Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы Аш кенелердің денесінің түсі ашық сары, сары-қоңыр, қоңыр- қоңыр, қараға дейін. Қаныққан кенелер сұр немесе сары-қызғылт түске ие болады. Аяқтар жақсы дамыған, алты қозғалмалы сегменттерден тұрады: Кокс, ацетабулум, жамбас, төменгі аяқ, білек және аяқ. Әр аяғында екі тырнақ және сорғыш шыныаяқ бар. Пробоскоп дененің алдыңғы жиегіндегі ойықта орналасқан және оған мобильді түрде қосылған. Пробосканың мөлшері қысқа және ұзын конус кенелерін ажыратады. Пробоскис ұзын деп саналады, оның ұзындығы енінен асады, қысқа – ұзындығы енінен аз. Сурет 2 Дененің шетінде, аяқтың төртінші жұбының артында, арнайы тақталарда (перитремаларда) тыныс алу тесіктері (стигмалар) орналасқан. Кейбір кенелерде коримбустың шетіндегі дорсальды жағында аяқтың екінші жұбы деңгейінде қарапайым көздер жұбы орналасқан. Кенелердің ас қорыту органдарына пробоскопияда пайда болатын ауыз қуысы, сілекей бездері, жұтқыншақ, өңеш, ішек және анус кіреді. Шығару жүйесі тік ішекке ашылатын ұзын жұқа түтіктермен (мальпигиялық тамырлар) ұсынылған. Жүйке жүйесі біртұтас жүйке массасынан (мидан) тұрады, одан жұптасқан нервтер кененің барлық мүшелері мен тіндеріне енеді. Еркектердің жыныстық жүйесіне ұрықтар, аналық бездер, жыныстық саңылаулар және бағынышты бездер кіреді; әйелдерде – аналық без, жұмыртқа, жатыр, қынап, гонадалар, Гене ағзасы және жыныс саңылауы. Икодидті кенелердің экологиясы мен биологиясы әртүрлі, бұл олардың өмір сүру жағдайларына жарамдылығын көрсетеді. Кенелердің кейбір түрлері орман – бұта аймағында, басқалары – далада, басқалары – шөлейт және шөлейт жерлерде, төртіншісі- таулы жерлерде және т.б., сондай-ақ үй-жайларда бейімделді. Әр аймақта және тіпті жеке жайылымдарда кенелер өмір сүруге, дамуға және көбеюге қажетті абиотикалық және биотикалық жағдайлары бар қатаң шектеулі станцияларда өмір сүреді. Сондықтан кенелердің жайылымға таралуы диффузды емес, фокалды (биотоптар). Паразитизмнің табиғаты бойынша иксодидтер жайылымдық және күзендік болып бөлінеді. Жайылым кенелері жұмыртқаларын орман қоқысына, топырақтың беткі қабаттарына, жайылымдардың өсімдік жамылғысының тамыр бөлігіне, бөлме қабырғаларының жарықтарына және т.б. Нора кенелері жұмыртқаларын кеміргіштер мен басқа жануарлардың қораларына, құстардың ұяларына салады. Жайылым кенелері меценаттармен байланыс сипаты бойынша үш топқа бөлінеді: бір хост, екі хост және үш хост. Бір иесі: кене аш личинканың қосылуынан бастап, әйелдің мас болған қанының құлауына дейін, тұяқтылар бір иесі циклімен кене тамақтандырушылар ретінде қызмет етеді, ал мәдени ландшафттарда – негізінен ірі қара мен жылқы. Екі хост: личинка, қан соруды аяқтағаннан кейін, иесіне бекітіліп, нимфаға төгіледі, ол қоректеніп, иесінің денесін қалдырады. Нимфа имагодағы сыртқы ортада ериді. Ересек сатыдағы Паразит жануарларға шабуыл жасайды (екінші иесі) және қан сорғаннан кейін жоғалады. Бұл жағдайда тамақтандырушылар шеңбері тұяқты жануарлардың бір немесе бірнеше түрлерімен (көбінесе ірі қара және ұсақ мал), сондай-ақ құстармен шектелуі мүмкін. Үш хост: кенелер тек личинка, нимфальды және қиялды тамақтану кезінде иесінің денесінде болады және тамақтану аяқталғаннан кейін оны қалдырады. Тиісінше, олардың дамуында кенелер үш хостты алмастырады. Барлық фазалардың балқуы қабылдаушы денеден тыс жүреді. Азықтандыру шеңбері кең: личинкалар мен нимфалар ұсақ сүтқоректілерге, құстар мен бауырымен жорғалаушыларға, ал ересектер – ірі сүтқоректілер мен құстарға жем береді. Жайылым кенелерінің көптеген түрлерінің кенелері дамудың белсенді кезеңдерінде хосттарға шабуыл жасайды, оларды күтіп, өсімдіктердің белгілі бір деңгейлерінде орналасады. Кездесу және иесіне қосылу мінез-құлық реакцияларының кешенімен қамтамасыз етіледі. |