6.3 Морфологиялық талдау әдісі
Бұл әдіс орта мектептердің 4-9 сыныптарында жиі қолданылады. Өйткені бұл сыныптарда морфологиялық материалдар өтіледі. Соған байланысты морфологиялық талдау әдісі материалдарды бекіту, жаттығу және пысықтау кезінде жиі қолданылады.
Морфологиялық талдау екі топқа бөлінеді:1) сөз құрамдары бойынша талдау; 2) сөз таптары бойынша талдау.
Сөз құрамы бойынша талдауға мына тақырыптар енеді: түбір сөз, қосымшалы сөз, қосымша (жұрнақ, жалғау), туынды сөз, түбірлі сөз, жалаң сөз, күрделі сөз, біріккен сөз, қос сөз, қысқарған сөз.
Сөз таптары бойынша талдауға мына тақырыптар енеді: зат есім, сын есім , сан есім, есімдік, етістік, үстеу, шылау, одағай, еліктеу сөздер. Бұл талдаулар ауызша, жазбаша талдау тәсілімен орындалады, орындау орнына қарай сыныпта және үйде жүргізіледі.
Сөз құрамы бойынша талдаудың үлгісі
Мысалы, Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Пайдасын көре тұра тексермедім.
Жас- зат есім, құрамына қарай-дара, тұлғасына қарай- негізгі, мағынасына қарай- жалпы
ым- тәуелдіктің 1- жағының жалғауы
да- жатыс септігінің жалғауы, т.б.
Сөз таптары бойынша талдаудың үлгісі
Жасымда ғылым бар деп ескермедім. Пайдасын көре тұра тексермедім.
Жасымда- зат есім
Ғылым- зат есім
Бар-модуль сөз
Деп- көмекші етістік
Ескермедім- етістік
Морфологиялық талдау әдісін схемалар , карточкалар бойынша іске асыруға да болады.
6.4 Синтаксистік талдау
Белгілі бір тілдік материалдың ішкі құрамын (заңдылығын) танытатын білім берудің құралдарын талдау әдісі деп атайды. Талдауды методикалық әдебиеттерде анализ деп те жүргізіледі. «Анализ» сөзінің қазақша баламасы – талдау. Ой қорытындысын хабарлауда талдау-түйіндеу де үлкен қызмет атқарады. Талдау- түйіндеуге тілдік материалдардың анықтамалары мен ережелері жатады. Талдау-түйіндеу әдісін жіктеуге өлшем етіп алуға болады. Соған байланысты талдаудың мынандай түрлері қарастырылады:
1.Түсіндірмелі талдау.
2.Анықтауыштық талдау.
Түсіндірмелі талдауларға: лексикалық талдау, фонетикалық талдау, морфологиялық талдау, синтаксистік талдау әдістері жатады. Синтаксистік талдау әдісі де теориялық-практикалық жақтан үйрету әдістеріне кіреді. Бұл көбінесе қазақ тілінің синтаксис саласын өтумен байланысты қаралады. Мектепте аса көп жүргізілетін әдіс- осы синтаксистік талдау әдісі.
Синтаксистік талдау жаңа материалды түсіндіру кезінде, біріккен сабақ тұсында, бекіту, қайталау процесінде және тексеру сабақтарында жүргізіледі. Ол өзінің мазмұнына қарай екіге бөлінеді:
Достарыңызбен бөлісу: |
