Жалпы рецептура
жүктеу/скачать 82.1 Kb.
|
| СҰЙЫҚДӘРІЛІКҚАЛЫПТАР
Сұйықдәріліккалыптарға — ерітінділер, тұндырмажәнеқайнатпалар, тұнба, сығындылар, эмульсиялар, суспензиялар, микстураларжәнешырыштаржатады. Ерітінділер — Solutiones (атаусеп. ж-шетүрі. — Solutio, іліксеп. ж-шетүрі — SOLUTIONIS,қысқартылуы — sol.). Ерітінділер — дәрілікзатты (қаттынемесесұйық) арнайыеріткіштерде (тазартылғансу — Аqиариrifісаtа, әртүрлімайлар, этилспирті — Spiritus aethylicus жәнет.б.) ерітуарқылыалынатынсұйықдәрілікқалып. Ерітіндітүрлері: а) сулы; б) спирттг, в) майлы. Қолдануәдісінекарайбөлінеді: а) сыртқақабылдауғаарналғанерітінділер; б) ішкеқабылдауғаарналғанерітінділер; в) инъекцияғаарналғанерітінділер. Ерітінділергетолықжәнеқысқартылғантүрдерецептжазылады. Сыртқақолдануғаарналғанерітінділеркөзбенқұлақтамшылары, мұрынтамшылары (5—10 млкөлеміндежазады) түрінде, басуға, шаюға, бүркуге, жууғажәнет.б. қолданылады (50—500 млкөлемдежазады). Қысқартылғанрецепттүрі: «Rр.:» сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігінде «Solutiones», дәрілікзаттыңатыбасәріппеніліксептігіндежазылады, оданкейінконцентрациясыменжалпымөлшерікөрсетіледі. Келесіжолда —D.S.. Ерітіндіконцентрациясы 3 түрдекөрсетіледі: а) процентпен (заттыңмөлшері 100 млерітіндіге); б) қатынаста (көпдәрежедесұйытылғандакезінде); в) салмақ-көлемдікқатынаста (рецепттежазылатынерітіндікөлеміндегізаттар). Әдеттеконцентрацияпроцентпенкөрсетіледі. Мысалы: Rр.: Solutioni Naphtezini 0,1% — 10 ті D.S. Куніне 3—4 рет 1—2 тамиіыданмүрынға. Көпдәрежедесұйытылғандаконцентрацияқатынаспенкөрсетіледі (1:2000, 1:5000). Бұндай концентрацияны есептегенде проценттегі концентрация 100 мл жалпы көлемінің зат мөлшерін, ал қатынас концентрациясы 1 г зат ерітілген мл көлемін білдіретінін ұмытпау қажет. Төменде процентпен көрсетілген ерітінді кон- центрациясына және қатынас түріндегі ерітінді концентрациясына мысалдар келтірілген. Процентпен көрсетілген ерітінді концентрациясына мысал: Rр.: Solutionis Furacilinin0,02% — 500 тl D.S. Жараныжууушін. Берілгенерітіндініңконцентрациясынқатынастаесептейміз. 0,02% дегеніміззаттың 0,02 г 100 млерітіндідеекенінбілдіреді, сондазаттың 1 г X мл-деертілген. Пропорцияныесептейміз: Заттың 0,02 г — 100 млерітіндіге 1x100-^0,02 = 5000 мл; 1,0 г — X млерітіндігеяғниқатынасы 1:5000. Қатынастүріндегіерітіндіконцентрациясынамысал: Rр.: Solutionis Ғиrасіlіпі 1:5000—500 ті D.S. Жараныжууушін. Спирттіерітінділергерецептжазғандадәрілікзаттыңатынанкейін - spirituosae, алмайлыерітінділерде — оіеохаекөрсетіледі. Мысалы: Rр.: Solutionis Lodi spirituosae 5% — 10 ті D.S.Жарақаттанғанбөліккежағу. Rр.: Solutionis Camphorae 20% — 25 ті D.S. Жарақаттанғанбөліктісылау. Толықтүрдерецептбелгілібірконцентрациядағысұйықмайдың (немесеспирттің) еріткішіннақтыкөрсетуқажетболғанжағдайдажазылады. Негізгізатіліксептігінде, мөлшеріграмменнемесеӘБкөрсетіледі, әріқарай (аб) ертіндініңжалпымөлшерікөрсетілуіменеріткіштіңатыжазылады. КелесіжолдаМ.