Ж. Б. Аширбекова
Ҧлықбектің ақша реформасы
жүктеу/скачать 1.58 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ҧлықбектің ақша реформасы. Қазіргі кезде белгілі жаз-
ба деректерде Ұлықбектің ақша реформасы туралы еш аталма- ған сияқты. Сондықтан да шығыстану әдебиетінде ол сипаттал- мақ түгіл, пайда болуы Орта Азия мен Шығыс тарихшыларына белгісіз болып қалды. Тек Орта Азияның мыс монеталарын зерт- теу кезінде ғана Ұлықбектің ақша реформасы зерттеле бастады. Зерттеу кӛзі 17 кӛмбе, ол тұтас Ұлықбектің жасырын мыс монеталарынан немесе ӛте ертедегі монеталардан тұрады. Ре- форма мазмұны, оның іске асу жоспары, бұның бәрі қазынаны ӛңдеу кезінде анықталды. Қазына құрамы кӛптеген мәліметтер кӛрсетеді, яғни қазіргі жағдайда статистикалық және ӛлшелмелі материалдар ғана тигізіп отыр. Қолданылған қазыналардың бар- лығы да жан-жақты зерттелген жоқ. (В.В.Бартольд. Археология, нумизматика и эпиграфика. 165 б) 17 мауреннахрлық қазынаның сегізі Мауреннахрдың орта- лығында, ал тоғызы – Хисар жерінде табылды. Қазыналар монета құрамы және соғу әдістері жӛнінен 3 топқа бӛлінеді. Бұл хронологиялық топтар, әрқайсысында жоға- ры хронологиялық аралық бар. Топ ішінде кӛмбелер мәлімет- терінің бір-бірінен айырмашылығы болуы мүмкін, олар әртүрлі жазбадан және баспадан тұрады. (В.В.Бартольд. Археология, нумизматика и эпиграфика. 166 б). Кӛмбенің хронологиялық тобы – бұл олардың жалпы және жеке бірлігі, ақша реформасы- ның кезеңі де осы болып табылады. Бір кезеңде пайда болған 57 және әр түрлі немесе бірдей шарттарға негізделген кӛмбелер құрамы жағынан жақын болып келеді. Қарастырылған кӛмбелер осы қорытындының кӛзі болып табылады. 823 хиджра жылындағы монеттер №1 кӛмбені құрайды, ал 832 хиджра жылындағы монеттер – әр түрлі ӛлшемдеріне, құра- мына қарамастан қалған тоғыз кӛмбенің негізінен құрайды. Тіп- ті Ош қаласынан табылған кӛмбе монеттері 832 (х.ж.) монеттер санынан асып түседі. Әдебиеттерде XV ғасырда мыс монеттерді соғу топтама- сы, 832 х.ж. монета тобы туралы пікірлер бірнеше рет айтылған. Топтама шығару туралы XV ғасырдың барлық монеттері ғана емес, сонымен қатар 832 (х.ж.) монеттер сандық сапасы жағы- нан ӛнім шығаруда ерекше орынды алады. Олар әр түрлі кӛмбе- лерде монеттердің негізгі салмағын құрайды. 832/1428- 1428 жылдары мыс монеттер кӛптеген қалаларда шығарыла бас- тады, бірақ олардың ӛнімдерін осы жылғы Бұхар ӛнімдерімен салыстыруға келмейді. Бұхар монеттері кӛбіне Мауренахрдің территориясында шоғырланған. Сонымен бірге Бұхар монета сарайының 832ж. ӛнімдерін, басқа жылдардағы ӛнімдермен ешқандай салыстыруға келмейді. Сондықтанда 832/1428- 1429 жылғы Бұхар монеттері тек қана осы жылы ғана емес, келесі жылдары жазулары ӛзгеріссіз шыға бастағаны туралы қо- рытынды ешқандай күмән келтірмейді. 832 (х.ж.) монеттері ӛзінің сандық сапасымен және кӛпжылдығымен ерекшеленеді. 832/1428-1429 жылғы монета шығарылымын екі кезеңге бӛлу керек: бірінші кезеңде монета соғу орталықтанбаған, ал екінші кезең – орталықтанған. Екі кезеңнің хронологиялық жалғасы қандай болды екен? (В.В.Бартольд. Археология, нумизматика и эпиграфика. 167 б) Бұл сұраққа жауап ӛте орынды, яғни 832/1428-1429 жылғы монеттер типі түбірімен 823/1420 жылғы монеттер типінен ерек- шеленеді. Соңғы монеттер кӛптеген монет сарайынан шығарыл- ды (Бұхар, Карши, Самарқанд, Термез, Шахрисябз, Шахрухийе), бірақ олардың типі шығарылу орнына қарамастан бірдей болды. Неге 832/1428-1429 жылғы монеттер типін түбірімен ӛзгерту қажет болды? Мыс монеттердің жаңа типін енгізу – бұл монет- тердің жаңа типі ғана толық курстық болып табылады, ал ал- 58 дыңғы монеттер типі айналымнан алып тасталынды немесе негізгі номиналы кіші болды. 823/1420 жылы монета тағдыры нақты қандай болды? Үш топтың мәліметіне сүйенсек, 832/1428-1429 жылы монета типі- нің енгізілуі 823/1420 жылғы монеттің тыйым салынуымен қа- тар жүргізілді. Біріншіден, кӛмбе құрамы. Кӛмбелерде 832 х.ж. едәуір кӛп монеттер ішінде 823 х.ж. монеттер жоқ немесе бірен- саран болып келеді. (В.В.Бартольд. Археология, нумизматика и жүктеу/скачать 1.58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|