Ислам тарихи вә он дөрд мәсумларын (Ә) ҺӘЈаты тәҺгигат групу бисмиллаһир-рәһманир-рәһим

ИМАМЫН ӘХЛАГИ ХҮСУСИЈЈӘТЛӘРИ

Имам (ә) Ирана етдији сәфәр заманы Гум вә Реј шәһәрләриндән кечәрәк Ләвасана ҝәлди. Әһли-бејт мәктәбинин тәрәфдарлары ону сеинҹлә гаршыладылар. Һәзрәт (ә) Ләвасанда ҹамаатла ҝөрүшүб онлара бир мәсҹид тикәрәк ону өз мәркәзләринә чевирмәләрини тапшырды. Имамын бу әмри халгын һәјатында о гәдәр тә`сиредиҹи вә мүһүм рол ојнады ки, дејиләнә ҝөрә һәтта бир ҝүндә 70 мәсҹид тикмәјә башламышдылар.

Пејғәмбәр (с) ханәданынын дүшмәнләриндән олан вә Аббаси апаратында чалышан Әһмәд ибни Хаган адлы бир шәхс белә демишдир: Мән Самиррада Бәни Һашим ханәданындан нәҹиблик, бөјүклүк вә фәзиләт бахымындан имам Һәсән Әскәри әлејһиссламдан башгасыны ҝөрмәмишәм. Әҝәр хәлифәлик Аббасиләрин әлиндән чыхса, һеч ким имам Һәсән Әскәри әлејһиссламдан башга хәлифә олмаға лајиг дејилдир. Даһа сонра демишдир: Бир ҝүн атамын јанында идим. Онун Пејғәмбәр ханәданын дүшмәнләриндән олмасына бахмајараг, һәмишә Һәсән Әскәри онун јанына ҝәлдикдә јериндән галхыб онун әлиндән өпәр өз јерини она верәр вә имамы мүәллимин гаршысында дуран бир шаҝирд кими динләјәрди.

Әбу Јусиф имамын сәхавәт вә әлиачыглығы барәдә белә дејир: Мән чәтин бир вәзијјәтдә идим, белә ки, ушагларыма чөрәк пулу газана билмирдим. Һамымыз аҹ вә нараһат идик. Дәфәләрлә Аббасиләрин сарајына ҝетмишдим ки, орада олан гоһумларымыздан көмәклик алым. Лакин онлар о гәдәр мәғрур идиләр ки, сөзүмә гулаг асмырдылар. Бир ҝүн имам Һәсән Әскәри әлејһиссламын һүзуруна ҝедиб вәзијјәтими онун үчүн данышдым. Һәзрәт 400 динар пулунун һамысыны мәнә вериб белә бујурду: «Ҝет, аиләни ағыр вәзијјәтдән гуртар.»

Бир дәфә һәзрәт ики јүз мин динар Әли ибни Ҹә`фәр үчүн ҝөндәрди ки, јохсул вә мөһтаҹ әсһабы арасында пајласын.

Һәзрәт (ә) алты ил давам едән имамлыг мүддәтинин үч илини зинданда кечирмишди, лакин гаршылашдығы чәтинликләр вә нараһатчылыглара бахмајараг һәмишә ҹамаатла јахшы рәфтар едирди. Ән чиркин вә гәддар мә`мурлары зиндана кешикчи тә`јин етмишдиләр ки, о һәзрәтә әзаб-әзијјәт етсинләр. Лакин онлар имамын зөһд вә ибадәтинә һејран галыб онунла јахшы рәфтар едирдиләр. Бир ҝүн зинданбан бу ишләринә ҝөрә онлара е`тираз етдикдә белә ҹаваб вердиләр: О, бир инсандыр; һәмишә Аллаһына ибадәт вә дуа илә мәшғул олан бир инсан. Ҝүндүзләр оруҹ тутур, ҝеҹәләр дә ибадәт едир. Бизә нәзәр салдыгда исә бәдәнимиз титрәјир. Биздән белә бир шәхсијјәтә әзијјәт етмәји неҹә тәләб едирсиниз?

