Ж. У. Кобдикова педагогика ғылымдарының докторы

88
Ба ға бел гі леу дің құ ры лы мы. Қа зір гі эко но ми ка лық әде би ет те «ба ға құ ра-
мы» мен «ба ға құ ры лы мы» тү сі нік те рі бе рі ле ді. Ба ға құ ра мы – аб со лют тік мән-
дегі көрсеткіштермен (мы са лы, ақша эквивалентімен көр се тіл ген шы ғын дар 
мен кі ріс тер) көр се тіл ген құ рам дас эле ме нт те р. Ба ға ның құ ры лы мы – оның 
процентпен көр се тіл ген же ке эле ме нт те рі. Ба ға құ ры лы мы тау ар лар дың ба ға-
сын да ғы әр бір эле ме нт тің үлес сал ма ғын көр се те ді деп айтуға болады. Дәс түр лі 
түр де ба ға құ ры лы мын да мына эле ме нт тер көр се ті ле ді:
1. Өнім нің өзін дік құ ны.
2. Кә сі по рын ның пай да сы.
Бар лы ғы: Кә сі по рын ның ҚҚС-сыз кө тер ме ба ға сы.
3. Ак циз де ле тін тау ар лар дың ак ци зі.
Бар лы ғы: Кә сі по рын ның ҚҚС-сыз кө тер ме ба ға сы.
4. ҚҚС.
Бар лы ғы: Кә сі по рын ның ҚҚС-сыз кө тер ме ба ға сы 
(кө тер ме сауда дел дал ының са тып алу ба ға сы).
5. Жабдықтау жә не өткізу үстемеақысы.
 
Бар лы ғы: кө тер ме сауда дел дал ының өт кі зу ба ға сы ( сау да кә сі по ры ны ның 
са тып алу ба ға сы ның) .
6. Сау да үстемеа қысы.
 
Бар лы ғы: бөл шек сау да ба ға сы.
Ба ға құ ры лы мын анық тау ар қы лы тау ар дың ба ға сын да ғы өзін дік құн, 
пай да, са лық үлес те рін бі лу ге бо ла ды. Осы ақ па рат не гі зін де ба ға лар ды тө мен-
де ту , өн ді ріс шы ғын да ры жә не пай да ны ұл ғай ту ға қа тыс ты ық ти мал қор лар 
мен ба ғыт тар бой ын ша ше шім дер қа был дай аламыз.
Ба ға құ ры лы мы ту ра лы ақ па рат ба ға ст ра те гия сын жә не так ти ка сын 
әзір леу үшін қа жет. Егер ба ға құ ры лы мын да өзін дік құн ның үле сі жоғары 
бол са, он да ол бә се ке ге қа бі лет ті лік ті тө мен де те тін бел гі ре тін де қа рас ты ры-
ла ды, өйт ке ні кә сі по рын бә се ке лес тік ке то лық қа ты са ал май ды. Кі ріс тер мен 
са лық тар дың үле сінің жоғарылығы жә не өнім нің өзін дік құ ны ның үле сінің 
төмендігі, ке рі сін ше, кә сі по рын ның бә се ке ге қа бі лет ті екен ді гін көр се те ді 
жә не ол бә се ке лес тік кү рес те ба ға ны тө мен де ту фак то рын пай да ла на ала ды.
Ба ға құ ры лы мы тау ар лар дың ба ға сы на (бұл өнімге ак циз дік салық 
салынатын болса) қо сар лан ған са лық са лу дағы, сон дай-ақ көп те ген дел дал-
дар дың тау ар лар дың бөл шек ба ға сын қа лып тас ты ру да ғы ықпалын көр се те ді. 
Ара лық дел дал дар дың са ны не ғұр лым көп бол са, тау ар лар ба ға сы ның құ ры лы-
мын да со ғұр лым көп кө тер ме са тып алу-са ту ба ға сы си яқ ты эле ме нт тер пай да 
бо ла ды. Бұл бөл шек ба ға да ғы жабдықтау және өткізу үстемеақысының үле сін 
арт ты рады.
Шы­ғын­дар – өн ді ріс үде рі сін де жә не өнім дер ді, тау ар лар ды пай да ла ну ба ры­
сын да әр түр лі эко но ми ка лық ре сурс түр ле рін (ши кі зат, ма те ри ал дар, ең бек, не гіз гі
құ рал дар, қыз мет тер, қар жы ре су рс та ры) пай да ла ну мен не гіз дел ген ақ ша тү рін де гі
шы ғын дар. ы ғын дар өн ді ру шы ғын да ры мен қол да ну шы ғын да ры деп бө ліне ді.

жүктеу/скачать 6.1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: