Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері

Ол үшін алдымызға мынадай міндеттерді қойдық:

- Қайып ханның қоғамдық-саяси көзқарасының қалыптасуына әсер еткен ата-бабасының қазақ тарихындағы орны мен ролін жаңаша ой елегінен өткізу және XVIII ғасырдың бірінші жартысындағы Кіші жүздің Ресейге қосылу кезіндегі Қайып әкесі Батыр сұлтанның көзқарасын анықтау;

- Қайыптың Хиуа хандығындағы қызметін, Хиуа ханы ретінде оның Нұралы ханмен, Ресеймен арадағы қарым-қатынастарын жаңаша пайымдап, тың мұрағат деректері арқылы толықтыра, салыстыра отырып, заман талабына сай қорыту;

- Қайыптың Хиуадан Кіші жүзге оралуынан кейінгі өмірі мен қызметі, Батыр хан қайтыс болғаннан кейін Сыр бойы қазақтарын басқаруы, Сырым көтерілісі кезінде Кіші жүз старшындарының Қайыпты Кіші жүз хан тағына көтеруін, олардың дәстүрлі хандық басқаруды сақтауға ұмтылысын, Қайып ханның Кіші жүздің белді тұлғаларымен және Орынбор, Астрахань әкімшілігімен арадағы байланыстарын соны мұрағат құжаттарымен саралау;

- Қайып ханнан кейінгі оның ұрпақтары Әбілғазы, Шерғазы т.б. сұлтандардың қызметтерін жаңаша саралап, олардың Ресей, Хиуа, Бұхарамен және Нұралы хан ұрпақтарымен арадағы қатынастарын анықтау арқылы тарихи тұлғалар ролін бағалау;

- Қайып хан ұрпақтарының Ресей империясы бағытындағы ұстанған саясатына талдау жасау арқылы, олардың қазақ мемлекеттігін біріктіру мен дәстүрлі хандық басқаруды сақтап қалу жолындағы қызметтерін және Қайып хан ұрпақтарының тарихы арқылы ХІХ ғасырдағы қазақ елінің дамуын Ресеймен, Хиуамен, Бұхарамен байланыстырып, аталған елдердің алдына қойған жоспарларын, оның жүзеге асуы деңгейін айқындау;

- Хандық биліктің жойылуынан кейінгі Батыс Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістерді анықтау арқылы Қайып хан ұрпақтарының орыс саясаты негізінде құрылған басқару жүйесіне тартылуын және олардың өлкедегі қызметтерін ашып көрсету;

- Қайып хан ұрпақтарының Хиуа хандығы бағытындағы қызметтеріне жаңаша талдау жасау және олардың Қазақ даласына тереңдей енген отаршыл орыс саясатына қарсы жүргізген күресін зерделеу арқылы қазақ елінің өз тәуелсіздігі үшін жанқия күрескен жылдарынан тарихи оқиғаларды айқындай түсу;

Аталған міндеттердің барлығы таңдап алынған зерттеуіміздің маңыздылығын айғақтап қана қоймай, сонымен бірге XVIII-XIX ғасырлардағы ұлттық тарихымызды толықтыра түседі.

1869 жылы жарық көрген «Архив государственного совета» жинағында Қайып хан мен оның ұлдары Әбілғазы, Шерғазы қызметтеріне қатысты құнды деректер бар [17]. 1908-1915 жылдар аралығында Ташкентте полковник А.Г.Серебренниковтың құрастыруымен басылып шыққан «Сборник материалов для истории завоевания Туркестанского края» жинағының І-VII томдарында Қайып хан ұрпақтары Жанғазы Шерғазыұлы, Бөрі Тәукеұлы, Алланазар Жанғазыұлы, Алтынғазы Нұрымұлының Хиуа хандығымен және Ресеймен арадағы байланыстарын анықтайтын деректер жарияланды [18]. 1935 жылғы «Материалы по истории Каракалпаков» жинағында ХІХ ғасырда Әбілғазы хан мен қарақалпақтар арасындағы байланысты, Хиуа ханы Мұхаммед Рахимның Әбілғазы, Арынғазы хандар иелігіне жасаған шабуылдары туралы мәліметтер берілген [19]. 1936 жылы жарық көрген «Материалы по истории Башкирской ССР» жинағында Қайыптың атасы Қайып хан тарихына қатысты құжаттар бар. Жинақта Тәуке ханның қайтыс болуынан соң Қайыптың хан сайланғаны, оның Ресеймен жүргізген байланыстары көрсетілген [20]. Шығыс деректері негізінде 1938 жылы жарияланған «Материалы по истории туркмен и Туркмении» жинағында Хиуада хан болған Қайып ұлдарының қызметі мен XVIII ғасырдағы Кіші жүз бен Хиуа арасындағы қатынастар туралы деректер кездеседі [21].

