Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз

1. 
   Компьютер қандай салаларда қолданылады?
   
2. 
   Қазіргі заманғы компьютерлер ақпараттың қандай түрлерімен жұмыс істей алады?
   
3. 
   Компьютерлер әдетте қандай есептеу жүйесінде жұмыс істейді?
   

Компьютерге күтім жасау ережелері және қауіпсіздік техникасы. Ресми іс-қағаздар стилі.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру:

• 
  Компьютердің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге оған күтім жасау ережелері;
  
• 
  Ресми ісқағаздар стиліне ісқағаздары, заң құжаттарының тілі, олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді хабарлау, нақты жөн көрсету.
  

Компьютердің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге оған күтім жасау ережелері көмектеседі: 

- компьютерді орналастыратын орын таңдау кезінде оның жылыту радиаторлары жанында қызып кетуі мүмкін екенін есте ұстаңыз; 

- мониторды күн сәулесі бейне бетке тікелей түспейтіндей етіп орналастырыңыз;

- монитор бейне бетін арнайы ерітінділермен және арнайы шүберектермен сүртіп отырыңыз;

- тінтуірдің жұмыс бетін шаң-тозаңнан үнемі тазартып отырыңыз;

- компьютер тұрған жайды күн сайын жинастырып отырыңыз. 
Аппараттармен, кабельдермен және мониторлармен жұмыс істеу кезіндегі абайсыздық электр тогынан зардап шегуге әкеп соқтырып, жабдықтарды күйдіріп жіберуі мүмкін.

Сондықтан:

Жұмысты бастамас бұрын, жұмыс орнында көзге көрінетін ақаулар жоқтығына көз жеткізіп алыңыз, көру сызығы бейне беттің ортасына келетіндей, пернетақтаны еңкеймей пайдаланып, бейне бетке шығарылатын ақпаратты оңай қабылдауға ыңғайлы болатындай етіп орналасыңыз. Монитор мен пернетақтаны биіктігі бойынша дұрыс орналастырудың маңызы зор. Монитор ыңғайсыз тұрған жағдайда арқа және мойын бұлшық еттеріне салмақ түсуі салдарынан бас ауыруы мүмкін. Қарапайым бір қағида бар: монитордың жоғарғы шеті көзбен бір деңгейде болуы, ал осы деңгей мен бейне беттің орталығы арасындағы бұрыш 15 градусты құрауы тиіс (1.3-сурет).

1. Арқаңызды тік ұстаңыз. Ежелгі кеңес: құныспай тік отырыңыз деген осы жерде орынды!

2. Иықтарыңызды бос ұстаңыз, шынтақтарыңыз тікбұрыш жасап бүгілген болсын. 

3. Басыңызды сәл алдыға еңкейтіп тік ұстаңыз. 

4. Арақашықтықты сақтаңыз. Көз бен монитор бейне беті арасындағы қашықтық 70 см-ден аз болмауы тиіс. Басқаша айтсақ, сіз қолыңызды алдыға созып, бейне бетке әрең жетуіңіз тиіс. 

5. Орындығыңыздың отырғышы жұмсақ болуы, тізелеріңіз тікбұрыш жасап бүгіліп, табандарыңыз жерге толықтай тіреліп тұруы тиіс.

Тінтуірмен жұмыс істеу кезінде:

Білек түзу болуы тиіс. Ешқашан да үстелдің үстінде білегіңізге сүйенбеңіз. Білек буындарын бүкпеңіз: ол табиғи қалпында болуы тиіс.

- Тінтуірді күш салып қыспаңыз. Бұл бұлшық еттеріңіздің қажетсіз ширығуына әкеп соғады. 

- Тінтуірмен жұмыс істегенде қолыңызды түгелдей созбаңыз. Тінтуірді еркін қозғалту үшін жеткілікті бос орын болуы тиіс.

Үзіліс кезінде көзіңізді тынықтырып, шаршағаныңызды басуға арналған жаттығулар жасап отырған жөн: 

1. Монитордан теріс қараңыз да, көзіңізді жұмып, ашпай тұрып, 10 рет жылдам көзіңізді қысыңыз. Көзіңізді едәуір үлкен жиілікпен және амплитудамен ашуға тырысып, 10 рет жақсылап көзіңізді жыпылықтатыңыз. Ең соңында, қатты таңғалғандағыдай, 10 рет көзіңізді кең ашып, қабағыңызды түйіңіз. 

2. Саусақтарыңызға жылу тарайтындай етіп, алақаныңызды күшпен ысқылаңыз. Саусақ ұштарымен көздеріңіздің жанында шекеңізді дөңгелете уқалаңыз. Бұлай еткенде оң қолыңыздың саусақтары сағат тілі бағытымен, ал сол қолыңыздың саусақтары оған қарсы қозғалуы тиіс. Жартылай жабық қабақтарыңызды еркін ұстаңыз. Бұл жаттығулар кешені көзге «қызмет ететін» бұлшық еттер мен тамырларға әсер етеді. 

3. Тағы бір тиімді жаттығулар кешені мынадай: Терезеге қараңыз. Арқаңыз бен мойныңызды бос ұстап, көз көрер қашықтықтағы ең бір алыс нүктеге қараңыз. Терең тыныс алып, назарыңызды мұрныңыздың ұшына аударыңыз. Тыныс алып, тағы да алыс нүктеге көз қадаңыз. Тағы да тыныс алып, қайтадан қабағыңыздың арасына қараңыз. 

4. Қабақтарыңызды жартылай жауып, көздеріңізді жаймен айналдырыңыз. Алдымен бір жаққа, содан соң басқа жаққа қарай бес-бестен толық айналым жасаңыз. Осы жаттығуды 30 секунд бойы орындаңыз. 

5. Басыңызды оңға, солға, жоғары, төмен айналдырыңыз. Бірнеше айналым жасаңыз. 

6. Әдемі бір суретке немесе терезе сыртындағы көрініске байыппен назар аударыңыз. Көзіңізді 10-20 секундқа жабыңыз. Ойша суреттің ішіне кіріңіз. Басында рама шеңберіне салынған көріністерді көзіңізге елестетіп, содан соң раманы ысырып тастап, сол жаққа серуенге аттаныңыз. Осы бір жақта өзіңіздің жаныңызға жайлы мекен тауып алып, сол жерге жайғасыңыз. Денеңізді еркін ұстап, жақсы тыныққаныңызды сезініңіз.

