Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы істейтін және дамып келе жатқан биогеожүйе ретінде түсіну болып табылады. Бұл аумақтық құрылғы объектісіне де, осы құрылғының міндеттері мен мазмұнына да мүлдем жаңа көзқарасты білдіреді. Ландшафт – бұл жүйе. Кез-келген жүйе сияқты, элементтерден тұрады, атап айтқанда, бір-бірімен үздіксіз байланысқан табиғи ортаның компоненттері. Сондықтан, осы компоненттердің біреуін басқару және өзгерту сөзсіз басқа компонентке әсер етеді. Ландшафттардың өнімділігін экологиялық бағалау оның құрамдас бөліктерін бағалауды қамтуы керек. Осыған байланысты табиғи ландшафтардың экологиялық жай-күйін бағалаудың неғұрлым өзекті міндеті Ландшафттардың өнімділігін экологиялық бағалау әдістерін әзірлеу қажеттілігі болып табылады, оларға табиғи жүйелерге әсер ететін климаттық, су, топырақ және өзге де факторлардың сипаттамалары енгізілуге тиіс. Павлодар облысының шегінде ауыл шаруашылығы агроландшафттары кіші сыныптарға бөлінеді: мал шаруашылығы ауыл шаруашылығының мынадай түрлері кіретін жайылымдық және егіншілік ландшафттары: егістік, жайылым, шабындық. Егістік жерлер негізінен суарылмайтын жерлерді алып жатыр, тың және тыңайған жерлерді жыртқаннан кейін пайда болған Ертіс өзенінің жайылмалары (Лушин, 1989, 286). Жыл сайынғы жер жырту өзгеріске ықпал етті су балансы және аумақтың микроклиматы, бұл мүмкін үдеуге әкеледі гидроморфты ландшафтарды жерсіндіру процесі. Павлодар облысының аумағында агроландшафтардың географиялық орналасуында белгілі бір үлгі байқалады. Санының өсуіне сәйкес күн жылуы және атмосфералық ылғалдың бір мезгілде төмендеуі Облыстың солтүстігінен оңтүстікке қарай жылжуы орманды дала ландшафттарының дала және сухостепными. Жергілікті табиғи жағдайлардың өзіндік ерекшелігі аймақтардың бөлінуіне әкеледі ландшафтық құрылымы әртүрлі физикалық- географиялық аудандар [2]. Әдеби-картографиялық бағалаулар бойынша қазіргі уақытта Павлодар облысында Ертіс өңірі байырғы ландшафтардың тек 5-тен 15–20 %-на дейін сақталған (Джаналеева, 2001, 164). Облыс аумағы 12,5 млн. га, оның ішінде 11,2 млн. га – ауыл шаруашылығы алқаптары. Кесте 1 – Облыс жер көлемінің құрылымы Атауы Жалпы жер көлемі Ауыл шар. пайд. барл. Егістік Көпжыл- дық екпелер Шабын- дық Жайы- лым Кен орны Бау- бақша Барлық жерлер 12470,5 11170,5 1300,1 3,1 301,8 80850,7 1473,4 5,5 Орман қорының жері 451,5 68,3 2,3 - 2,2 33,8 - - Босалқы жер 7862,5 7266,7 500,8 1,2 150,6 5458,9 1153,8 1,4 Басқа жерлер елді мекендердің, өнеркәсіп, көлік, байланыс, су қоры 1425,0 1161,6 51,6 0,2 15,2 1087,1 3,5 - Деректерді талдай отырып, агроландшафттарға ауылшаруашылық әсері мынаны көрсетті Павлодар облысының солтүстік және солтүстік-шығыс бөліктері – едәуір, солтүстік- шығыс Ертіс өзенінің оң жағалауының бір бөлігі жазық жазық- жазық орманды дала ландшафты – орташа, Ертіс өзенінің сол жағалауының солтүстік-шығыс бөлігі жазық жазық орманды дала ландшафты әлсіз, оңтүстік-батыс бөлігі жазық, биік жазық дала ландшафты әлсіз, ал Павлодар облысының барлық қалған аумақтары қалыпты ауыл шаруашылығы әсерінен бұзылған [3]. Сурет 1 – Солтүстік облыстар бойынша аумақтардың қорғалуы Табиғи қорғалу туралы графиктің деректері Павлодар облысының агроландшафттары 46 % мәнімен неғұрлым жоғары табиғи қорғалуға ие екендігін көрсетеді, бұл барлық «жасыл» ландшафттар мен облыстың жалпы ауданы арасындағы қалыпты |