И1 Қпдиров Ўзбекистонда ёшлл1мiи111 Ч,vцvццii тарбияси страте1 И1С 1У1Л< Л. Чл

Ёъилар  ж и н о я т ч и ли ги н и н г  о лд и н и   о л и ш   м асилалари

31

Юридик  адабиётларда  вояга  етмаган  қонунбузарларни,  улар 

орасидаги фарқ бирмунча нисбийлигини қайд этган ҳ олд а, тўртта 

гуруҳга ажратиб таснифлаш  қабул қилинган.

Биринчи  гуруҳга  илк  бор  жиноятга  қўл  урган  шахслар  кири- 

тилади.  Уларнинг  жиноят  қилишдан  аввалги  хулқи  ва  маънавий 

қиёфаси бирмунча ижобий. Одатда бундай ўсмирлар у қадар жид- 

дий  бўлмаган жиноятларни мураккаб  ёки  фавқулодда вазият таъ- 

сирида содир этадилар.

Иккинчи гуруҳга киритилган илк марта жиноятга қўл урганлар- 

нинг аввалги хулқ-атворини бенуқсон деб бўлмайди. Улар спиртли 

ичимликлар, наркотиклар истеъмол қиладилар, чекадилар ва уйи- 

дан қочиб кетиш каби одатларига эгадирлар.

Учинчи  гуруҳ  -   маънавий  қарашлари  бузуқ  ўсмирлар 

ҳисобланади. Улар аввал ҳам турли қонунбузарликлар содир этиб, 

маъмурий  жазога  тортилган,  махсус  мактаб  ва  касб-ҳунар  билим 

юртларидан  йўлланганлардир.  Ж иноятнинг  сабаби  ва  мақсади 

уларда  онгли  равишда,  катта  ёшли  шахс  ёки  ўзига  нисбатан 

бузуқ  тенгдошининг  таъсирида  шаклланади.  Муштлашишларда 

қатнашиш,  безорилик,  ожизроқларни  тунаш  каби  кўпгина  жино- 

ятларни улар дабдурустдан содир этишади.

М аънавий бузуқлиги билан ж амиятга жиддий хавф туғдириб, 

хулқ-атвори  ҳар  қандай  меъёрлардан  буткул  чиқиб  кетган 

шахслар  тўртинчи  гуруҳга  киритилади.  Бу  тоиф ага  муқаддам 

судланганлар  (шартли  ҳукм  қилинган,  муддатидан  аввал  озод 

қилинган ва ҳ.қ.) ҳам киради. Одатда, булар ишлаш ёки ўқишдан 

бўйин товлаб, жиноий гуруҳларга уюшган ёки катталарн и н гж и - 

ноий гуруҳи таркибига кирган шахслардир.Улар қўрс ва бераҳм, 

уят ҳисси  ним алигини унутганлар. Асосий  мақсади  -  таъмагир- 

лик  ва  бойиш.  М анфаати  -   вақтни  бекорчилик  билан  ўтказиш , 

қим ор ўйнаш, спиртли  ичим ликлар  истеъмол  қилиш  ва жинсий 

алоқа.

Р у ҳ ий-педагогик  адабиётларда  14-17  ёшлар  ўспиринлик 

ёки  йигитликнинг  бошланғич  даври  деб  аталади.  Биологик 

жиҳатдан ўспиринлик жисм оний  ривож ланиш нинг якуний дав- 

ри  бўлади.  Мазкур тоиф ага  оид  ш ахсларнинг иж тимоий  аҳволи 

турлича  бўлиб,  улар  орасида  талабалар,  иш чилар  ва  иш ламай- 

диганлар  бор.  Шу  билан  бирга  улар  хулқи  ва  ҳаракатлари  онг- 

ли-иродали кўринишга эга ва бу ўз ўрнида  16 ёшдан умумий жа- 

вобгарлик,  14 ёш дан бошлаб эса қасддан одам ўлдириш, зўрлаш, 

жинсий  кўриниш даги  зўрлик  иш латиш ,  ўғирлик,  босқинчилик,

32

Э ш м у а ;а м м а д   Қ о д и р о в

товлам ачилик, талончилик, транспорт  воситасини  олиб  қочиш, 

мол-мулкни  қасддан йўқ қилиш  ёки унга зарар етказиш , ўқотар 

қурол,  ўқ-дори,  портловчи  моддалар  ва  портлатиш   мосламала- 

рини, шунингдек, наркотик моддалар ёки психотроп воситалар- 

ни,  радиоактив  м атериалларни  қонунга  хилоф  равиш да  эгал- 

лаш,  тем ир  йўл,  ҳаво,  денгиз,  дарё  транспорт  воситалари  ёки 

алоқа  йўлларини  яроқсиз  ҳолга  келтириш ,  озодликдан  маҳрум 

қилиш  жойларидаги  айрим   ж иноятлар учун,  13  ёш дан  эса  айб- 

ни  оғирлаш тирадиган  ҳолатларда  қасддан  одам  ўлдириш   учун 

ж авобгарликдаври бош ланиш ини белгилаб беради (ЖК  17-мод- 

даси).

Хуллас,  ёшлар  орасида  жиноят  содир  этишда  ёш  хусусияти- 

нингўрни ва роли  муҳим аҳамият касб этади. Мазкур ҳолат ёшлар 

ҳуқуқбузарлиги  профилактикасиини  амалга  оширишда  ҳам  фой- 

далидир.

жүктеу/скачать 1.97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: