Инструкция по обеззараживанию питьевой воды и очищенных сточных вод

4. Ауыз суды, тазартылған сарқынды суларды және тұнбаларды зарарсыздандыру әдістері және технологиялары

4.1. Жалпы ереже

Санитарлық-гигиеналық және экологиялық талаптарды қамтамасыз ету үшін сумен жабдықтау мен су бұрудың барлық жүйелерін, оның ішінде ауыз суды және тазартылған сарқынды суларды зарарсыздандыруға арналған жүйелер мен құрылыстарды орнату және пайдалану кезінде технологиялық режимді қатаң сақтау қажет.

Суды зарарсыздандыру – судағы ауру тудыратын және өзге де микроорганизмдер мен вирустарды жою процесі деп аталады, олардың салдарынан су шаруашылық-ауыз су, мәдени-тұрмыстық және өзге де мақсаттар үшін жарамсыз болады. Сумен жабдықтаудың тазарту құрылыстарында суды дәстүрлі тазарту процесінде оларда 98 % дейін бактериялар қалады. Бірақ қалған бактериялардың арасында, сондай-ақ вирустар арасында патогендік (ауру тудыратын) микробтар болуы мүмкін, оларды жою үшін суды арнайы өңдеу қажет. Ауыз сумен жабдықтау үшін суды пайдалану кезінде жер үсті суларын тазарту кезінде зарарсыздандыру әрдайым қажет, жер асты суларын - бастапқы судың микробиологиялық құрамы талап еткенде ғана қажет. Авариялық жағдайларда суды профилактикалық зарарсыздандыру және өңдеу үшін зарарсыздандыру жүйелері шаруашылық - ауыз суларды дайындайтын барлық станцияларда қажет. Сарқынды суларды зарарсыздандыру олардың құрамындағы патогендік микробтарды жою және су объектілеріне тазартылған сарқынды суларды ағызған кезде осы микробтардың оларға жұғу қауіпін жою үшін жүргізіледі, себебі жасанды биологиялық тазарту құрылыстарындың (биосүзгілер мен аэротенктердің) өзінде мұндай бактериялар 98 % дейін ғана жойылады. Адамдардың денсаулығы мен табиғатты қорғау үшін зарарсыздандыру ауыз су мен тазартылған сарқынды суларды өңдеудің ең маңызды кезеңі болып табылады. Қауіптілік деңгейлері бойынша халықаралық стандарттарға сәйкес сулар 5 сыныпқа бөлінеді:

1) суда денсаулыққа зиян келтіретін және суға дәмдер мен иістер беретін токсиндік заттар жоқ;

2) судың дәмі, иісі және түсі бар;

3) суда зиянды заттардың шағын мөлшерде болуы;

4) суда улы және өте улы, канцерогенді және радиоактивті заттардың болуы;

5) суда инфекциялық ауруларды қоздырғыштардың болуы.

Ауыз және тазартылған сарқынды суларды (СС) зарарсыздандыру үшін әлемдік тәжірибеде қолданылатын әдістерді шартты түрде мынадай негізгі топтарға бөледі:

- химиялық (қатты тотықтырғыштардың көмегімен: хлор, хлор диоксиді, натрий гипохлориті, кальций гипохлориті, озон, қышқыл калий марганеці, сутегі пероксиді және басқа);

- физика-химиялық (ультрасүзу, флотация, коагуляция, электр сүзгілеу, сорбция және басқа).

Әр әдісті қолданудың тиімділігі және оны іске асыруға жұмсалатын шығындар өнделетін судағы органикалық ластаушылардың жалпы мөлшеріне және өлшенген заттардың шоғырлануына, судың температурасына және pH, ондағы бактериялардың бастапқы шоғырлануына, вирустар мен басқа факторларға байланысты болады. Әдістердің әрбіреуі өнделетін суға реагенттердің немесе сәулелердің мөлшерімен әсер етудің белгілі бір қарқындылығымен сипатталады. Қазақстан Республикасында суларды зарасыздандыру шарттарына қойылатын талаптар Қазақстан Республикасында «Су көздеріне, шаруашылық- ауыз су мақсаттарына арналған бас тоғанның орындарына, шаруашылық- ауыз сумен жабдықтауға және мәдени-тұрмыстық су пайдалану орындарына және су объектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» деген санитарлық-эпидемиологиялық ережемен /5/ регламенттеледі.

Сумен жабдықтау жүйелеренің отандық тазарту құрылыстарында соңғы уақытқа дейін зарарсыхдандыру үшін екі тәсіл қолданылып келді, бұл суды қатты тотықтырғыштармен (көбіне – газ тәрізді хлор) өңдеу және суға (жер асты суларын өңдеу кезінде) ультракүлгін (УК) сәулелермен әсер ету. Сарқынды суларды тазартатын қазіргі заманғы станциялар елеулі шамада суды механикалық және химиялық ластанудан ғана емес, сонымен қатар патогендік микрофлорадан да тазартады. Алайда ен тиімді тазарту құрылыстарының өздері зарарсыздандыруға арналған арнайы құрылғыларсыз сарқынды суларды зарарсыздандыруды қамтамасыз етпейді. Сонымен қатар, тазарту құрылыстарының болмауына, аз қуатына және тиімсіз жұмысына байланысты бірқатар жағдайларда су объектілеріне тазартылмаған немесе жеткіліксіз тазартылған сарқынды сулар ағады. Көптеген жағдайларда тазартылмаған (немесе жеткіліксіз тазартылған) сарқынды сулар жинақтаушы тоғандарда жиналады, бұл қолайсыз экологиялық жағдайды тудырады.