Мүтәвәккилин вәзири Абдуллаһ Хаган чох гүрурлу вә е`тинасыз бир адам олмасына бахмајараг, имамы ҝөрәндә јериндән галхар вә әҝәр ата минмиш олсајды, атдан дүшәрди. О, имам (ә) һаггында белә дејиб: Һәсән Әскәри ҝеҹәләр дуа вә ибадәтлә мәшғул олан, ҝүндүзләр исә оруҹ тутан бир киши иди. Үрәји о гәдәр пак иди ки, һәтта дүшмәнләрини дуа етмәји белә унутмазды. Јохсул бир адамла гаршылашдыгда бүтүн пулуну она верәрди.

Бир дәфә хәлифәнин әмри илә имам Һәсән Әскәрини јыртыҹы һејванларын јанына салдылар ки, һејванлар ону парчаласынлар. Лакин јыртыҹы һејванлар о һәзрәтин әтрафына јағышыб өзләрини онун ајагларына сүртдүләр. Бу сәһнәни ҝөрән хәлифә ону азад бурахараг һәзрәтә һөрмәт етмәк истәди.

Самиррада бир монастыр вар иди ки, башчысы христианларын бөјүкләриндән сајылырды. О, чох һөрмәтли бир адам иди. Һәмин христиан бир ҝүн имамын һүзуруна ҝәләрәк мүсәлман олду. Ондан мүсәлман олмасынын сәбәбини сорушдугда исә белә ҹаваб вермишди: Мән бу кишидә јалныз һәзрәт Исада мөвҹуд олан нишанәләри ҝөрмүшәм.

ИМАМЫН ЕЛМИ

Гајнаглардан јазылдығына ҝөрә, о һәзрәтин елми о гәдәр чох иди ки, Әбунәср Фарабинин устады олан Кенди онунла мүбаһисә едә билмәјиб Исламын зиддинә јаздығы китабыны одламышды.

Христиан алимләр имамын елминә, еләҹә дә дәрин билијинә о дәрәҹәдә һејран олмушдулар ки, ону Мәсиһ адландырырдылар. Имам (ә) ајры-ајры өлкәләрдән ҝәлән вә она суал вермәк истәјән шәхсләрә онларын өз дили илә данышдығы заман һамыны һејрәтдә гојмушду.

РАҺИБЛӘРИН ИФША ОЛУНМАСЫ

Ҹамаат үч ҝүн далбадал чөлә ҝедиб намазы гылыб дуа етдиләр, лакин јағыш јағмады. Сабаһысы ҝүн христианлар өз алимләри илә бирликдә чөлә ҝедиб дуа етдиләр вә јағыш јағды. Нечә ҝүндән сонра јенә дә ҝедиб дуа етдиләр, јенә дә јағыш јағды. Бу һадисә мүсәлманлары һәјаҹанландырмышды вә әксәријјәтин үрәји христианлара тәрәф јөнәлмишди. Бу вәзијјәтдә нараһат олан Аббаси хәлифәси Мө`тәмид бир нәфәри зиндана ҝөндәрди ки, имам Һәсән Әскәрини бу мәсәләни һәлл етмәк үчүн зиндандан чыхартсын. Имам (ә) мәсәләни өјрәнән кими, белә бујурду: «Онлардан истә ки, сабаһ да јағыш јағдырмаг үчүн чөлә ҝетсинләр». Сабаһсы ҝүн имам (ә) да издиһамла бирликдә чөлә ҝетди. Бу дәфә дә христианлар әлләрини галдырыб Аллаһдан јағыш истәдиләр. Чох кечмәди ки, ҝөјдә бир булуд ҝөрсәнәрәк јағмаға башлады. Имам әмр етди ки, әлләрини галдыран бир харистианынын бармагларынын арасындакы шеји алыб ҝәтирсинләр. Һәмин адамын әлини тутуб бармагларынын арасына бахдыгда гара бир сүмүк ҝөрдүләр. Сүмүјү алыб имамын һүзуруна ҝәтирдиләр. Һәзрәт ону бир парчаја бүкүб христиан кишијә «инди дуа ет ки, јағыш јағсын» - деди. Христиан киши әлини ҝөјә галдыран кими булудлар чәкилиб ҝетди вә ҝүнәш чыхды. Ҹамаатын һамысы һејрәтләнди. Хәлифә бу ишин сиррини имамдан сорушдугда имам белә бујурду: «Бу сүмүк парчасы Аллаһын пејғәмбәрләриндән биринә аиддир ки, онун гәбриндән ҝөтүрүбләр. Аллаһы бу сүмүјә анд верирләр. Аллаһ да һәмин сүмүјүн һөрмәтинә онларын истәјини гәбул едиб јағыш јағдырыр. Һәр кәс бу сүмүјү әлиндә сахласа, јенә елә олар.» Халгын гаршысында имтаһан етдикдән сонра, имамын сөзү дүз чыхды вә һамы о һәзрәтә афәрин деди.