О.5. Мысалы: Rр.:СһоlіпісһІоrіdi 20,0 Аqиае purificftae 100 ті M.D.S..1 шайқасықтанкуніне 3 рет. Официналдыерітінділергерецептжазғандаконцентрациякөрсетілмейді (заттыңатыменкөлемікөрсетіледі). Мысалы: Rр.: Solutionis Hydrogenii peroxydi dilutae 100 тl D.S. 1 асқасықтысудаеріту(шаюушін). Ішкеқолдануғаарналғанерітінділергерецептмиллитрменжәнетамшылармен, шай, аснемесеарнайыдозалыққасықтарменжәнеградуирленгенкесеменжазылады. Ерітіндіконцентрациясынесептегендеескеруқажет: 1 млсуерітіндісінде 20, майлы 30— 40, спиртті 50-60 тамшыболады; 1 шайқасықтыңкөлемі 5 мл, 1 орташақасық — 7,5мл, асқасық — 15 млсулыерітіндігетең. Ішкеқолдануғаарналғанерітінділергерецептжазғандаконцентрацияны (бірреттікерітіндікөлеміндедәрілікзаттыңбірреттікдозасыболатындайесептеу) жәнеерітіндініңжалпымөлшерінанықтауқажет . Мысалы: Rр.: Solutionis Natri chloridi 10% — 200 тl D.S 1 асқасықтанкүніне 4 рет. Официналдыерітінділердерецептдәріліккалыптыңатыкөрсетілмейжазылады. Мысалы: Rр.:Соrdіатіпі 15 тl D.S. 30—40таміиыданкүніне 2—3рет (үлкендерге). Тұндырмаларменқайнатпалар — ІпfиsаеtDесосtа(атаусеп. ж-шетүрі. — Іп/изит, іліксеп. ж-шетүрі. — Іпfиsi, қысқартылуы — /«/; атаусеп. ж-шетүрі. — Іпfиsum , іліксеп. ж-шетүрі. — Dесосti, қысқартылуы — Dес.). Тұндырмаларменқайнатпалар — өсімдікшикізаттарынан (немесесығындыконцентрациялардан) алынатынсұйықдәрілікқалыптар. Тұндырмаларәдеттеөсімдіктіңжұмсақбөліктерінен — жапырақтардан, гүлдерінен, шөптерінен, алқайнатпалар — өсімдіктіңтүбірінен, тамырсабақтан, кабықтан, түйнекшесіненжасалады. Тұндырмаларменқайнатпаларды 1:30 (активтігітөменөсімдікшикізаттарынантұндырмаларменқайнатпалар 1:10 концентрациядадайындалады, яғниөсімдікшикізатының I бөлігінтұндырмаларменқайнатпалардың 10 бөлігінеалады) концентрациядадайындайды. Тұндырмаларменқайнатпалардыішке (ас, орта, шайқасықтармендозаланады) жәнесыртқа (басуға, компресскежәнет.б.) сондай-ақклизматүріндеқолданады. Бұлдәрілікқалыптартұрақсыз, сондықтан 3—4 күнге (150—200 мл) жазыпбередіжәнетоңазытқыштасақтайды. Тұндырмаларменқайнатпаларғарецептқысқатүрдежазылады. «Rр.:» сөзіненсоңдәрілікқалыптардыңатыіліксептігінде «Infusi немесе Dесосtі», өсімдіктіңбөліктері, дәрілікөсімдіктіңатыбасәріппеніліксептігіндежазылады, әріқарайшикізаттыңмөлшеріграмменжәнежалпымөлшерімл-менкөрсетіледі. Келесіжолда — 0.5. Мысалдар: Rр.:Іпfиsi fоlіоrитРlапtаgіпіs 10,0—200 тl D.S.1 асқасықтанкүніне 3—4 рет. Rр. : DесосtісоrtісіsQиеrсиs 20,0—200 тl D.S. Ауызқуысыншаюүшін. Тұнбалар — Тіпсtиrае(атаусеп. ж-шетүрі — Тіпсtиrа, іліксеп. ж-шетүрі — Тіпсtиrае, қысқартылуы — Тіпсі.). Тұнбалар — сұйық, мөлдір, көпнемесеаздәрежедебоялған, өсімдікшикізатынанқыздырмайжәнеэкстрагенттердіайырмайалынатынспирттісұйықтықтар. Тұнбаларды — Парацельс (1495-1541) медициналықпрактикағаенгізген, көнеденкележатқандәрілікқалып. Олмағынасынқазірдежоғалтпаған. Тұнбаларсыртқажәнеішкеқолданылады. Оданбөлеколар: а) жай (шикізаттыңбіртүріненжасалган) жәнеб) күрделі (шикізаттыңәртүріненжасалған) болыпбөлінеді. Тұнбалартұрақты болыпкеледіжәнеқоршағанортаныңтемпературасындасақталаалады. Тұнбаларресмидәрілікқалыптыңтүріболыпкеледі, солсебептірецептөсімдіктіңқайбөлігіненжасалғанынанкөрсетпейжазылады. «Rр.:» сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігінде «Tincturae», дәрілікөсімдіктіңатыбасәріппеніліксептігіндежазыладыжәнежалпымөлшерімл-менкөрсетіледі. Келесіжолда — D.S. Мысалы: Rр.:ТіпсtиrаеСоnvllаrіае 15 ті D.S. 15 тамшыданкүніне 2—3 рет. Сығындылар — Ехtrасta (атаусеп. ж-шетүрі — Ехtrасtum, іліксеп. ж-шетүрі — Ехtrасti, қысқартылуы — Ехtr.). Сығындылар — ішкежәнесыртқақолдануғаарналған, дәрілікөсімдікшикізатынаналынғанқоюлатылғансірінділер (сірнелер). Консистенциясынақарайсұйық (Ехtrасtum fluldum ), қою (Ехtrасtum –spissum ), құрғақ(Ехtrасtum sіссит) сығындылардыажыратады. Сұйықсығындылардыалуүшінэкстрагентретіндеэтилспиртін (әдетте 70%), коюсығындылардыалуүшінсуды (әдеттеаммиакерітіндісіқосылған), этилспиртін, эфирдіпайдаланады. Кұрғақсығындылардықоюсығындылардыкептіруарқылыдайындайды. Сұйықсығындылартамшылармендозаланады, тұнбасияқтысұйықжәнеқұрғақсығындыларграммендозаланадыжәнерецепттекапсуламен, ұнтақпен, суппозиториямен, таблеткаменжазылады. Сығындыларкелесітүрдерецепттежазылады: «Rр.»сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігінде «Ехtrасti», алдәрілікөсімдіктіңатыбасәріппеніліксептігіндежазылады, консистенциясы fluidi, spiss,, sіссі) менжалпымөлшерімл-менкөрсетіледі. Келесіжолда — D.S. Мысалы: Rр.: Extracti Eleutherococi fluidi 50 ті D.S..20 тамшыданкүніне 2—3рет (түскіасқадейін). Жаңагалендікпрепараттар. Тұнбаларменсығындыларбалласттызаттардантұратынгалендікпрепараттарболыпкеледі. Қазіргітаңдаөсімдікшикізатынантазартылғантартқыштар — жаңагалендікпрепараттаралынады. Олардыпарентералды, ішкежәнесыртқақабылдайды. Жаңагалендікпрепараттартекқанақысқартылғанрецепттүріндежазылады. «Rр.:» сөзіненсоңдәрілікпрепараттыңатыбасәріппеніліксептігіндежазылады, алжалпымөлшерімл-менкөрсетіледі, келесіжолда — D.S.. Мысалы: Rр.: Adonisidi 15 тl D.S куніне 2—3 рет 30 минтамаққадейін 20—40 тамшыданішке. Эмульсиялар — Етиlsа(атаусеп. ж-шетүрі — Етиlsит, іліксеп. ж-шетүрі — Етиlsі). Екіфазалыдисперстіжүйеболыптабылатын, өзараерімейтінсүйықтықтардантұратын, ішкежәне сыртқақолдануғаарналғансұйықдәрілікқалып. Эмульсияныңқұрамынаэмульгаторқосады, мысалы: шабдалышайыры (СиттіАrтепіасае), желатоза (Gelatosa). Тиімдіарақатынас: майдың 2 бөлігі, эмульгатордың 1 бөлігіжәнесудың 17 бөлігі. Эмульсияларбөлінеді: а) тұқымдық; б) майлы. Әдеттеэмульсияны 3-4 күнгежазыпбереді. Қысқартылғанрецепттурінде «Rр.:»сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігінде «Emulsi», майдыңатыбасәріппеніліксептігінде, оныңмөлшерімл-менжәнеэмульсияныңжалпымөлшерімл-менкөрсетіледі, келесіжолда — D.S. Мысалы: Rр.: Emulsi оlеі Rісіпі 20—200 тl D.S.Тунгеқарайасқасықтанішкеқабылдау. Толықрецепттурінде «Rр.:»сөзіненсоңмайдыңаты, оныңкөлемі, басқажолдаэмульгатордыңаты, онымөлшері, келесіжолда — Аqиаериrіfісаtае ad эмульсияныңжалпыкөлемі. СоданкейінМ.f. етиlsитжәне D.S. Мысалы: Rр.: Olеі Rісіпі 20 тl СиттіАrтепіасае 10,0 Аqиаериrіfісаіаеасі 200 тl М.f. етиlsит D.S. Ішке 1—2 асқасықтанбірқабылдауға. Суспензиялар — Suspensiones (атаусеп. ж-шетүрі — Suspensionio, іліксеп. ж-шетүрі. — Suspensionis). Суспензиялар — үсақбөлшектенгенерімейтінқаттыдәрілікзаттар (дисперстіфаза) солкүйіндекандайдабірсұйыктықта (дисперстіорта) — суда, глицеринде, сүйықмайлардаболатынсұйықдәрілікқалып. Суспензияларішкежәнесыртқаколданылады. Кейбірстерильдісуспензиялардыбұлшықеткенемеседенеқуысынаенгізугеболады. Қысқартылғанрецептжазғанда «Rр.:»сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігінде «Suspensionis», дәрілікзаттыңатыбасәріппеніліксептігіндежазылады, концснтрациясы % жәнесуспензияныңжалпымөлшерімл-менкөрсетіледі, келесіжолда — D.S. жазылады. Мысалы: Rр.: Suspensionis Hydrocortisoni acetatis 0,5% — 10 тl D.SКөзге 2 тамиіыдан куніне 3—4 рет. Суда емес дәрілік қалып түзуші баска заттарда (глицерин, вазелин майы және т.б.) дайындалган магистралды суспензиялар тек толык түрде жазылады. Толық түрдегі рецептте «Rр.:» суспензиялардың құрамына кіретін барлық заттар және олардың мөлшері көрсетіледі, содан кейін М.f.suspesio жазылады. Рецепт D.S.белгілеуімен аяқталады. Мысалы: Rр.: Тrісһотопасіdі 0,25 Оlеі Vaselini ad 50 тl М.f. suspesio! D.S ІОмл-ден қуыққа енгізу үшін. Қолданар алдында шайқау керек. Официналды суспензияларға рецепт қысқа түрде жазылады, суспензия концентрациясы көрсетілмейді, бірнеше концентрация болған жағдайда ғана көрсетіледі. Мысалы: Rр.: Suspensionis Griseofulvini 100 тl D.S. Күніне 3 рет бір орта қасықтан (балаға Южас). Микстуралар — Міхtиrае (атау сеп. ж-ше түрі — Міхtиrа, ілік сеп. ж-ше түр — Міхtиrаe). Микстуралар — әр түрлі сұйық негіздерде (суда, спиртте, глицеринде, өсімдік майларында және т.б.) бірнеше қатты заттарды еріту немесе араластыру немесе бірнеше сұйықтықтарды (ерітінді, тұндырма және кайнатпа, тұнба, сығынды) араластыру арқылы алынатын сұйықдәрілік қалыптарды айтады. Микстуралар 3 немесе одан да көп ингредиенттерден тұрады. Негізінде ішке (қасықпен дозалайды) тағайындайды, сирек жағдайда сыртқа да болады. Сақтау мерзімі — 3—4 күн. Микстураларға рецепт көбіне толық, кейде жартылай қысқартылған түрде жазылады. Мәселен, микстураның құрамына тұндырмалар мен қайнатпалар кірсе (немесе эмульсиялар, шырыштар және т.б.), рецепт жартылай қысқартылған түрде жазылады, бірінші тұндырмалар мен қайнатпалар жазылады, содан кейін қажет дозада дәрілік зат қосылады. Мысалы: Rр.: Infusi herbae Adonidis vtrnalis 6,0—180ті Natrii bromidi 6,0 Соdеіпірһоsрһаtіs 0,2 M.D.S. 1 асқасықтанкүніне 3 рет. Микстуралардытолықтүрдежазғандакомпонеттерініңбарлығы, мөлшеріграмменнемесемл-мен, жалпымөлшергедейінгі (ад) еріткішжазылады, содансоңМ.О.5. Мысалы: Rр.: Coffeini natrii-benzoatis 0,2 Natri bromidi 0,25 Аqиаериrіfісаtае ad 200 тl M..S. D. 1 асқасықтанкүніне 3 рет. Шырыштар — Мисіlаgіпеs (атаусеп. ж-шетүрі — Мисіlаgo, іліксеп. ж-шетүрі — Мисіlаgіпis). Шырыштар — тұтқыр, жабысқақсұйықтык, майдаланғанкұрамындашырыштызаттарыбардәрілікшикізаттыңсудатұндырунемесеерітуәдісіненалынады. Ішкенемесесыртқадәрілікзаттардыңтітіркендіргішәсеріназайтуүшінколданылады, сондай-акқкүйгенде, ісулердеқармаушы. Шырыштар көбінемикстуралардыңкұрамынакіреді. Барлықшырыштарресми, солүшіноларғарецептжазғанда «Rр.:»сөзіненсоңдәрілікқалыптыңатыіліксептігіндежәнемл-менжалпымөлшерікөрсетіледі. Шырыштарменқатарқышқылдарды, сілтілердіжәнеспирттікерітінділердітағайындауғаболмайды, себебіоларшырыштыңконсистенциясынөзгертіпжібереді. жүктеу/скачать 82.1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|