• 
  академиялық демалыс сұрау;
  
• 
  шетелге оқуға кетуге байланысты уақытынан бұрын сессия тапсыру;
  
• 
  жұмысқа қабылдау;
  
• 
  басқа жұмысқа ауыстыру;
  
• 
  кезектен тыс демалыс сұрау;
  
• 
  материалдық көмек сұрау;
  
• 
  пәтер бөлу;
  
• 
  жалақыны көтеру туралы өтініш айту және т.б.
  

Әкем – Оралбаев Нұржан Қуанышбекұлы, 1963 жылы Семей қаласында дүниеге келген, мектепте тәрбие ісінің меңгерушісі.

Анам – Әлімжанова Жанна Тұрартайқызы, 1962 жылы Семей қаласында дүниеге келген. Ол информатика пәнінің мұғалімі.

Өзім, 2000 жылы А.Байтұрсынұлы атындағы орта мектептің алғаш есігін аштым. Аудандық информатика, математика, физика пәнінен өткен олимпиадалардың жеңімпаздарымын. Облыстық корреспонденттік «Дарын» олимпиадасына математика пәнінен қатысып, жүлделі орынға ие болдым. Аудандық «Болашақ» жастар ұйымын басқардым. Мектепті 2011 жылы «Алтын белгіге» бітірдім. Қазіргі таңда осы оқу орнында білімімді шыңдаудамын.

Қосымша мәліметтер: қазақ, орыс, ағылшын, түрік (сөздік қолдану арқылы) корей (сөздік қолдану) арқылы тілдерін білемін.

ЭЕМ бағдарламаларын арнайы курстан өту арқылы меңгердім.

Мекенжайым: Алматы қаласы, Айнабұлақ-2 ықшам ауданы, 66 үй, 26-пәтер.

2-тапсырма. Жоғарыдағы үлгі бойынша өтініш, түсініктеме, өмірбаян, жазыңыз.
3-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.

Виртуальная реальность. Современная техника позволяет создавать иллюзию окружающего мира, используя особые приспособления (специальные перчатки, шлем, одежду). Они снабжены датчиками и подсоединены к компьютеру. И он создаёт такие картины, что человеку кажется – всё это существует на самом деле, Всё это – реальность.

Простой пример – тренажёр: руль, педали и экран, на котором видна дорога, где происходят разные события. Человек «ведёт» автомобиль по этой дороге ( или самолёт в небе, если программа другая). Компьютер улавливает все ошибки управления и показывает, что при этом может случиться. Так можно «пережить» самые разные «аварии» и научиться избегать их, с успехом выходить из самых сложных и опасных ситуаций.
Мінездеме

Ізгілік Байдрахманұлы Нағиев, 1975 жылы Ақтөбе облысы, Шалқар ауданында туылған. Мамандығы: бағдарламашы, Интернет маманы.

Бүкіләлемдік байланыс құралы Интернет арқылы Қазақстан мемлекеті туралы кеңінен информациялық мағлұмат беру, қазақ тілінде сайттар дайындау және Интернетте орналастыру, техникалық қызмет көрсету. олардың жұмысын жолға қою және даму проблемаларын зерттеу арқылы қазақтілді Интернет-кеңістігін қалыптастыру, халқымыздың рухани, мәдени, әдеби һәм өркениетті дамуына үлес қосу, заман талабына ілесе отырып, бүкіләлемдік желінің көмегімен жас жеткіншектерден бастап еліміздің әр азаматына ұлттық мүдде тұрғысынан қызмет ету, CD дискілер және танымдық программалар жасау қызметтерімен тұрақты түрде айналысады.

2009 жылдан бастап «Қаламгер ТЕН» ЖШС мекемесінің директоры қызметінде. «Егемен Қазақстан» газеті, «Ана тілі» газеті, «Нұр Астана» газеті, «Жас қазақ үні» газеті, «Дала мен қала» газеті, «Үшқиян» газеті және т.б сияқты қазақтілді белгілі басылымдардың Интернеттегі тұрақты жұмысын қамтамасыз етіп, ақпараттық, мәдени, ғылыми жобалармен айналысуда.

&&&

$$$003-010-002$3.3.10.2 №10 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Компьютерге күтім жасаудың негізгі ережелерін атаңыз.

2. Компьютерде жұмыс істеу ережелерін атаңыз.

3. Ересек адамға компьютер алдында күніне қанша уақыт жұмыс істеуге рұқсат етіледі?

4. Компьютерде жұмыс істеу кезінде қашан үзіліс жасау қажет?

5. Көз бен монитор бейне беті арасындағы қашықтық қандай болуы тиіс?

6. Компьютер алдында қалай дұрыс отыру қажет?

7. Компьютермен жұмыс істеу кезінде жасауға болатын көзді тынықтыруға және шаршағанды басуға арналған қандай жаттығуларды білесіз?

Ақпараттың өлшем бірліктері. Сөзжасам.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру:

• 
  лексикалық мәтінге сипаттама беру;
  
• 
  грамматикадан өткенді қайталау, тапсырмаларды орындау;
  

Компьютердегі сандардың барлығы адамдар үйреніп қалғандай он санның емес, нөл мен бір санының көмегімен ұсынылады. Басқаша айтар болсақ, компьютерлер екілік есептеу жүйесінде жұмыс істейді. Сандарды компьютерге енгізіп, шығаруды адамдар үшін үйреншікті болып табылатын ондық жүйеде де жүзеге асыруға болады, қажетті түрлендірулердің барлығын компьютердегі бағдарламалар атқарады.

Сөзжасам – тіл білімінің жеке саласы. Сөзжасам – атау (номинация) жасау қызметін жүзеге асырады.

Қазақ тілінің қазіргі кезде әбден қалыптасқан сөзжасам жүйесі бар, ол – әрине ұзақ уақыттағы дамудың нәтижесі. Тіліміздің сөзжасам жүйесінің негізі көне түркі тілінен басталып, содан бері дамып, толығып, күрделеніп, сұрыпталып, қазіргі жүйелі дәрежеге жеткен.

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінде көне замандардан бері қарай қолданылып әбден орныққан, қалыптасқан сөзжасамның негізгі үш тәсілі бар:

• 
  синтетикалық тәсіл;
  
• 
  аналитикалық тәсіл;
  
• 
  лексика-семантикалық тәсіл.
  

Іс, жауын, тәлім, зер, дәрі, заң, бал, қызмет, талап, саясат, мұра.