1940 жылғы «Материалы по истории Казахской ССР (1785-1828 гг.)» жинағында басылған және жанында кейбір араб тілдеріндегі түпнұсқалары қоса берілген 151 құжаттың 43-і Қайып хан мен оның ұрпақтары Әбілғазы, Шерғазы, Арынғазы т.б. қызметтеріне тікелей қатысы бар маңызды деректер болып табылады [22]. 1948 жылы «Материалы по истории Казахской ССР (1741-1751 гг.)» жинағы Мәскеу мұрағатында сақтаулы 140 құжатты жариялады. Құжаттың 22-і Батыр мен Қайып хандардың қызметтерін саралауда құнды дерек көздеріне жатады. Онда Батырдың Кіші жүздегі қызметі, хан сайлануы, Қайыптың Хиуадағы қызметі, Батыр, Қайып хандардың Әбілқайыр, Нұралы хандармен және Орынбор әкімшілігімен арадағы байланыстары көрініс табады [23]. 1960 жылғы «Материалы по истории политического строя Казахстана» жинағындағы 137 құжаттың 7-і Батыр сұлтан, Қайып хан және Жұма Құдаймендіұлының тарихынан сыр шертеді [24]. 1961 жылы жарияланған «Казахско-русские отношения XVI-XVIII веках» жинағындағы 276 құжаттың 49-ы Қайып (Хұсырауұлы – Ж.И.), Батыр, Қайып хандардың және Батырұлы Бөрі сұлтанның қызметтеріне қатысты маңызды тарихи мұралар бола алады [25]. 1964 жылы жарық көрген «Казахско-русские отношения XVIІІ-XIХ веках» жоғарыдағы жинақтың жалғасы болды. Ол 1771 жылдан бастап 1867 жылдар аралығындағы Мәскеу, Санкт-Петербург, Омбы, Алматы қалаларындағы мұрағат қорларынан алынған материалдарды баспадан шығарды. 353 құжаттың 16-ы Қайып хан мен оның ұрпақтары Жантөре Жиһангерұлы, Ахмет Жантөреұлы, Жанғазы Шерғазыұлы, Бөрі Тәукеұлы және Нұрым Әбілғазыұлының қызметтеріне арналған [26].

1963 жылы шыққан «Русско-туркменские отношения в ХVIIІ-ХІХ вв.» жинағында Батырханұлы Қарабай, Қайыпұлы Шерғазы сұлтандар және қазақ-түрікмен, қазақ-хиуа байланыстары туралы материалдар бар [27]. Парсы, түрік деректері негізінде 1969 жылы жарық көрген «Материалы по истории Казахских ханств» жинағында Батыр, Қайып хандардың және Қайып ұлдарының Хиуадағы іс-әрекеттеріне қатысты мәліметтер келтірілген [28].

1998 жылы жарияланған қытай деректері негізіндегі «100 құжат» жинағында Батыр, Қайып хандардың Қытаймен байланыс жасап, Пекин сарайына елшілер жібергендігін дәлелдейтін деректер жарияланды [29].

1996 жылы Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалысқа, 2002 жылы Бөкей Ордасы тарихына арналып жарық көрген жинақтарда да Қайып хан ұрпақтарына қатысты мәліметтер кездеседі [30].

2005 жылы жарияланған «История Казахстана в персидских источниках» [31] жинағында Қайып хан генеалогиясына қатысты деректер келтірілсе, ал «История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков» [32] жинағынан Батыр, Қайып хандарға және олардың ұрпақтарына қатысты материалдарды табамыз. Міне, осындай мол құжаттар мен материалдар көрсетілген жинақтарда жарық көргенімен, бүгінге дейін ғылыми айналысқа түспеген мұрағат деректері баршылық. Олар негізінен Мәскеу, Орынбор, Астрахань, Ташкент, Алматы мұрағаттарында сақтаулы.

1. Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Мұрағаты (ҚРОММ) – №4 Орынбор қырғыздарының облыстық басқармасы қорында Қайып хан әулетінің тарихына қатысты көптеген құжаттар бар.

2. Ресей Империясының Сыртқы Саясат Мұрағаты (РИССМ) – №122 Қырғыз-қайсақ істері, №125 Ресейдің Хиуамен қатынасы, №109 Ресейдің Бұхармен қатынасы қорларында Батыр, Қайып хандардың және олардың ұрпақтарының тарихы туралы маңызды материалдар сақталған.

3. Ресей Мемлекетінің Әскери-Тарихи Мұрағаты (РМӘТМ) – №52 Г.А.Потемкин, №231 П.П.Сухтелен, №483 Орта Азияға әскери қимылдар, №846 ВУА қорларында Қайып хан мен оның ұрпақтарының қоғамдық-саяси қызметтеріне қатысты деректер мол.

4. Ресей Мемлекетінің Көне Актілер Мұрағаты (РМКАМ) – ІІ Екатерина кабинетінің №10, П.А.Зубовтың №193, Сарай бөлімінің №1239 қорларында Қайып хан мен оның ұрпақтарына қатысты мәліметтерді кездестіреміз.

5. Ресей Федерациясының Орынбор облыстық Мемлекеттік Мұрағаты (РФОрОММ) – №1 Орынбор экспедициясының, №2 Орынбор комиссиясының, №3 Орынбор губерниясы канцеляриясының, №4 Симбирск және Уфа генерал-губернаторы канцеляриясының, №5 Орынбор шекаралық істері экспеди-циясының, №6 Орынбор генерал-губернаторы канцеляриясының, №166 Г.Ф.Генс қолжазбаларының қорларында Батыр, Қайып хандар және олардың ұрпақтарының қызметтеріне қатысты көптеген құнды деректер сақталған.

6. Ресей Федерациясының Астрахань облыстық Мемлекеттік Мұрағаты (РФАОММ) – №1 Астрахань азаматтық губернаторы канцеляриясының, №394 Астрахань губерниясы канцеляриясының қорларында Қайып ханның Астрахань қаласына аттандырған елшілігі туралы құжаттар бар.

7. Өзбекстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Мұрағаты (ӨР ОММ) – №И-715 Г.Сереберенниковтың Орталық Азияны жаулауға байланысты жинастырған құжаттары қорынан Қайып хан немересі Жанғазы Шерғазыұлының өміріне қатысты деректер алынды.

1 Қазақстанды отарлау саясаты анық Кіші жүзден басталғаны белгілі. Кіші жүздің Ресейге «бодан болуына» қазақ ақсүйектерінің барлығы бірдей көзқараста болмады, оған қарсы болғандар қатарында Батыр сұлтанда болды. Орынбор әкімшілігі Кіші жүзді Ресейге қосуда қазақ ақсүйектерін бір-біріне айдап салып, бөліп ал да билер бер саясатын жүргізді.

2 XVIII ғасырда Кіші жүзбен көршілес Хиуа хандығын қазақ сұлтандарынан шыққан хандар басқарғаны тарихи шындық. Хиуаны билеген Қайып хан Кіші жүз ханы Нұралымен және Ресеймен байланыс жасап, хандықтағы өз ықпалын арттыруды көздеді. Ресей өз мүддесі үшін Батыр мен Әбілқайыр ұрпақтарының бірігіп, күшейіп кетпеуі үшін олардың арасына жік салып, араздастыруды, сол арқылы Әбілқайыр ұрпақтарын өздеріне жақындатуды көздеді.

3 Хиуадан оралған Қайып хан Кіші жүздің оңтүстігі, Сыр бойында тұрақтап Әлімұлы бірлестігін басқарды. Батыр, Қайып хандар Қытаймен байланыс жасады. Нұралы хан Уфаға қуылғаннан кейін Қайып Кіші жүз хан тағына ұсынылды. Сырым батыр бастаған беделді қазақ азаматтары тарапынан Қайып хан қолдау тапты.