ИМАМЫН ТӘРБИЈӘ ҮСУЛУ

Әбүлһәсән кор-пешман евинә гајытды вә она едилән бу һөрмәтсизлијә ҝөрә чох нараһат олду.

Һәмин илдә Әһмәд ибни Исһаг Әш`әри Мәккәјә ҝетди, гајыданбаш имам Һәсән Әскәри әлејһиссаламын гапысына ҝәлән Әш`әрини имам да гәбул етмәди.

Чох јалвар-јахардан сонра имамын һүзуруна ҝәлиб бу ишин сәбәбини сорушду. Һәзрәт (ә) белә бујурду: «Сәнинлә бизим әмиоғлумузла рәфтар етдијин кими рәфтар етдим».

Әш`әри деди: Еј Пејғәмбәрин өвлады, мән ону тәрбијәләндирмәк вә ҝөрдүјү пис ишләриндән узаглашдырмаг үчүн бу иши ҝөрдүм.

Һәзрәт (ә) бујурду: «Сәнин ҝөрдүјүн иш доғру дејилди. Исламда јолуну азмыш инсанларла белә рәфтар етмәзләр, әксинә онлары һидајәт едиб доғру јолу ҝөстәрәрләр.»

Әш`әри Гума гајытды вә бу мүнасибәтлә һамы онун ҝөрүшүнә ҝәлмишди. Онларын арасында Әбүлһәсән дә вар иди. Әш`әри ону ҝөрән кими јериндән галхыб она һөрмәт етди вә өз јерини она верди. Әбүлһәсән онун бу ишиндән һејрәтләниб деди: Бу ишин кечмишдәки рәфтарынла чох фәрглидир. Мәни әһвалатдан хәбәрдар ет. Әш`әри әһвалаты олдуғу кими она данышды. Әбүлһәсән о гәдәр утанмышды ки, евә гајытдыгдан сонра пис ишләри бурахыб тәгвалы олмаг гәрарына ҝәлди вә ондан сонра заһид вә пак кишиләрдән олду.

ИМАМЫН ГЕЈБ АЛӘМИ ИЛӘ ӘЛАГӘСИ

1. Ҹә`фәр Ҹүрҹани дејир: Һәҹҹә ҝетмишдим вә имам Һәсән Әскәри әлејһиссаламын һүзуруна ҝәлдим. Достларымын вердији пуллар мәним јанымда иди. Имамдан пуллары кимә верәҹәјими сорушмаг истәјирдим ки, һүзурунда олмаг шәрәфинә наил оландан сонра мән һеч бир сөз демәдән һәзрәт (ә) өзү белә бујурду: «Јанындакы пуллары хидмәтчим Мүбарәкә вер.» Мән пуллары она тәһвил вериб имама «Ҝүрҝандакы достларыныз сизә салам сөјләдиләр» - дедим. Имам (ә) белә бујурду: «Аллаһ онлары мүкафатландырсын. Сән Ҝүрҝана гајытдыгдан сонра Аллаһ сәнә бир оғлан ушағы әта едәҹәк. Адыны Шәриф гој. О, бизим достларымыздан олаҹаг. Аллаһ-таала бизим достларымыздан олан Ибраһимә дә бир оғлан ушағы әта едәҹәк. Она да де ки, оғлунун адыны Әһмәд гојсун. О да бизим достларымыздан олаҹаг.» Мән имамла худаһафизләшиб ҝетдим вә сонралар елә имамын бујурдуғу кими олду.