Бас, оқу, мемлекет, мәтін, сызба, дыбыс, ақпарат, сан,мультимедия, тәжірибе, компьютер.

Пернетақта, телекөпір, ғаламтор, пікірталас, телекөрермен, жолдорба, баспасөз, бағдаржол, шартбелгі, дыбысбейнелеуіш, құлаққап.

• 
  Қызықты ақпараттарды интернет арқылы тауып алуға болады.
  
• 
  Маған үйретші.
  
• 
  Міне, интернетке қосылдық. Сенің почтаң қай порталда болсын: kz әлде comда ма ?
  
• 
  Мынау – сенің адресің, пароліңді ұмытпа.
  
• 
  Қазір біреуге хат жазып, почтаның қалай істейтінін тексеруге болады. Жақсы болды, бәрі істеп тұр!
  
• 
  Ал мен өз достарым мен сыныптастарымның адрестерін қалай білем?
  
• 
  Көріп тұрсың ба, сенің жәшігіңде «Менің әлемім» деген сілтеме бар. Кіресің де, тіркелесің. «Білімі» деген бөлімді толтырасың. Міне сенің мектебіңдегі оқығандардың бәрі.!
  
• 
  Кейбір суреттің астында қызыл плашка жанып-сөніп тұр. Бұл не?
  
• 
  Олар қазір сайтта, біз олармен хабарласа аламыз.
  
• 
  Әрине, Сенің суретіңді де орналастырайық.
  
• 
  Түсіндірші, суретті ұялы телефоннан компьютерге қалай көшіруге болады?
  
• 
  Bluetooth не USB-сымын пайдаланыңыз.
  
• 
  Рахмет саған! Хатты жібердім, енді жауабын асыға күтіп отырмын.
  
• 
  Шын мәнінде, бұл өте оңай. Ертең келіп, почтаңды тексереміз.
  

Вениямин Франклин деген даңқты білім иесі, Америка жұртының кісісі, он сегіздегі жас күнінде, Медера деген қаланың бір қарт адамына қонақ болып, шығар уақытта қарт ішкі бір есіктен шығарып салуға алып келіпті. Франклин бұл кісіге келе жатып, алдында не барын аңғармай, есікке жақындағанда қарт дауыстапты:

• 
  Еңкей, еңкей, - деп.
  

- Бұл кішкентай реніш сізге екіншіде ақыл болар; ұмытпағайсың, сен жассың, өмірің алдыңда, басыңды тым жоғары ұстамай, төмен иіңкіреп жүрсең, мұнан да артық неше соққылардан құтыларсың.

Бұл сөзді Франклин сексен жасқа келгенше ұмытпай, әрдайым айтушы еді:

- Сол қарттың ақылы маған көп пайда болды және көзіммен көрдім, басын жоғары көтерген тәкәппарлардың нешеуінің әлек болғанын, - дейді.

1. 
   Қандай компьютер мультимедиалық деп аталады?
   

3. Ақпараттың ең үлкен және ең кіші бірлігін атаңыз.

Компьютердің құрамына кіретін құрылғылар. Сөзжасамның тәсілдері.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру:

• 
  Компьютердің құрмына кіретін құрылғыларға сипаттама беру;
  
• 
  Сөзжасам тәсілдерін анықтау, берілген тапсырмаларды орындау.
  

Компьютер – бұл бір ғана аспап емес, сыртқы және ішкі, негізгі және қосымша түрлі құрылғылардың жиынтығы (1.2-сурет).

IBM PC негізгі құрылғыларына жүйелік қорап, монитор, пернетақта, тінтуір жатады. Қосымша немесе шеткері құрылғыларды бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады:

- ақпаратты енгізу құрылғылары (мәтіналғы (сканер), дигитайзер, сандық фотокамера, сызбалық планшет);

- ақпаратты шығару құрылғылары (басып шығарғыш (принтер), плоттер);
- енгізу және шығару қызметтерін бірге атқаратын құрылғылар (модем, дыбыстық бейімдеуіш, желілік бейімдеуіш). 

Жүйелік қорап компьютердің негізгі тораптарын қамтиды:

- процессор;

- оперативті жады;

- тұрғылықты диск;

- алмалы дискілермен жұмыс істеуге арналған диск жетегі;

- CD және DVD диск жетектері;

- бейнесызбалық бейімдеуіш;

- дыбыстауыш (дыбыстық бейімдеуіш);

- желілік тақша;

- енгізу-шығару порттары (ажыратқыштар);

- қоректендіру блогы. 

Аналық тақша – компьютердің барлық құрылғыларын бір-бірімен байланыстырып отырады. Оның жазық бетінде процессор, есте сақтайтын оперативті құрылғы (оперативті жады) орналасқан.

Процессор – ақпаратты өңдеп, копьютердің барлық қалған бөліктерін басқарады. Басқаша айтқанда, өте үлкен интегралды микросхема ретіндегі копьютердің «миы».

Жылдамәрекеттілік – процессордың ең маңызды сапасы. Қазіргі микросхемалар секундына миллиардталған оңай операцияларды орындайды. Процессор оперативті жадыдағы өңделген ақпаратты қабылдайды. Процессор оперативті жадымен үздіксіз байланыста болады.

Оперативті жады – микросхема жиынтығынан тұрады. Оперативтегі жадыдағы ұяшықтарда ақпарат электрлі қуат көзі кодталады. Бірақ компьютерді өшіргенде қуат көзі өшеді.

Жад сыйымдылығы – ең көп ақпаратты сақтайтын құрылғы. Сыйымдылық байтпен өлшенеді.

Ақпаратты енгізу және шығару. Қодталған ақпаратты шығарып, қайта кіргізу үшін әртүрлі техникалық құрылғылар болады.

Пернетақта – түймешелерді баса отырып, компьютерге мәтін жазылады. Басқа түймешелер компьютердің басқа жұмыстарын басқарады. Бағдаржолмен экранда бар әртүрлі шартбелгілерді ашып-жауып алуға болады.