4 Қайып ханнан кейін тарих сахнасына оның ұрпақтары көтерілді. Оларда Сырыммен тығыз байланыста болып, елдің тыныштығы үшін орыс үкіметімен қарым-қатынас жасап тұрды. Сыр бойындағы халықтың амандығы оларға жүктелді. Өйткені бұл аймаққа Батыр хан заманынан бастап осы әулеттің билігі мықтап орныққанды.

5 Кіші жүзді мемлекеттік біріктіру, дәстүрлі хандық басқаруды сақтап қалу үшін Қайып хан ұрпақтарының Ресеймен байланысы жаңа арнада дамыды. Осы кезде олардың Хиуа, Бұхара хандықтарымен де қарым-қатынастары соны қырларынан көрінді.

6 Хандық басқарудың жойылуы өлкенің қоғамдық-саяси өміріне өзгерістер енгізді. Осыған орай Қайып хан ұрпақтарының бір бөлігі жүздегі орыстық

басқару жүйесіне тартылуымен ерекшеленді.

7 ХІХ ғасырда қазақ даласына орыс отаршылдығының тереңдей енуіне қарсы болған Қайып хан ұрпақтары Хиуа хандығы бағытын ұстанды. Сол арқылы орыс саясатына өздерінің қарсылығын білдірді. Хиуа хандары да Кіші жүздің өзіне бағынуына әрқашанда мүдделі болып, армандаумен өтті. Сол тұстағы тарихи құжаттар қазақтардың Хиуа, Бұхара хандықтарымен тығыз байланыста болғандығын дәлелдейді.

8 Батырұлы Қайып хан және оның әулетінің тарихын зерттеу арқылы XVIII-ХІХ ғасырлардағы белгілі хан, сұлтан, би, батыр, старшындардың тарихын толықтыра түсіп, олардың өзара байланыстары дәлелденеді.

Қорыта келгенде, диссертациялық зерттеуіміздің негізгі тұжырымдары бірін-бірі толықтырып, жаңаша ой елегінен өткізіліп, өзіндік тұжырымдарымен Қайып хан және оның әулетінің тарихы нақтыланады.

Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңызы және сыннан өтуі: Бұл диссертация жұмысы тарихымыздың «ақтаңдақ» беттерінің бірін зерттеуге арналған. Батырұлы Қайып хан мен оның әулетінің тарихы өзімізге дейін жарық көрген әдебиеттерді саралай отыра, мол мұрағат деректері негізінде алғаш рет талдауға түсіп, ғылыми бағасын алып отыр. Сол арқылы XVIII-ХІХ ғасырлардағы Қазақстан тарихының көлеңкелі тұстары ашылып, белгілі тұлғалар тарихы құнды мәліметтермен толықты. Мұның өзі осы кезеңге қалам тартып жүргендерге де танымдық пайдасы бар деп ойлаймыз. Зерттеу жұмысының негізігі тұжырымдары мен алынған қорытындылары жоғары оқу студенттері мен магистрларына, аспиранттарына арналған оқулықтарда, арнаулы курстар мен семинарларда пайдалануға болады. Диссертация М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасында талқыланып, негізгі тұжырымдары, ой желісі нәтижелері, қорытындылары сараланып, қорғауға ұсынылды.

Диссертацияның негізгі мазмұны мен тұжырымдары М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің, «Тараз» институтының, Батыс Қазақстан гуманитарлық академиясының профессор-оқытушыларының дәстүрлі конференцияларында баяндалып, талқыға түсті. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы қадағалау және аттестаттау тізіміндегі журналдарда 5 ғылыми мақала жарық көрді.

