Ж. Б. Аширбекова
жүктеу/скачать 1.58 Mb. Pdf көрінісі
|
| поля M.1994].
Белгілі ғалым Ә.Қоңыратбаевтың қолжазбаларында қоңы- рат руларының бұтақтары деген үйлесімді атауды кездестіре- міз. Әбілғзының Түрік шежіресі еңбегі нақты шежіре дәстүрінің үлгісін кӛрсететін туынды. Бұған ұқсас шежірелер - Ӛтеміс қа- жының, Құрбанғали Халидтің, Мәшһүр Жүсіптердің нұсқасын- дағы шежіре қолжазбалары мен кітаптары. Кейінгі он жыл шамасында жарық кӛрген ата тарату кесте кітаптары мен шежірелерінің бір бӛлігі Ана тілі газеті алқасы ұйымдастырылып, жиған қазақ тектерінің кестесі: Ұлы жүз ше- жіресі. Орта жүз шежіресі. Кіші жүз шежіресі. Қазақтың тӛл ше- жіресі. Хандар, сұлтандар һәм тӛрелер шежіресі. Шежіре – қас- терлі қазынамыз. Түрлі баспаларда жарық кӛрген еңбектер мы- налар: "Шежіре". "Қазақтың ру-тайпалық құрылысы". М.Сәрсекеевтің "Тарақты және қаракесек шежіресі". С.Толыбековтың "Қазақ шежіресі", "Алтай шежіресі", «Суан шежіресі", "Қоңырат шежіресі", Шежіре: "Ертіс - баянауыл ӛңірі", "Кіші жүздің шежіресі", "Қазақ қауымы". Жақсырақым Ғалыұлының Шежіре кітабында Дадан Тобықты руларының кестесі мен тарихи аңыз әңгімелері және тағы басқалары бе- рілген. Бұл еңбектердің жарық кӛргені дұрыс, әйткенмен осы еңбектер ішінде де ескерусіз қалған қария сӛз үлгілері кездеседі. Шежірені тарихи - этнографиялық тұрғыдан зерттеуге түрік халықтарының кӛптеген халықтары кӛңіл бӛлді. Бұл тұрғыда біршама ғылыми жетістіктерге жеткен – башқұрт ғалымдары. Бұлар шежіре - башқұрттардың ру-тайпаларының генеалогиялық жазбалары деп кӛрсетеді. Шежіреге ру-тайпалар- дың ер кіндікті ру басылары, соған байланысты тарихи деректер енгізілгендігін, шежіренің ерекшелігі ақиқатты деректермен қатар ойдан шығарылған қиялдармен араласып жататындығын сӛз етуде. Ру шежірелерін білу міндетті болып саналған. 15-16 ғасырларда шежірелер жазулы қалпына түскен. Ең алғашқы шежірелер бұлғар дәуірінде жазылуы мүмкін. Естек шежірелері әмбебап: мұнда тарихи деректермен қатар халықтың тұрмысы, мінез-құлқы турасында айтылған мәліметтер, хұқ, 261 мораль және этика әдеттері, халық шығармашылығы, әдеби нұс- қалар араласып жатыр. Кейбір шежірелер біршама ұзақ тарихи дәуірді қамтиды. Мәселен, айле руының шежіресі ежелгі заман- нан ХҮІІІ ғасырға дейінгі, оның ішінде Бұлғар мемлекеті мен Алтын Орда кезеңін қамтыған. Естек ортасындағы қыпшақ ру шежірелерінде қыпшақ бірлестігі заманы, кейінгі ХҮ-ХҮІ ға- сырлар оқиғалары естектер тарихымен байланыстырылады. Ежелгі дәуір кезеңіне байланысты шежірелерде түрлі әпсаналар мен аңыздар, фольклор деректері кӛп орын алады. Кейінгі ХІІІ- ХҮ ғасырлардағы шежірелерде, негізінен тарихи фактілер орын алады. Кейде батырлық жыр-ӛлең, дастандар мен салт-дәстүр фольклоры кездеседі. Мысалы, ӛсірген тайпасының шежіресінің бір нұсқасы ӛлеңмен жазылғандықтан, ол жазба ӛлең ескерткіші болып табылады. Ялан-бурзен руының шежіресі де ӛзінің құры- лымы мен үлгісі бойынша ерекше болып табылады. Әсіресе, Рашид ад-диннің Шежірелер жинағы 1300-1310 жж. Әбілғазы- ның Түрік шежіресі, жалайырдан шыққан Қадырғалидың Шежі- релер жинағы 1602 ж. Кітап үлгісіндегі нұсқалар. Міне, осы естек башқұрт ғалымдары берген сипаттауыменен келісе отыра, бұл қазақ және жалпы түркі халықтарының шежіре дәстүріне ортақ сипат деп білеміз. Бұған қосарымыз, естек башқұрт ға- лымдарының шежіре ұғымын әлі де болса ата тарату деген ұғыммен байланыстыратыны. Олар естек шежіресін этимоло- гиялық тұрғыда башқұрт халқының тарихи жады түсінігінде қарастырмайды. Естек шежіресінде ортағасырлық авторлардың кітап нұсқасына сүйенеді дегеннен гӛрі, ортағасырлық парсы- түркі кітап ұлттық тарихи таным бастауы - шежіре. Кейінгі он жыл бойында Қазақстан тарихының жазылуындағы байқалатын оң ӛзгеріс - кӛптен бері ескерілмей келген қазақ халқының ауыз- ша тарихи дәстүр үлгісінде қалыптасқан мол дерек қоры зерт- теулерде пайдалана басталуы. |