Жаңа сөздерді жаттаңыз. жүйелік қорап – системный блок ақпаратты енгізу құрылғылары – устройства для ввода информации мәтіналғы – сканер сызбалық планшет – графический планшет ақпаратты шығару құрылғылары – устройства для извлечения информации дыбыстық бейімдеуіш – звуковой адаптер желілік бейімдеуіш – сетевой адаптер негізгі тораптары – основной узел жүйелік (аналық) тақша –системный (материнская) плата оперативті жады – оперативная память тұрғылықты диск – жесткий диск CD және DVD диск жетектері – CD және DVD дисковые проводники

бейнесызбалық бейімдеуіш – видеографический адаптер желілік тақша – сетевая плата енгізу-шығару порттары (ажыратқыштар) – ввод-вывод портов қоректендіру блогы – питательный блок қоржын –папка пернетақта – клавиатура жазғы –принтер бағдаржол – курсор шартбелгі- значок алмалы табақша- съемный диск біріктіруші – сумматор басылым – версия мәзір – меню ұяшық – ячейка қуат көзі – заряд қоректендіру блогы

1-тапсырма. Қазақша атауын жаттаңыз.

Қоржын (папка) – компьютерлік қоржын мәліметтерді жинау мақсатында қызмет етеді.

Пернетақта (клавиатура) – мәліметтерді ЭЕМ-ге енгізуге арналған құрылғы, сонымен қатар командылық операциялардың орындалуын басқарады.

Тінтуір (мыш) – дисплей экранындағы сілтеме көрсеткіш қалпын өңдеуге арналған құрылғы.

Жазғы (принтер) – информацияны баспаға шығару құрылғысы.

Сүзгі (фильтр) – айқындалмаған мәліметтерді деректер базасына енгізбейтін бағдарлама; кестелермен жұмыс істеу барысында фильтр көмегімен критерий арқылы анықталған мәліметтер ғана бөлініп шығарылады.

Жад (память) – деректерді қабылдауға, сақтауға арналған ЭЕМ-нің функционалдық бөлігі.
2-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.

Компьютер – это машина для оброботки информации, в том числе для вычеслений. Слово «компьютер» произошло от латинского слово, означающего «считаю». Другое название компьютера – электронно-вычеслительная машина (ЭВМ). Компьютеры играют огромную роль во всех областях жизни: от детских игр до полетов в космос. Есть много видов компьютеров. Самый известный – персональный компьютер.

Пернетақта, жад, интернет жүйесі, өрмекші тор, өңдеу, қолайлы жағдай, дүниежүзілік, қолтетік, қоржын, жазғы, компьютерлік желі, ақпараттық технология жетістіктері, біртұтас ақпараттық кеңістік, желілер жиынтығы, пайдаланушылардың саны, ақпараттар сақталады, электрондық пошта, хабарды жедел жеткізеді, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет.

Құжатты

қиып алу

Компьютерді

қиып алу

меңгеру

Сөзжасамның тәсілдері

1. 
   Түркі тілдері, соның ішінде қазақ тілі қосымшалы тілдер болғандықтан, синтетикалық тәсіл біздің тілімізде туынды сөз жасауда үлкен қызмет атқарады. Синтетикалық тәсіл арқылы туынды сөз жасаудың тілде қалыптасқан өзіндік жолы бар. Бұл тәсіл арқылы туынды сөз жасау үшін, оған екітілдік бірліктің қатысуы керек:
   

- сөзжасамдық жұрнақ.

Лексикалық бірлік туынды сөздің мағынасына арқау болады, сондықтан да туынды сөз жасауға лексикалық мағыналы сөздер қатысады.

Синтетикалық сөзжасамда жұрнақ негізгі мүше болып саналады. Яғни туынды түбір негіз сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалады. Синтетикалық тәсіл арқылы жасалған туынды сөздер туынды түбір деп аталады.

Мысалы, өнім,

2. 
   Аналитикалық тәсілде екі сөз бір-бірімен тіркесіп, жаңа лексикалық мағыналы сөз жасайды. Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған сөз күрделі сөз деп аталады. Бірақ күрделі сөзде олардың әрқайсысының өзінің жеке тұрғандығы мәнін сақтамай, біртұтас мәнге көшеді. Мысалы, өнеркәсіп, теміржол, қызыл ала т.б.
   
3. 
   Лексика-семантикалық тәсілде сөздің құрамы, тұлғасы ешбір өзгеріске түспейді, өзгеріс тек сөздің мағынасында ғана болады. Сөз дыбыстық, морфемдік құрамын сақтай отырып, тілдегі бұрынғы қолданып жүрген мағынасының үстіне жаңа мағынасында да қолданыла бастайды. Сөздің тек мағынасында өзгеріс болғандықтан, бұл тәсіл лексика-семантикалық тәсіл деп аталады. Мысалы,
   

1. 
   Ақ - адал мағынасын береді. Мысалы, Ақ жүрген адам азбас.
   
2. 
   Ақ –сүт, айран, қатық, қымыз, шұбат сияқты тағамдар. Мысалы, Ұлжанның күз уақытында Зере мен балаларға әзірлеп отыратын ағы осы болатын.
   
3. 
   Ақ –ақиқат, шындық. Мысалы, Жұмыр басты пендеге – өлім ақ.
   

Пернетақта, интернет жүйесі, өрмекші тор, дүниежүзілік, қолтетік, қоржын, компьютерлік желі, ақпараттық технология, біртұтас, электрондық пошта, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет, қоржын, бағдаржол, шартбелгі, алмалы табақша, біріктіруші, басылым, ұяшық, қуат көзі.

1. Компьютердің жұмыс істеуіне қажетті ең аз деген құрылғылар жиынтығын көрсетіңіз.

2. Жүйелік қорап қандай ішкі құрылғыларды қамтиды?

3. Монитор не үшін қажет?

4. Шеткері құрылғыларды және олардың не үшін қолданылатынын атап шығыңыз.

5. Кернеу азайған кезде және электр қуаты өшіріліп тастағанда компьютерді қандай құрылғы қорғайды?

6. Ақпаратты тасымалдаушылардың негізгі типтерін (ішкі және сыртқы) атаңыз.

8. Компьютерге ақпаратты енгізуге арналған құрылғыны атаңыз.

9. Пернетақтаның негізгі бөліктерін және пернелердің атқаратын міндеттерін атаңыз.

&&&

$$$003-013-000$3.3.13 Практикалық сабақ №13

Аналық тақташа. Оперативті жады. Процессор. Туынды сөздер.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру.

Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе жүйелік тақша арқылы өңделеді (1.4-сурет). Аналық тақша – бұл компьютердің барлық құрамдас бөліктері қосылатын күрделі көп қабатты мөрлік тақша. Аналық тақша мыс өткізгіш жолшықтар желісімен қапталған, олардың бойымен мәліметтер тақшада құрастырылған микросхемалар мен компьютердің басқа құрылғылары қосылатын слоттарға жеткізіледі. Әрбір құрылғы белгілі бір слотқа қосыла алады. Әдетте компьютер сипаттамасының басында, орталық процессордың (central processing unit, CPU) типі мен жиілігі, оперативті жады (random access memory, RAM) сипаттамасы беріледі. Компьютердің бұл құрамдас бөліктері – ең бастылары, өйткені бұлар компьютер жұмысының шапшаңдығын анықтайды. Компьютерге әлемдегі ең үлкен тұрғылықты дискіні, ең күшті бейнелік бейімдеуіш пен керемет дыбыстық жүйені орнатуға болады, бірақ процессор баяу, жады мардымсыз болса, осы байлықтың барлығы түкке де жарамай қалады.  Процессор немесе микропроцессор компьютердегі орталық мәліметтер өңдеу құрылғысы болып табылады (1.5-сурет).Процессор микросхема ретінде ұсынылған және оперативті жадымен қатар аналық тақшада орналасады. Процессорлар бағдарламалар жұмысына қажетті есептеулерді орындайды. Процессор неғұрлым шапшаң болса, компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы соғұрлым жоғары болады.

Процессордың жылдамдығы мегагерцпен (МГц) немесе гигагерцпен (ГГц) өлшенетін оның ырғақтық жиілігімен анықталады. 
Процессордың үстіне радиатор, радиаторға процессорды салқындатуға арналған желдеткіш (кулер) орнатылады. Компьютердің оперативті жадысы (ОЗУ) немесе Random Access Memory мәліметтерді қысқа мерзімге сақтау үшін қызмет етеді (1.6-сурет). Кез келген бағдарламаның, амалдық жүйенің де, жұмыс істеуі үшін іске қосу кезінде бағдарламаның бір бөлігін қотаруға оперативті жадының біршама көлемі талап етіледі.

Бұл тұрғылықты дискіге қатынамастан бағдарламаның маңызды мәліметтеріне қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Компьютерде бір мезгілде неғұрлым көп бағдарлама жұмыс істесе, соғұрлым үлкен оперативті жады талап етіледі. Бағдарламаның жұмысы аяқталған кезде немесе компьютерді өшіргенде оперативті жадыда сақталған мәліметтер жойылып кетеді. Оперативті жадының көлемі мегабайтпен (Мб) өлшенеді. Қазіргі заманғы қосымша бағдарламалардың көпшілігі жұмыс істеу үшін 64 Мб оперативті жады көлемі қажет және іске қосылған бағдарламаның әрбірі жады талап етеді. Пәрмендерді пайдаланатын бейнелік және дыбыстық үлкен бағдарламалар (мысалы, компьютерлік ойындар) одан да көбірек жады көлемін қажет етеді. Қазір компьютерлерге ең аз дегенде 256 Мб оперативті жады орнатылады. Егер компьютерде орнатылған жадыдан үлкен жадыны талап ететін бағдарламаны іске қосатын болсақ, онда оның жұмыс істеу жылдамдығы бірден құлдырайды, тіптен компьютер мүлдем «тұрып қалады». Өнімділік тұрғысынан, компьютерде неғұрлым үлкен жады орнатылса, соғұрлым жақсы.

Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет ..... немесе .....тақша арқылы өңделеді. Аналық тақша – бұл компьютердің барлық құрамдас бөліктері қосылатын күрделі ..... мөрлік тақша. Процессор микросхема ретінде ұсынылған .... жадымен қатар аналық тақшада орналасады. Процессорлар бағдарламалар жұмысына .... есептеулерді орындайды. Процессордың жылдамдығы мегагерцпен (МГц) немесе гигагерцпен (ГГц) өлшенетін оның .....жиілігімен анықталады. Пәрмендерді пайдаланатын .... және .... үлкен бағдарламалар (мысалы, компьютерлік ойындар) одан да көбірек жады көлемін қажет етеді.

1. 
   –шы, - ші: бағдарламашы, күзетші
   
2. 
   –шылық, -шілік: адамшылық, малшылдық
   
3. 
   –лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес: замандас, бауырлас
   
4. 
   –лақ, -лек, -дық, -дік, -тық, -тік: орындық, түндік
   
5. 
   –хана: асхана, дәріхана
   

1. 
   -м, -ым, -ім: байлам, күзем, қысым, түсім.
   
2. 
   -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: ұрма, көрме, сүзбе, кеспе.
   
3. 
   -қы, -кі, -ғы, -гі: шалғы, тепкі, бұрғы.
   
4. 
   -с, -ыс, -іс: талас, айтыс, жүріс.
   
5. 
   -қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек: тарақ, күрек, қызық, түкірік.
   
6. 
   -ыш, -іш: қуаныш, таяныш, өкініш, сүйініш.
   
7. 
   -н, -ын, -ін: боран, жуын, түйін.
   
8. 
   -у: сабау, жамау, көсеу.
   
9. 
   -ынды, -інді: шайынды, үйінді.
   

10. 
    -уыш, -уіш: өлшеуіш, түйреуіш, бастауыш.
    
11. 
    -ыр, -ір, -р, -ар, -ер: үңгір, шұңқыр.
    

1. 
   –лы, -лі, -ды, -ді: таулы, күшті
   
2. 
   –дай, дей, -тай, -тей: қыздай, сүттей
   
3. 
   –лық, -лік, - дық, -дік, -тық, -тік: компьютерлік, инженерлік
   
4. 
   –сыз, -сіз: сусыз, бұлтсыз
   
5. 
   –қы, -кі, -ғы, -гі: жазғы, қысқы
   

Желдет, бейнеле, тасымалда, өткіз, ұш, аударма, зертте, жүргіз, сату, бағдарлама, бейнебейімде, дыбыста.

Физикалық құрылғылар, сызбалық бейімдеуіш, сандық ақпарат, арифметикалық амалдар, орталық пошта, электрондық пошта, мәтіндік немесе сызбалық өңдегіштер, стратегиялық шешім, жүйелік қорап, аналық тақшаға, оперативті жады, ақпараттық технологиялар, жергілікті өнімдер, білікті мамандар, өмірлік тәжірибе, бейнелік және дыбыстық үлкен бағдарламалар, құрамдас бөліктер.

Компьютер и человек. Компьютеры очень быстро совершенствуются. Но и самый мощный компьютер – всего лишь устройство, которое помогает человеку. Как в своё время помогал абак. А главный вопрос – что делать в жизни – человек решает сам, своим умом, своим сердцем.