Қайып Батырұлының қоғамдық-саяси көзқарасының қалыптасуына ата-тек үрдісі, олардың қазақ қоғамындағы атқарған қызметтері, көршіле халықтармен, мемлекеттермен байланыстары сөзсіз ықпал жасады. Қайыптың жастық шағы патшалы Ресейдің қазақ даласына отарлау саясатының басталу кезеңіне сәйкес келді. ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысында Кіші жүзде басталған Ресей саясатына Қайыптың әкесі Батыр сұлтан сенімсіздікпен қарап, оған қарсы көзқараста болды. Батыр сұлтан Әбілқайыр ханның Ресеймен ашық жақындасуын қаламаған. Дегенмен жүзге қатысты, мемлекеттік мәселелерде ел игілері бірлесе қимылдаған. Оған Әбілқайыр ханның 1745 жылы Батырдың ұлы Қайып сұлтанды Нәдір шахқа елшілікке жіберуі дәлел [33]. Қайып есімінің мұрағат деректеріне ене бастауы мен қоғамдық-саяси өмірге араласуы осы кезден бастау алады. Содан шах жанында тұрақтаған Қайып сұлтан Нәдір шахтың өлімінен соң 1747 жылы шілдеде Хиуаға хан сайланады. Хиуада билікке келген Қайып хан Кіші жүз билеушілері Нұралы, Батыр хандармен тығыз қарым-қатынаста болды. Оның үстіне Қайып хан Ресей империясымен байланыс жасауға ұмтылды. 1750 жылы көктемде Қайып хан Шербек бастаған елшілігін Орынбор арқылы патша сарайына аттандырады. Сөйтіп Қайып хан Хиуадан тікелей Орынборға елшілік жіберген алғашқы Хиуа билеушісі болды. Елшілік арқылы патша үкіметіне бұрын Елбарыс ханның кезінде Хиуадан Ресейге елші болып барған Артық батырды кері қайтаруды, Орынбордан шығатын және оған баратын сауда керуендерін әкесі Сеид Бахадүр ханның ұлысымен жүруін және Нұралы хан мен інілері ол керуендерден ешқандай алым алмау мәселелерін ұсынды [34]. Алайда Хиуаның Парсы бодандығынан босағаны туралы нақты хабардар болмауына байланысты және Хиуа ханының тәуелсіз билеуші екеніне күмәнмен қараған патша үкіметі Қайып хан елшісін патша сарайына жіберуден бас тартты [35].

Орынбормен байланыстың сәтсіз болуына орай Қайып хан 1751 жылы патша сарайымен Астрахань арқылы қатынасқа шығуды көздеді. Бірақ бұл әрекеті те сәтсіз аяқталып, Нурулла бай бастаған Хиуа елшілігі 1752 жылы қаңтарда Астраханнан Гурьев арқылы кері Хиуаға қайтады [36].

Осы жылдары сауда керуендерінің Кіші жүз ханы Нұралы мен Хиуа ханы Қайып тарапынан да тоқтатылуы екі жақты келісімге келтіруге итермеледі. Мұның арты Нұралы хан елшілерімен бірге Орынбордан орыс елшілерінің Хиуаға келуіне әкелді. Қайып ханның орыс елшілеріне сенімсіздікпен қарауы олардың біраз уақыт Хиуада болуына себеп болды. Осыдан соң Орынбор әкімшілігі Кіші жүз ханы Нұралыны Хиуаға Қайып ханға айдап салуға ұмтылды [35, 37-іс, 37-41 пп.]. Сөйтіп Әбілқайыр мен Батыр ұрпақтарының арасын шиеленістіру арқылы патша үкіметі Қайыпты Хиуадағы биліктен айырып, оның орнына өз саясатына ыңғайлы билеушіні сайлауды қалады. Бірақ Ресейдің бұл ойы жүзеге аспады. Бұл кезде хандықтағы өз ықпалын арттыруды көздеген Қайып хан Хиуадағы өзбек әмірлеріне соққы беруден соң ел басқару ісінде тәуелсіз саясат жүргізді. Алайда көп ұзамай Хиуада болған толқудан қауіптенген Қайып хан Кіші жүзге оралды. Ордаға оралған Қайып хан Кіші жүздің оңтүстігінде әкесі Батыр хан жанында тұрақтады. ХVIII ғасырдың 50-60 жылдары Орта жүзге Қытай қаупінің төнуі, оның көршілес халықтарды жаулап алушылық саясаты Кіші жүз билеушілерін де толғандырған. Соған байланысты Батыр, Қайып хандар Нұралы ханмен бірге 1763 жылы Қытайға елші аттандырды [29, 61-62 бб.].

