Жылдардағы ашаршылық куәгерлері сөйлейді талдықОРҒАН
жүктеу/скачать 7.01 Mb.
|
| - Сені тастап ешқайда кетпейміз, - деп мен де еңіреп жылап жатырмын.
Ақыры әкемді тастап екеуміз де ешқайда кетпедік. Күн деген ыстық. Жата-жата жамбас ауырады. Оның үстіне азық та таусылуға таянса керек. Құмаршықтының талқанын күніге үш мезгіл қара суға былғап қоректенеміз. Әкем сорлы анамның суға былғап, берген жартымсыз талқанын аузына салмайтын болды. Үш тостағанға шылап берген талқанның бар қызығын мен көремін. Өйткені әкем өзінің тиесілі талқанын маған беретін. Ал мен болсам, «өзің неге жемейсің?» деуге де жарамайтынмын, апыл-құпыл, асып-сасып екі қарпығанда-ақ әлгі талқанды жоқ қыламын. Сөйтіп асыраған ардақты атаның баласы едік, қайтейін, бірақ жанына арашасы бола алмадық. Әкем әбден жүдеді. Әбден жүдегенде, қос ұрты суалып, көзі шүңірейіп, танауы қусырылып, терісі, еті қашқан соң, сүйегіне жабысып қалады екен. Сонан соң бір қараға жеткізсем аман қалар деп, бір күні кешке қарай, түнгі салқынмен шешем әкемнің шекпеніне барымызды салды да үстіне әкемді жатқызып алып, екеулеп сүйрей бастадық. Күндіз, аптап ыстықта тырп етерге халіміз жоқ, түнде қай уақытқа дейін жүргенімізді кім білсін. Анам сорлы сәл жүргеннен кейін сүрініп құлайтынды көбейтіп жіберді. Сонда да «жазған құлға шаршау бар ма» деп әкемнің сәл ыңырсыған даусы шықса болды, қасынан табылып, аузына қара су болса да тамызып, басында отырады. Сөйтіп жүргенде, жол азық еткен құмаршықтың талқаны да таусыла бастады. Өліп-талып бір ауылға жеттік-ау. Өмірі киіз үйден басқа ештеңе көрмегендіктен бе, анам екеуміздің қиық төбелі, көздері жылтыраған тастан салған үйлерді көргенде, «Бұған қайдан келдік?» деп анам байғұс зарлап қоя берді. Діңкесі құрып жатқан әкем сорлы бар қуатын жинағандай ернін азар жыбырлатып: - Е, құлыным, неге жылайсың?- деп шүңгірейген көзін әзер ашып, айналасына қарап, - Үф, Тәңірі-ай, тілегімді берген екен. Енді жұбанарсың,-деді де ақтық рет аузын бір ашып, жүре берді. Міне, шырақтарым, әкем марқұм сонда аурудан емес, аштықтан өлді. Орыс ауылында Алексей, Марфа дегендердің үйінде тұрдық. Шешем екеумізге қамқор болып, Алексей мен Марфаның шаруасы да біздің елдегі кедейлеріміз сияқты шағын екен. Мал дегеннен, 5-6 мегежін, бір торай, бір пар өгізі мен «Мая» атты емшегі жер сызған жалғыз сиыры, бір мініс аты бар еді. Қашанна отырықшылыққа үйренген орыс кедейлері бір ғана мал емшегін емес, жер емшегін де емеді екен. Біздің Алексейдің де күнелтіс көзінің байлығы осы жер ана болды. Жаңағы бір пар өгізімен көктем шыға, өзіне қажетті жерді жалғыз түренмен жыртып, қолда бар тұқымын сеуіп тастаған Алексей, соған қоса судың жағасын ала бақша салып тастайды екен. Дегенмен кешегі күні аштықтың ала дауылынан құтылғанымызбен менің бала көңілімде де, анамның жүрегінде де Алексейдің ақ нанына тойынған сайын: - Әттең, көкем де біз сияқты осы ауылға аман жеткенде ғой, өлмей тірі қалатын еді,- деген өкініш көпке дейін, тіпті қашан сол Алексейдің босағасынан аттап кеткенше есімнен кетпей жүрді. Есімнен кетпей жүрді деймін-ау, оның естен сірә да қалып, ұмыт кезі болар ма? Ең жаны ашыр жақыныңның ауырмай-сырқамай көз жұмғаннан жаман нәрсе болар ма?!. Қазақтың «Әкең аштан өліп пе еді?!» деген жаман мақалы да осыдан қалған болса керек. Менің жалғыз түйір дәнге зар болып өлген әкемнің сол бір кезі көз алдымда көлбең қағып, өмір бойы өзегімді өртеп, күні бүгінге дейін кеткен емес, қарақтарым. Алексей мен Марфа үйінде жайлы орналасып, ашыққанда емеспіз, сөйте тұра анам елге баруды жөн көрді. Алексей мен Марфаның тағы бір жыл қала тұруына көнбеді. Анам екеуміз ауылға арбамен жеттік. Ауылдың жағдайы да мәз емес екен. Келгеніміз де құрсын, баяғы Алексей