2. Сүнни алимләриндән Шәбләнҹи, Әбу Һашимдән белә нәгл етмишдир: Мән имамын әсһабындан дөрд нәфәрлә бирликдә зинданда идим. Һәзрәт (ә) бизим јанымыза ҝәлди. Биз онун әтрафына јығышыб сөһбәт етмәјә башладыг. Бизим арамызда өзүнү Әли өвладындан санан бир киши дә вар иди. Һәзрәт она ишарә етди ки, бајыра чыхсын. О, ҝедәндән сонра имам (ә) белә бујурду: «Бу киши јалан дејир. О, биздән дејилдир. О, хәлифәнин ҹасусудур вә сизин һаггынызда мә`лумат һазырлајараг палтарында ҝизләтмишдир ки, хәлифәјә чатдырсын». Биз ону ҝәтириб палтарыны ахтардыг вә имамын бујурдуғу кими бизим һаггымызда јазылмыш мә`луматы ондан тапдыг ки, әҝәр хәлифәнин әлинә јетишсәјди, бизим һамымызы өлдүрәрди. Биз һәмин кағызы мәһв етдик вә о ҝүндән е`тибарән һәмишә еһтијатла һәрәкәт етмәји гәрара алдыг.»

3. Ибраһим адлы бир шәхс белә дејир: Мәнимлә гардашыма хәбәр вердиләр ки, атамыз узаг бир јерә сәфәрә ҝедиб лакин ондан һеч бир хәбәр-әсәр јохдур. Гардашымла бирликдә Мәдинәдән Ирага тәрәф јола дүшдүк. Мән имам Һәсән Әскәри әлејһиссаламын јанына ҝедиб ондан көмәк алмаг истәјирдим. Чүнки имамлыг елми илә атамы тапмаг үчүн мәнә көмәк едә билән јеҝанә шәхс јалныз о һәзрәт иди. Узаг јоллардан ҝәлиб о һәзрәтин гапысына јетишдим. Бир мүддәт орада отурдум. Бир нәфәрин һәзрәтин евиндән чыхмасыны ҝөзләјирдим ки, она нә үчүн ораја ҝәлдијими дејим ки, о да имама хәбәр версин. Дүшүнҹәјә далыб ҝәләҹәјими дүшүнүрдүм ки, елә бу заман евин гапысы ачылды вә һәзрәтин хидмәтчиси бајыра чыхды вә «Мәдинәдән имамы ҝөрмәк үчүн ҝәлән Ибраһим адлы мүсафир сизин һансыныздыр?» - дејә сорушду.

Мән севинә-севинә јеримдән галхыб «бујурун Ибраһим мәнәм» - дедим. О, мәнә бахыб әлиндәки кисәни мәнә верди вә деди: Имам бујурду ки, јол хәрҹләрини өдәјәҹәк пул бу кисәдәди. Буну ал јолуна давам ет. Чох кечмәз ки, атаны тапарсан. Мән тәәҹҹүбләнәрәк кисәни алдым вә өз-өзүмә дедим ки, мән һәлә имамла ҝөрүшүб әһвалаты она данышмамыш, неҹә ола биләр ки, о һәзрәт (ә) мәним мәгсәдимдән хәбәрдар олсун. Хидмәтчијә «мәни һәзрәтин һүзуруна апар ки, атамын һарада олудғуну мәнә десин» - демәк истәјирдим ки, бирдән јадыма дүшдү ки, о, имамын «јолуна давам ет» - дејә бујурдуғуну мәнә билдирмишди. Башга бир тәрәфдән исә сирли бир гүввә мәни Тәбәристана доғру чәкир вә мәһз ора сәфәр етмәјә мәҹбур едирди. Мән дә Тәбәристана тәрәф јола дүшдүм. Ораја јетишәндән сонра бир мүддәт о јан-бу јаны ҝәздим вә нәһајәт атамла гаршылашдым. Она тәрәф гачыб ону гуҹагладым. Атамы тапа билдијим үчүн чох севинирдим. Мән бүтүн әһвалаты тәфсилаты илә атама данышдым вә икимиз дә баша дүшдүк ки, имам бизим ҝизли сирләримиздән хәбәрдар имиш. Мәним һејрәтим о вахт артды ки, имамын мәнә вердији пулдан тәкҹә бир дирһәмин галдығыны ҝөрдүм; бу да мәнә истәдијим јерә чатмаг үчүн кифајәт иди.