1766 жылы шілдеде Орынборға келе жатқан Хиуалық керуенді Қайып сұлтан бастаған Кішкене шектілер тоқтатқан. Оған осыдан бес жыл бұрын Сыр бойында көшу кезінде Кішкене шектілердің 7 мың жылқысын хиуалықтардың қуып кетуі себеп болған. Осы жылы жазда Батыр хан, Орта жүздегі ұлы Құдайменді сұлтан, Дәуітбай тархан (атақты Жәнібек батырдың ұлы – Ж.И.) және Жауғашар қырғыздарға қарсы күресте Абылай сұлтанға көмекке бару үшін қол жинаған [33, 122/2-т., 1763-1767, 15-іс, 631 п.;1762-1775, 14-іс, 279 п.].

1768 жылы Нұралының өзіне мұрагер-наместник тағайындауды сұрауына байланысты Кіші жүзге келген тілмәш Я.Гуляевтің хандық таққа үміткерлер қатарына Ерәлі, Абылай сұлтандармен бірге Қайып есімін атауы Батырұлының ордадағы саяси салмағын анықтаса керек. Ал 17 сәуірде Орынбор губернаторы А.А.Путятиннің Сыртқы істер коллегиясына «Батыр сұлтан тегін бұл атаққа (хандыққа – Ж.И.) жіберу мүлдем тиімсіз, оның пайдасыз болуы мүмкін» деп хабарлауы орыс үкіметінің Батыр хан ұрпақтарына сенімсіздікпен қарағанын одан әрі дәлелдей түседі [33, 122/2-т., 1766-1769, 18-іс, 268-269, 274 пп.].

1769-1770 жылдары Орынбор губернаторы И.Рейнсдорп үш жүздің халық санын, ру құрамын, оларды басқарған билеушілердің есімдерін көрсеткен тізім жасаған. Онда Кіші жүздегі Әлімұлы руларын атақты сұлтандар Ерәлі мен Батыр, олармен қатар Қайып, Досалы, Шақғазы, Қарабаш, Ерәліұлы Бөлекей сұлтандар басқарады делінген [33, 122/2-т.,1769-1773, 19-іс, 25а п.].

1771 жылы қазақ даласы арқылы Қытайға көшкен Еділ қалмақтарына қарсы күреске қазақ билеушілерімен бірге Қайып хан да өз әскерімен қатысқан. Ол туралы капитан Н.П.Рычков өз жазбасында «Бұл күні түс ауа бізге Қайып хан келіп қосылды. Кіші жүзде оның әкесі Батыр хан бар, Қайып сол жерде де бірсыпыра білікті руларды билеп, Нұралы ханнан тәуелсіз иелік етіп жүр» деп көрсетеді [3, с.71, 85-86 бб.]. Мұның өзі мемлекеттік мәселелерде ел игілерінің қол қусырып отырмай бірлесе қимылдағанын, қажет кезінде көмекке қол созғанын айғақтайды. Осы тұста Кіші жүз тарихында өзіндік терең із қалдырған Батыр хан қайтыс болды. Осыдан соң Сыр аймағындағы қазақ руларын басқару Қайып хан қолына көшті. Қайып ханның Кіші жүздің қоғамдық-саяси өмірінде өрлеу кезеңі Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыспен тұспа-тұс келді. 1785 жылы шілде айында Кіші жүзде өткен қазақ старшындарының жиналысында қоғамдық-саяси жағдайды талқылап, старшындар Нұралы ханды тақтан тайдыру мәселесін көтерді. Осы кезде Сырым бастаған старшындар Кіші жүз хан тағына Ресейден тәуелсіз Қайыпты ұсынды. Сырым батыр бастаған старшындар 1785 жылы қазан айында ІІ Екатеринаға жазған хатында «Кіші жүздің би, батыр, старшындары мен мырзалары өзара келісіп, бізге пайдалы деп санап, Қайып ханды хандыққа бекітуді сұраймыз, өйткені Қайып хан қазақ ордасындағы хандық тектен» деп жеткізуі Қайыптың ел сеніміне ие болған тұлға екендігін дәлелдейді [37]. Қайып ханды бекіту жөніндегі старшындардың өтінішіне қайтарған жауабында О.А.Игельстром «Нұралы ханның орнына Қайып ханды бекіту менің билігімде емес» [38] дегенді алға тартып, жаңа ханды тағайындау ІІ Екатеринаның әмірінде екендігін мойындады. Ал ІІ Екатерина патшайым болса бұған аса сақтықпен қарады.