айтқандай біздің ауылдың, ауыл дейтін сиқы қалмапты. Анам байғұстың жалғыз ағасы бар еді. Ол елде болмай шықты, ауыл адамдарының айтуына қарағанда, ол кісі де біздің артымыздан көп ұзамай, қатын-баласын алып кеткен екен, содан оралмапты. Тірі ме, өлі ме, ешкімнің хабар-ошары жоқ. Не керек, баяғы ауылдың түрі жоқ. Анам енді осы жерге келгеніне өкінді. Сонымен ел-ел деп емешесі үзіліп, түн ұйқысын төрт бөліп келген шешемнің елдің сиқын көргенде жүрегі шәйіліп, не істерге айла-амал таппай, бұрынғыдан да жаман ұнжырғасы түсіп-ақ кетті. Ендігі қалған жерде мені өлтіріп алармын деп қауіптенді ме, ауылда бір жетіден артық болмай, Алексейді іздеп, келген ізімізбен қайта жолға шықтық. Күн адамның апшысын қуырып, биыл да баяғы әкем сияқты бәріміз жолға шығатындай ысып тұр. Әкем жалшылықта болған бай ішер азығымыз болағн бір қап астықты жолда бізді тонап, тартып алды. Қалған бидайды күнігі екі-үш мезгіл аузымызға шикідей салып шайнаймыз да, суын сорып, жүрек жалғаймыз. Сөйтіп жүргенде, менен әл кетті. Екі аяғым жүруге жарамай, күлдіреп қалды. Шешем арқалап алды. Қанша жүргенімізді, ол жерге қалай жеткенімізді мен білмеймін, кейін Марфа мен Алексейден естігенім: сол хутордың жекеменшік малын бағатын Микола деген жалғыз басты орыс шал бар еді. Міне, сол кісі ертеңгісін малын өріске айдап шықса, ауылдан түстік жерде сиырлар өкіріп-бақырып, топталып қалған соң барса, жолдың жиегінде өліп жатқан анам екеумізді көрді. Бізді танып, Алексей мен Марфаға хабар береді. Қанша дегенмен әкемнің де, анамның да тілегі дұрыс адамдар болды. Тағы да баяғы Алексей мен Марфа бүкіл ауылдастарымен жабылып, өлген анамды әкемнің қасына апарып жерледі. Кейін есейе келе Марфадан естігенім, бұлар анам екеумізді тауып алғанда, менің аузымда кір-кір сулы шүберек жатады, қойнымнан да сондай кір шүберекке түйген бір уыс ақ бидай шығады. Әбден тірі екеніме көзі жетіп, кеудемде шыбыным бар екенін білген Алексей менің қарысып қалған жағымды ашып, әлгі шүберекті суырып алса, түйген шикі бидайдың жармасы бар екен. Шамасы, анам сорлы жүрегім үзіліп кетпесін деп аузыма салғаны ғой деп түйдік. Сонда өзінің де аман қалуына болар ма еді, егер менің қойныма тыққан бір уыс бидайды өзі алып жегенінде. Міне, қарақтарым, ана деген асыл адамның, жан жүрегін жарып шыққан балапанына аяр ештеңесі жоқ екенін мен алғаш сонда көріп білгенмін. «Балам, баланың қадірін балалы болғанда білерсің», дегендей, алғашқы тұңғыш баламды сүйгенде, сол анамның бауырмалдығы өз басымда да болды. Ананың баладан аяр жаны жоқ қашанда. Ұшқан құс, жүгірген аңға дейін сол баласы үшін отқа да, суға да түседі. Сол сияқты менің анам да жалғыз уыс дәнін өзі жемей, менің тірі қалуыма септігі тие ме деп, өз жанын құрбан еткен. Кім біледі, шынында да сол бойда менің өмірімді сақтап жеткізген, аузымдағы бір шөкім шикі бидайдың дәні болар?.. Қалайша осы дәннің құрбаны болмайын, қарақтарым-ау, осы бір уыс бидайға қолы жетпей, сол бір сұрқия заманында ата-анам аштан өлсе?!. Сол бір уыс дән өз өмірімді сақтап қалып, арманда қалдырған көзіндей, өзімнің жапырағымды жайып, сендерді сүйуге жеткізген жоқ па? - Төгілген дәнді, шашылған нанның қиқымын көрсем, өзімді-өзім ұстай алмай қалатын сондай жаман әдетім бар, қарағым. Тағдыр талайларыңа тап қылған бақтарыңды көпсінбесін! Бар бола бер, мол бола беріңдер! Жалғыз ғана тілегім: нан мен дәнді ысырап жасай көрмеңдер, қарақтарым! - деп енем көзіне жас ала әңгімесін еске алушы еді. Сонау аштықта көрген балалық шағының ащы шақтарын асылай әңгімелеп: -Қарақтарым, нан атасы - дән, нан қоқымын, дәнді ысырап етпеңдер! - деп өз ақылын айтудан жалыққан емес қарт ана. Жазып алған жүктеу/скачать 7.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|