4. Исмаил адлы бир шәхс исә белә дејир: Имам Һәсән Әскәринин кечәҹәји јолун үстүндә отурмушдум ки, һәзрәт орадан кечәндә ондан көмәклик истәјим. Мән габагҹа 200 гызыл сиккә ҝизләтмишдим ки, ҝәләҹәкдә чәтинлијә дүшәндә хәрҹәләјәм. Дүшүнҹәјә далмышдым ки, бирдән имам Һәсән Әскәри әлејһиссалам јанымдан кечди. Она тәрәф гачыб габағыны кәсдим вә өз јохсуллуғум барәдә данышыб анд ичдим ки, дүнја малындан һеч нәјим јохдур. Мәним анд ичмәјим һәзрәти нараһат етди. Лакин хидмәтчисинә «јанында нә гәдәр пулун варса бу кишијә вер» - дејә бујурду. Хидмәтчи әлини ҹибинә салыб бир кисә гызыл чыхардыб мәнә верди. Сонра һәзрәт (ә) мәнә тәрәф дөнүб белә бујурду: «Биз һеч кими өз көмәјимиздән мәһрум етмәрик. Лакин сән јаландан анд ичдин вә Аллаһы гәзәбләндирдин. Бундан сонра һеч вахт бу иши ҝөрмә вә Аллаһын не`мәтини данма. Һәмишә Аллаһа үмидвар олуб сәнә вердији не`мәтдән истифадә ет. Сән 200 гызыл сиккәни бир јердә ҝизләтмисән ки, дар ҝүндә ишинә јарасын. Лакин буну бил ки, мөһтаҹ олдуғун вахт ону тапмајҹагсан.»

Исмаил белә давам едир: Имам (ә) бу сөзләри илә мәнә неҹә јанылдығымы баша салды вә имамын бујурдуғу кими дә олду. Бир ҝүн һәмин сиккәләрә еһтијаҹым олдугда онлары басдырдығым јерә ҝетдим. Лакин ораны газдыгдан сонра сиккәләри јериндә ҝөрмәдим. Сонра ашкар олду ки, оғлум мәндән хәбәрсиз сиккәләрин һамысыны ҝөтүрүб гачыб. Демәк, имамын бујурдуғу кими еһтијаҹым оланда сиккәләри тапа билмәдим. Ондан сонра белә гәрара ҝәлдим ки, Аллаһ гаршысында пак вә әмәли-салеһ олуб пис ишләрдән чәкинәм.

ИМАМЫН ӨЗ СӘҺАБӘЛӘРИНДӘН БИРИНӘ ЈАЗДЫҒЫ МӘКТУБ

ИМАМЫН ШӘҺАДӘТИ

Атасынын шәһадәтиндән сонра Аббаси хәлифәси Мө`тәмидин әмри илә һәбс олунду. Имамын паклығы бүтүн мәһбуслары она тәрәф јөнәлтмишди вә һамы о һәзрәтә бағланмышды. Хәлифәнин мә`мурлары һәр ҝүн имамын вәзијјәти барәдә хәлифәјә мә`лумат верирдиләр. Нәһајәт о һәзрәт (ә) 260-ҹы һиҹри илинин Рәбүл-әввәл ајынын 8-дә шәһид олду вә Самиррада атасынан јанында дәфн олунду.

Һәзрәтин шәһадәтиндән сонра азғын бир киши олан вә хәлифәнин адамларындан сајылан гардашы Ҹә`фәр Кәззаб мејитә намаз гылмаг истәјирди. Лакин, балаҹа ушаг олан имамын оғлу ирәли ҝәлиб әмисини дала итәләди вә өзү онун јериндә дајаныб атасынын мејитинә намаз гылды. Имам Һәсән Әскәри әлејһиссаламын оғлу олан он икинҹи имамын гыса гејблик дөврү елә бу вахтдан башланды вә јалныз хүсуси шиәләри онун һүзуруна ҝәлмәк шәрәфинә наил ола билирдиләр. Лакин, Аббаси хәлифәләринин о һәзрәтин ҝизләндији јери тапмаг үчүн ҹәһд етдикләриндән сонра онун узун гејбәт дөврү башланды вә о һәзрәтин ингилаб едәҹәји ҝүнә кими ҝизли галаҹагдыр.

ИМАМДАН ГЫСА ҜӘЛАМЛАР

2. Һәр кәслә гаршылашдығын заман салам вер вә мәҹлисә дахил олдугда ашағы башда отур, чүнки бу иш тәвазөкарлығын нишанәсидир.

3. Јаландан чәкин, чүнки јалан писликләрин ачарыдыр.

4. Һәр кәс мәним Әһли-бејтими севмәсә, мүнафигләрдәндир.

5. Һәр кәс гијамәтә инанса, вердији вә`дләрә әмәл едәр.