Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)____ _
101 массасының жиынтығы (тҥзілуі) атмосфералық және топырақ қҧрғақшылығының тӛтенше жағдайында ӛтті. Шілдеде жағдай аздап ӛзгерді. Тәуліктік орташа температура 25,1 0 С, норма бойынша 22,9 0 С болды. Жауын-шашын 40 мм жылдамдықпен небәрі 17 мм болды. Шілденің соңы, тамыз айының басында жауын-шашын болмады, орташа тәуліктік температура 28,2 0 С – 29,5 0 С, кӛпжылдық деректермен 22,9 0 С - 21,2 0 С болды. Кҥндізгі температура 38 0 С - 42 0 С -қа жетті. Шілдеде орташа тәуліктік температураның ауытқуы +2,2 0 С, тамызда +4,9 0 С болды. Батыс Қазақстанның қҧрғақ дала аймағында толық мал азығын ӛндіру ҥшін егістік шабындықтар мен жайылымдарды қҧру кезінде бейімделгіштік және биологиялық ҥйлесімділік негізінде кӛпжылдық шӛптер (еркекшӛп, эспарцет, жоңышқа) пайдаланылды[20]. Жалпы ҥлгі тҥрінде 3 компонентті араласшӛптердің артықшылығы, бҧршақты және әртҥрлі пісетін дәнді дақылдар тҥрлерінің қатысуымен тҥзілетін кӛп деңгейлі шӛп алқаптары арқылы кӛрінеді, олар әр тҥрлі ауа райы жағдайындағы фитоценоз тығыздығы мен қҧрылымын дербес реттей алады. Бҧл араласшӛптің пішендік-жайылымдық пайдалану режимінде 5 жыл бойы тҧрақты тҥрде малды қажетті қоректік заттармен азықтандыру рационын қамтамасыз етеді. Тіршіліктің әртҥрлі жылдарындағы пішендік және жайылымдық мақсаттағы аралас кӛпжылдық шӛптер ботаникалық қҧрамын есепке алу 1-кестеде кӛрсетілген, аралас кӛпжылдық шӛптер бҧршақ компоненттерінің ең жоғары мӛлшері 3 жыл ӛмір сҥрген шӛптерде ( 80%). Кӛпжылдық шӛптердің тіршілігінің бесінші жылында шӛп қҧрамындағы жоңышқа (5%)-ға және эспарцет (15%)-ға азайып, бәсекеге тӛтеп бере алмай, қҧлап, шӛптің қҧнын тӛмендетеді. Кесте 1 – Аралас кӛпжылдық шӛптердің ботаникалық қҧрамы Жылдар бойынша аралас кӛпжылдық шӛптердің пайдалану нҧсқалары Шӛптегі ҥлес салмағы, % Еркекшӛп Эспарцет Жоңышқа 5 жылдық аралас кӛпжылдық шӛптер 85 15 5 4 жылдық аралас кӛпжылдық шӛптер 25 75 7 3 жылдық аралас кӛпжылдық шӛптер 20 80 8 2 жылдық аралас кӛпжылдық шӛптер 15 75 10 Тҥрлік қҧрамын, ӛнімділік деңгейін, шаруашылық мақсатының бағытын ғылыми негізделген іріктеу арқылы, егістік жайылымдарды қҧрудың әзірленген тәсілінің келешегі зор болып табылады. Ҥш жыл бойы жҥргізілген зерттеулерде бірінші жылы арпа дәнінен 10,8 ц/га жартылай жабынды дақыл алынды, оның негізгі мақсаты арамшӛптермен кҥресу және ӛмірдің бірінші жылында кӛпжылдық шӛптердің кӛшеттерін алу. 2-кестеде кӛпжылдық шӛптердің ең аз ӛнімділігі 2-ші және 5-ші жылында (8,4 және 7,5 ц/га), ең ӛнімді шӛптер 3 және 4 жаста (тиісінше 10,1 және 8,7 ц/га) қалыптасқаны кӛрсетілген. Кесте 2 – Батыс Қазақстанның қҧрғақ дала аймағында игерілген жылдар бойынша аралас кӛпжылдық шӛптермен шӛп ӛнімділігі, ц/га. Аралас кӛпжылдық шӛптер Жылдар орташа 2019 2020 2021 5 жылдық 5,4 9,7 7,3 7,5±0,5 4 жылдық 6,7 9,8 9,7 8,7±0,7 3 жылдық 8,9 14,0 7,3 10,1±0,6 2 жылдық 8,2 12,6 4,5 8,4±0,3 1 жылдық аралас кӛпжылдық шӛптер (жартылай жабынды арпамен) 9,8 12,3 10,3 10,8±0,9 |