидаги  в ази ф ал ар н и   аж ратиб  кўрсатиш   зарур 

бўлади:

биринчидан,  давлат  ва  ҳуқуқ  м асалаларига  доир  билим- 

ларнинг  зарур  тизим ини  ш акллантириш ,  ёш ларни  ҳуқуқий 

воқеликнинг жорий  ва долзарб  м асалалари  ю засидан  хабардор 

қилиш;

иккинчидан,  ёшларда адолат, тенглик, қонунийлик каби  прин- 

ципларга нисбатан ҳурматни шакллантириш;

учинчидан,  ёшларга  қонунга  мувофиқ  хулқ-атвор  кўникма- 

ларини сингдириш;

тўртинчидан, ёшларда фаол фуқаролик позициясини шакллан- 

тириш ва уларда ҳуқуқбузарликларга  нисбатан тоқатсизлик муно- 

сабатини тарбиялаш;

бешинчидан,  қонунда  белгиланган  тартибда  ёшларнинг,  дав- 

лат,  жамият  ва  бошқа  шахсларнинг манфаатлари  ва  ҳуқуқларини 

фаол ҳимоя қилишга эҳтиёжни ва бундай қобилиятни шаклланти- 

риш ва бошқалар.

Ю қоридагилар  асосида  хулоса  қилиб  айтганда,  ёшларнинг 

ҳуқуқий  онги  ва  ҳуқуқий  маданиятини  юксалтиришни  янги  ин- 

новацион  ғоя,  тизимли  ёндашув,  ижодий  тарбиявий  технология 

асосида  бугунги  замон  талаби  нуқтам  назаридан  илмий  тадқиқ 

қилиб ўрганиш, уларни юксалтириш нингташ килий-амалий чора- 

тадбирларини  ишлаб  чиқиш,  шунингдек  тадқиқот  натижалари-

33 Абу Наср Форобий.  Фозил одамлар шахри. -Тош кент,  1998. - Б .  130-134.

48

Э ш м у қ а м м а д   Қ о д и р о в

ни  амалиётга  қўллаш  механизмларини  янада  такомиллаштириш 

ҳамда  ҳуқуқий  таълим  -   тарбиянинг  мукаммал  замонавий  тизи- 

мини яратиш устувор вазифамиз бўлмоғи лозим.

Ёгилар  ж иноят пчилигининг  о л д и н и   о л и ш  м а са ла ла р и

жүктеу/скачать 1.97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: