және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Үлкен және ортаңгы журек веналары — ѵѵ. согйіз та^па е! тесііа — жүректің сол қарыншасынан вена қанын жинайды. Ол орна- ласу орнына қарай сол тәждік артерияға сәйкес келеді. Жүректің оң карыншасынан кіші журек веналары — ѵѵ. согсііз рагѵае — ағып шығады.
Ерекшеліктері. Өзінің тарихи дамуы жағынан жүректің қан та- мырлары белсенді жетілғен. Жылқы мен шошқада оң және сол тәждік артериялар арналары біркелкі келеді. Күйіс қайтаратын жануарларда сол тәждік артерия- сының арнасы оң тәждік артерия диаметріне қарағанда кең, ал итте керісінше болады. Жүректіқ жүйкелері. Жүректі жүйке жүйесі вегетативті беліміщң симпатикалық және парасимпатикалык бөліктері қосарынан жүйке- лендіреді. Симпатикалық жүйкелер шекаралық симпатикалық баганның жүлдызша ганглиінен журек тармақтары — гаті сагсйасі ретінде шыгады. Олар жүректің бүлшықеті мен қан тамырларын жүйкелендіріп, оның жиырьілуын жиілетіп, жүмысын күшейтеді. Па- расимпатикалық жүйкелер оныншы милық-кезбе жүйкеден келіп, жүректің согуын сиретеді. Жүрекқап (үлпершек) — регісагсііит — көкірек қуысында жүректі қоршап, оның бірқалыпты қызметін қамтамасыз етеді. Ол оң және сол көкірекіштік шандырдың (Газсіа епсіоіһогасіса) жүрек түсындағы бөлігі — фибриоздық қабаттан (перикардтан) қүралған. Фиброздық қабаттың байламдары арқылы жүрек төссүйек пен диаф- рагмаға байланысады. Фиброздық перикард сыртынан көкірек ортасы плеврасымен қапталған. Оны жүрекқап плеврасы — ріеига регісапНаса — деп атайды. Фиброздық перикард іиікі бетінен сірілі қабықпен (сірілі пери- кардпен) — регісагёіит зегозит — астарланған. Ол жүректің таба- нында оның сыртқы сірілі қабыгына (эпикардқа) — ерісагйіит — ауысады. Сірілі перикардтың арасында перикард қуысы — саѵит регісагсііі — болады. Топографиясы. Жүрек көкірек қуысында екі өкпенің аралығында солға қарай ығыса орналасады. Оның табаны (негізі) бірінші қабырғаның орта түсындағы деңгейде, ал төменгі үшы 5—6 қабырғааралық кеңістікте, төс сүйекке жақын орын тебеді. Жүректің алдынғы жиегі үшінші, артқы жиегі алтыншы қабырғаның бойында жатады. Ерекшеліктері. Жылқы жүрегінің үшы 6-шы қабырғаға дейін со- зылады. Ірі қара және үсақ малдарда ол 3—4 қабырға түсында, көкірек қуысының сол қабырғасымен жанаса орналасады. Шошқада жүректің үшы 7-ші қабырға шеміршегіне дейін созылады. Итте жүрек 3-ші қабырға мен 7-ші қабырға аралығында жантая орналасқан. Жүректіқ дамуы Жануарлар онтогенезіңде жүрек іштөлінің мойын аумағында, эн- тодерма мен мезодерманың вентральды бөлігі — спланхнотомның вис- церальды жапырақшасы аралығындағы, мезенхима тканьдерінен бастау алады. Алғашқы кезде бүл тканьдерден екі эңдотелиальды түтік дамып жетіледі. Кейіннен бүл екі түтік спланхнотомның висце- ральды жапырақшасымен жанасып, сонымен бірге дененің екінші реттік қуысы — целома ішіне қарай томпайып есе бастайды. Екі жақтың аталған жапырақшалары біріккен кезде түтіктер бір-бірімен түтасып, тақ жүрек түтігіне айналады. Дамудың келесі сатысында бүл түтікшелер жүректің ішкі қабығы — эндокардқа, спланхнотомның висцеральды жапырақшасы миокардқа, ал оның сыртқы сірілі қабығы эпикардқа айналады. Жүрек түтігі бастапқы кезде іштелі денесінде үзына бойы орнала- сып, веналық қойнаудан, жүрекшеден, қарыншадан және артериальды 210 (мганнан түрады. Кейіннен жүрек үш және төрт бөлімді болып кллыптасады. Үрық жүрегінің алғашқы дамуы кезеңінде жүрекше пердесінде плаценталық қан айналымды қамтамасыз ететін сопақша тесік орна- лисады. Кейіннен бүл тесік сол жүрекше жағынан сопақша тесік к.іқпақшасымен жабылады. Іштелі жүрегінің қарыншасындағы көпте- гсн бүлшықет көпірлерінің тығыз торлары, сіңірлі жіпшелер, гмізікше бүлшықет көпірлері мен жүректің көлденең бүлшықеттеріне лйналады. КІШІ ҚАН АЙНАЛЫМ ШЕҢБЕРІНЩ АРТЕРИЯЛАРЫ Кіші қан айналым шеңбері жүрек пен өкпе аралығындағы қанның ліып өтетін жолы. Бүл шеңбер арқылы газ алмасу нәтижесінде комірқышқыл газға қаныққан вена қаны өкпеде оттекке бай артерия і іпына айналады. Яғни вена қанындағы көмірқышқыл газ ауаға, ал . кері бағытта ауадағы оттек қанга өтеді. Өкпе артерия баганы — Ігипсиз риітопаііз — организмнен жүректін оң белігіне келген вена қанын оң қарыншадан өкпеге жеткізеді. Бүл баған жүректен шамалы кеңейіп басталады. Осы түсты окпе артерия баеанының қойнауы — зіпиз ігипсі риітопаіік — деп л гайды. Өкпе артерия бағаны жүректен шыққан соң дорсокаудальды бағытта көтеріліп, өкпе түбірі маңыңда оң және сол өкпе артерия- ларына — а. риітопаііз дехіег еі хіпіхіег — ажырайды. Сол өкпе ар- териясы өз кезегіңде екі — алдыңеы және артқы тармаққа — г. ІоЬі сгапіаііз еі саийаііз, ал оң өкпе артериясы төрт — алдыңгы, ортаңгы, артқы және қосымиіа тармақтарға — гг. іоһиіі сгапіаііз, шесііі, саисіаііз еі ассеззогіі — белінеді. Аталған артериялар бронхтар тарамы бойымен тармақтала отырып, өкпе альвеолалары қабырғаларын шыр- май орналасқан қан капиллярларына айналады. Газ алмасу процесі откеннен соң капиллярлар бір-бірімен өзара қосылып, өкпе веналарын түзеді. Өкпе веналары (3—4 баган) — ѵѵ. риітопаіез — аттас арте- риялар бойымен кері бағытта артерия қанын жүректің сол жүре- кшесіне әкеледі. ҮЛКЕН ҚАН АЙНАЛЫМ ШЕНБЕРІНЩ АРТЕРИЯЛАРЫ Қолқа — организмдегі қоректендіруші негізгі магистральды арте- рия. Ол омыртқа бағанының вентральды бетінің сол жағында орнала- сады. Қолқаның жүрек негізі мен омыртқа бағаны аралығындағы иілген бөлігін қолқа догасы — агсиз аогіа — деп атайды. Қолқаның көкеттегі (диафрагмадағы) қолқа тесігіне — һіаіиз аогіісиз — дейінгі бөлігін — көкірек қолқасы — аогіа Шогасіса, ал оның диафрагмадан кейін орналасқан қүрсақ қуысындағы бөлігін — қүрсақ қолқасы — аоііа аЬйотіпаІіз — деп атайды. Қүрсақ қолқасынан мықын артерия- лары таралғаннан кейін ол қүйымшақ аумағыңда орталық қуйымшақ артериясына — а. засгаііз тесііапа, ал қүйрық омыртқалар түсын- да орталық қуйрық артериясына — а. саидаііз тейіапа — айналады. Қолқа доғасының тармақтары Қолқа жүректің сол қарыншасынан бадана тәрізді кеңейіп баста- лады. Бүны қоща баданасы — ЬиІЬиз аогіае — деп атайды. Қолқа ба- данасының қабырғасы мен қолқаның айшықты қақпақшалары бірігіп, қолқа қойнауын (синусын) — зіпиз аойае — түзеді. Бүл қойнаудан жүректің қабырғасын қоректендіретін оң және сол тәждік артерия- ларынын, — аа. согопагіа сіехіег еі зіпізіег — арналары басталады (53- сурет). Жүрекқап қуысында қолқа доғасы артерия байламы арқылы өкпе артериясы бағанымен байланысады. Жүрекқаптың сыртқы жағьшда қолқадан дененің бас, мойын және көкірек керегесі қабырғасының ал- дыңғы бөлігі мен алдыңғы аяқтарды қанмен қамтзмасыз ететін иық- бас бағаны мен сол бүғанаасты артериясы бөлінеді. Жылқы мен күйіс қайтаратын малдар қолқа доғасынан тек иық- бас баганы — Ігипсиз Ьгасһіосерһаіісиз — ғана ажырайды. 53-сурет. Қолқа доғасы және оның тармақтары: А — ит; Б — шошқа; В — сиыр; Г — жылқы. 1 — қолқа; 2 — бұганаасты артериясы; 3 — омыртқа артсриясы; 4. 7 — қабырға-мойын бағаны; 5 — терен мойын артериясы; 6 — дор- сальды жауырын артериясы; 9— беткей мойын артериясы; II — оның орлеме тармагы; 12 — твмендеген тармақ; 14 — ішкі какірек артериясы; 17 — сыртқы кокірек артериясьі; 18 — жалпы ұйқы артериясы; 18' — ұйқы артериясының жалпы бағаны; 19 — иық-бас артериясьі; 19' — иық-бас бағаны; 20 — қолтық артериясы; а-бірінші қабырға. Иық-бас бағаны мен сол бүғанаасты артериясының тарамдары Ьүғанаасты артериясы — а. яиЬсІаѵіа — мойын, алдыңғы аяқ *.ніі! көкірек керегесі қабырғасының алдыңғы бөлігінің төменгі жағын о|ісктеңдіретін жүп қан тамыры. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|