* * *

Назар аудараңыз.

1876 жылы Александр Грейам Белл телефон ойлап тапты.

Алғашқы телевизиялық картиналарды 1924 жылы Джон Лоджи Бэйрд құрған, дегенмен тиімдірек электрондық жүйе Би-би-Сидің 1960 жылы алғаш рет телевизияның шығуы үшін қолданылды.

1.Аналық тақша дегеніміз не?

2. Компьютердің құрамдас бөліктерін атаңыз?

3. Оперативті жадының көлемі немен өлшенеді?

4. Компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы немен байланысты ?

&&&

$$$003-014-000$3.3.14 Практикалық сабақ №14

Компьютер дискілері. Жалғаулардың түрлері.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру.

Компьютерлердің көпшілігі құрамдас тұрғылықты дискілермен жабдықталған. Оларға қосымша бағдарламалар орнатылады, онда файлдар әзірленеді және әртүрлі мәліметтер сақталады. Компьютерді сатып ала отырып, сіздер тұрғылықты дискінің сыйымдылығы сипаттаманың алғашқы жолдарында (оперативті жады көлемі және процессордың жылдамдығымен қатар) келтірілгенін көресіздер. Тұрғылықты дискінің сыйымдылығы түрлі компьютерлерде алуан түрлі болады да, мегабайтпен және гигабайтпен өлшенеді. Қазіргі заманғы тұрғылықты дискілердің сыйымдылығы 80-500 Гбайт және одан да үлкен болады. Алмалы дискілерге арналған диск жетегі 3,5-дюймдік дискеттерді оқиды (1.8-сурет). Бұл дискілер ауыстырылатын тасымалдаушылар болып саналады, олардың сыйымдылығы – 1,44 Мб. Оларға әдетте кейбір қосымша бағдарламаларда (Word сияқты) әзірленетін құжаттар немесе алмалы дискілерден тікелей іске қосуға болатын онша үлкен емес бағдарламалар жазылады. Компьютерде алмалы дискілерге арналған диск жетегіне «А» әрпі белгіленеді. CD және DVD диск жетектері мәліметтерді ықшам дискілерге жазуға («күйдіруге») және оқуға мүмкіндік береді (1.9-сурет). CD және DVD дискілер – ауыспалы тасымалдаушылар. CD дискіге 400 Мб, DVD дискіге 4,7 Гб ақпарат сыяды. Дискілер бір рет жазылатын (CD-R және DVD-R) және қайталап жазылатын (CD-RW және DVD-R W) болады.

Кез келген диск жетектері мәліметтерді оқи алады, көбісі – жазуға да қабілетті, бірақ мәліметтерді сақтауға және алмастыруға арналған арнайы құрылғылар да бар. Әдетте бұлар – сыртқы құрылғылар, оларға компьютердің USB-портына тікелей қосылатын USB-диск немесе флеш-карта жатады. Флеш-карталар өте ықшам, қазіргі таңда оларға 128 Мбайттан 4Гбайтқа дейін ақпарат сыяды. 

Жаңа сөздерді жаттаңыз. құрамдас тұрғылықты дискілер – составные жесткие диски алмалы дискілер – гибкие диски мәліметтер кабелі – кабели данных қоректену кабелі – питательный кабель ауыспалы тасымалдаушылар – сменные носители

физикалық құрылғылар – физические устройства ықшам дискілер – компакт диски оперативті жады көлемі – объем оперативной памяти процессордың жылдамдығы – скорость процессора арнайы құрылғылар – специальные устройства

1-тапсырма. Мәтіннен тәуелдік жалғауы бар сөздер мен сөз тіркестерін теріп жазыңыздар.
Жалғаулардың түрлері (тәуелдік, көптік, жіктік, септік)
Сөздер жекеше түрде де, көпше түрде де қолданыла береді. Көптік мағынаны білдіру үшін сөздерге көптік жалғауы жалғанады. Мысалы: ағаш-тар, көше-лер, қыз-дар т.б.

Көптік жалғауының түрлері мыналар: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер. Көптік жалғауының басқы дыбысының түрліше болуы түбір сөздің соңғы дыбысына байланысты.

Тәуелдік жалғауы заттың біреуге немесе бір нәрсеге тәуелді (меншікті) екенін білдіреді. Тәуелденетін зат үш жақтың біріне меншікті болып тұрады, сол себепті тәуелдік жалғауының үш жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары болады.

Жекеше түрі	Көпше түрі
І жақ -м, -ым, -ім ІІ жақ -ң, -ың, -ің ІІ жақ -ыңыз, -іңіз, -ңыз, -ңіз ІІІ жақ -сы, -сі, -ы, -і	І жақ -мыз, -ымыз, -міз, -іміз ІІ жақ -тарың, -терің,-дарың, -дерің, -ларың, -лерің ІІ жақ -тарыңыз, -теріңіз, -дарыңыз, -деріңіз, -ларыңыз, -леріңіз ІІІ жақ -сы, -сі, -ы, -і

Сөздердің тәуелденуі оңаша тәуелдену және ортақ тәуелдену болып екіге бөлінеді.

Бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену оңаша тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың жекеше түрде тәуелденуі.

Бір немесе бірнеше заттың көп затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену ортақ тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың көпше түрде тәуелденуі.

Мысалы:

Оңаша тәуелдену:	Ортақ тәуелдену:
Менің компьютер-ім, телефон-ым. Сенің компьютер-ің. телефон -ың. Сіздің компьютер-іңіз, телефон-ыңыз. Оның компьютер-і, телефон -ы.	Біздің компьютер-іміз, телефон -ымыз. Сендердің компьютер-лерің, телефон -дарың. Сіздердің компьютер-леріңіз, телефон -дарыңыз. Олардың компьютер-і, телефон -ы.

Сөздің жіктік жалғауларын қабылдауын жіктелу дейді. Жіктік жалғауы бастауыш пен баяндауышты байланыстырады. Сондықтан жіктік жалғаулы сөз әрқашан баяндауыш болады да, сөйлемді тиянақтап тұрады.

Жіктік жалғауы негізінен етістікке жалғанады. Сондай-ақ есім сөздерге де жалғана береді. Бірақ жіктік жалғауы кез келген есім сөзге жалғана бермейді, тек адамның кім екенін, қандай екенін білдіретін және кәсібін көрсететін есім сөзге жалғанады.

Мысалы:

Етістіктің жіктелуі:

Сөздердің септік жалғауларын қабылдауын септелу дейді. Зат есім жекеше және көпше түрде септеледі. Септік атаулары, сұрақтары және жалғаулары төмендегіше:

Атау. Кім? Не?

Ілік. Кімнің? Ненің? -ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің

Барыс. Кімге? Неге? Қайда? -а, -е, -қа, -ке, -ге, -на, -не

Табыс. Кімді? Нені? -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті, -н

Жатыс. Кімде? Неде? Қайда? -да, -де, та, -те, -нда, -нде

Шығыс. Кімнен? Неден? -дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен

Көмектес. Кіммен? Немен? -мен, -бен, -пен, -менен, -бенен, -пенен
Септелудің екі түрі бар: жай септелу және тәуелді септелу. Сөздердің тәуелденбей тұрып түбір күйінде септелуі жай септелу деп аталады. Сөздердің тәуелденіп барып септелуі тәуелді септелу деп аталады.
Мысалы:

Жай септелу	Тәуелді септелу
А. Компьютер І. Компьютер-дің Б. Компьютер-ге Т. Компьютер-ді Ж. Компьютер-де Ш. Компьютер-ден К. Компьютер-мен	А. Компьютер-ім І. Компьютер-ім-нің Б. Компьютер-ім-е Т. Компьютер-ім-ді Ж. Компьютер-ім-де Ш. Компьютер-ім-нен К. Компьютер-ім-мен

2-тапсырма. Төмендегі сөздерге тәуелдік жалғауларды жалғап сөйлем құраңыз.

Бастық, компьютер, құжат, отан, өтініш, мамандық, куәлік, білім, еңбекақы, уақыт.

Менің жұмысымның ....

Сіздің уақытыңыз.....

Сіздің көмекшілеріңіз....

Біздің Республикамызда....

Сендердің мамандықтарың...

Сіздердің компьютерлеріңіз...

Олардың табыстары.....

Мен бағдарлашы... . Сіз хатшы... . Сен заңгер... . Ол төраға... . Біз сарапшы.... Сендер кеңесші... . Сіздер көмекші... . Олар білімді... . Мен кәсіпкер... . Сіз құрылысшы... . Сендер ғалым.... . Сіздер саясаткер..... Олар тұтынушы... . Мен тілші... . Сен тексеруші... .

Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе жүйелік тақша арқылы өңделеді. Компьютердің бұл құрамдас бөліктері – ең бастылары, өйткені бұлар компьютер жұмысының шапшаңдығын анықтайды. Компьютерге әлемдегі ең үлкен тұрғылықты дискіні, ең күшті бейнелік бейімдеуіш пен керемет дыбыстық жүйені орнатуға болады. Процессор микросхема ретінде ұсынылған және оперативті жадымен қатар аналық тақшада орналасады. Процессорлар бағдарламалар жұмысына қажетті есептеулерді орындайды.

В казахском языке суффиксы -тағы, -тегі, -дағы, -дегі присоединяются к именам существительным, образуя имена прилагательные находящихся в местном падеже, и переводятся как «тот, который находится», «тот, который принадлежит»: компьютердегі файлдар (файлы, которые на компьютерах), менің папкамдағы фаилдар (файлы, которые на мойх папках), компьютер үстеліндегі флешка (флешка, которая лежит на компьютерном столе) и т.д.

Студент, который сидит за тобой, знает все устройства компьютера. Почта, которая находится на улице Богенбая батыра, сегодня не работает. Цветы, которые стоят на окне, очень красивые. Малчики, которые сидят возле дома, рассказывают об устройстве компьютерной сети. Компьютерный клуб, который находится напротив гостиницы, не очень большой. Пункт обмена валюты, находящийся возле базара, сейчас закрыт.Техника, которая продается в магазине «Планета электроники» очень дорогие.

1. 
   Диск жетектері дегеніміз не?
   
2. 
   Ішкі диск жетектеріне қандай кабельдер жалғанады ?
   
3. 
   Тұрғылықты дискінің сыйымдылығы қандай болады ?
   

Дыбыстық тақша. Шылау. Септеулік шылау. Демеулік шылау. Жалғаулық шылау. Көмекші есімдер.

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып мейлінше академиялық білімдерін арттыру:

Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті ететін, сондай-ақ оны компьютерлер желісіне қосуға мүмкіндік беретін бірнеше құрылғылар түрі бар. Бұл құрылғылар құрамдас та, қосымша да болады, қосымша болған жағдайда олар кеңею слоттарына орнатылады. Дыбыстық тақша (дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс тудыруға және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді (1.10-сурет).

Дыбыстық тақша ұсынатын дыбыспен жұмыс істеудің кеңейтілген мүмкіндіктері компьютерлік ойындарда және басқа қазіргі заманғы бағдарламаларда талап етіледі. Бейнебейімдеуіш немесе бейнетақшаның (сызбалық бейімдеуіш) кескіндерді сақтау үшін ғана пайдаланылатын меншікті оперативті жадысы бар (1.11-сурет). «Тұрғылықты жері» бойынша бұл жады көбінесе бейнежады (videoRAM немесе VRAM) деп аталады. Бейнежады көлемі неғұрлым үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым үлкен ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді. Желілік тақша компьютерді компьютерлер желісіне қосуға мүмкіндік береді (1.12-сурет). Желілік тақшалардың бірнеше түрі бар: Ethernet, token ring және сымсыз желілерге қатынас құруға арналған тақшалар; ең танымалдары – Ethernet және сымсыз желілер.

Сұраулық: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.

Күшейткіш: -ақ, -ау, -ай, да, де, та,те.

Белгісіздік: -ау, -мыс, -міс, кейде.

Болымсыздық: түгіл, тұрсын, тұрмақ.

Шектік: ғана, тек, кейде, -ақ.

Нақтылау: -ды, -ді, -ты, -ті, ғой.

Жалғаулық шылау – сөздер мен сөйлемдерді салаластыра (тең дәрежеде) байланыстырады. Жалғаулық шылау төмендегідей бөлінеді:

Ыңғайластық: және, әрі, да, де, ма, ме, т.б.

Қарсылықты: бірақ, дегенмен, алайда, сонда да, т.б.

Себеп-салдар: өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, т.б.

Талғаулықты: не, немесе, я, я (не) болмаса, яки, т.б.

Кезектес: кейде, бірде, біресе.

Шартты: егер, егер де.

Лексикалық мағынасынан айырыла бастап, сөйлемде екінші бір зат есім сөздің легінде қолданылатын зат есімдер көмекші есімдер деп аталады. Масалы, сырт, іш, маң, алд(ы), арт(ы), үст(і), қас, жан т.б. (Ауылдың жаны терең сай)

Әдетте көмекші есімдер тәуелдік жалғауында тұрып, негізгі зат есіммен тіркесіп сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.

1-тапсырма. Көмекші сөздерді пайдалана отырып, мәтін құрастырыңыз.

2-тапсырма. Төменгі сөйлемдерден шылауларды анықтаңыз.

Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті ететін бірнеше құрылғылар бар. Бұл құрылғылар құрамдас та, қосымша да болады. Дыбыстық тақша (дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс тудыруға және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді. Бейнебейімдеуіш немесе бейнетақшаның (сызбалық бейімдеуіш) кескіндерді сақтау үшін ғана пайдаланылатын меншікті оперативті жадысы бар. Бейнежады көлемі неғұрлым үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым үлкен ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді.

1. 
   Салтанат «Әсем тұрмыс» үйіне барды да компьютерін жөндетіп әкелді. 2. Мен саған интернеттен хат жаздым, бірақ сен маған жауап қайтармадың. 3. Марат компьютерде отырып біресе мәтін тереді, біресе агенттегі достарының сұрақтарына жауап береді. 4. Ксения компьютерде мәтінді баяу тереді, себебі ол қазақша әріптерді енді үйреніп жүр. Егер компьютер бағдарламаларын жақсы білсем, болашақта бағдарламашы боламын.
   

1. 
   Мынау менің ұялы телефоным ғой. 2. Менің досым жапондық көліктерді жақсы көреді, әсіресе Toyota, Lexus маркілерін. 3. Сендер бүгін «Электроника әлемі» дүкеніне барасыңдар ма? 4. Информатика сабағында Блез Паскаль туралы көп білдім. 5. С.А. Лебедев өмірінің соңына дейін ғылыми кадрлар даярлап, жеке үлгісімен жастарды тәрбиелейді. 6. Билла Гейтстің басқаруымен, Microsoft ақпараттық технологиялар мен өнімдер шығару бойынша үнемі даму үстінде келеді. 7. «Файлдың аты» жолын басқаннан соң, атыңызды жазыңыз. 8.Екі жүз жылдан кейін 1820 жылы француз Шарль Голь көбейту мен бөлуді орындай алатын арифмометр ойлап шығарған. 9.Оның  уақытының  маңызды  бөлігі  клиенттермен  кездесуге және электрондық пошта арқылы бүкіләлемдік Microsoft әріптестерімен пікір алмасуға арналған. 10.  бас әріптер режімін бекіту үшін қолданылады. 11. Енді Әлия компьютерден басқа байланыс жасай алмайды. 12. Компьютер сатып алмастан бұрын, не үшін пайдаланатыныңызды шешіп алыңыз.
   

* * *

Бірде жиренше серіктерімен алыс жолдан келе жатады. Ауылына жақындағанда жолдастарының бірі:

- Жиренше, үйіңде ұлың бар ма? – дегенде,

- Е, болғанда қандай! Жігіт болған азаматым бар, - дейді.

Осы кезде төрт жасар бала кісілердің алдынан жүгіріп шығады.

Мұны көрген жолдастары:

- Е, немерең де бар екен ғой, - деседі. Сонда Жиренше тұрып:

- Үлкені де осы, кішісі де осы, - депті. Мұнысына жолдастары:

- Әй, Жиренше-ай, осыны да азаматым бар деп, әлдеқандай етіп айтасың-ау, - деді көңілдері толмай.

Сол сәтте Жиренше қолындағы қамшысын тастай салып, ұлына алып бер депті. Ұлы еңкейіп қамшыны әкесіне алып береді. Сонда шешен жанындағыларына қарап:

- Міне, азамат деген осы емес пе? Егер бұл балам болмаса, қамшымды кім алып берер еді?

&&&

$$$003-015-002$3.3.15.2 №15 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. 
   Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті ететін қандай құрылғылар бар ?
   
2. 
   Дыбыстық тақшаның қызметі қандай ?
   
3. 
   Желілік тақшалардың қандай түрлері бар ?
   

Бақылау жұмысының мақсаты студенттердің оқу материалдарын өздігінен алған білімдерін тексеру мен бекіту, сонымен қатар тәжірибеде қолдана алу дағдысын айқандау болып табылады.

Студент 1 бақылау жұмысын жазу керек. Ол бақылау жұмысы 2 теориялық сұрақ пен 6 тәжірибелік тапсырмадан тұрады. Бақылау жұмысы 10 нұсқадан құралған. Нұсқа сынақ кітапшасының соңғы нөмірінен алынады.

Бақылау жұмысыны орындау кезінде мынадай талаптарды негізге алу керек:

1. 
   Барлық тапсырмалар толық орындалмаған бақылау жұмыстары саналмайды.
   
2. 
   Титулдық бетте оқу орнының атауы, кафедраның атауы, пән аты, фамилия, аты, әкесінің аты, нұсқа нөмірі, топ нөмірі көрсетілуі міндетті.
   
3. 
   3-7 тапсырмалар көмпьютерде орындалып, А4 бетіне толықтай сипаттамасымен басылған күйде болу керек.
   
4. 
   Бақылау жұмысы А4 бетінде орындалу керек немесе дәптерде орындалса, онда теориялық сұрақ қолмен жазылып, ал 3-7 тапсырмалар компьютерде орындалуы керек.
   

Порттар – корпустың алдыңғы немесе артқы тақтасындағы ажыратқыштар. Оларға әдетте кабель арқылы әртүрлі құрылғылар қосылады (1.13-сурет). Порттарға қосуға болатын құрылғылардың саны мен түрі компьютер порттарының саны мен түріне тәуелді болады.

Көптеген пернелердің бетінде екі-төрт таңба бейнеленген. Пернені қажетті нышанды енгізуге қолдану үшін басқару пернелері пайдаланылады. , , пернелері әдетте қандай да бір әрекетті орындамайды, олар басқа пернелердің міндетін өзгертуге арналған немесе өзге пернелермен бірге қолданылады. Мысалы, пернесі бас әріптерді жазу үшін, ал <сол жақ Alt> және > немесе және пернелерін тіркесімі – пернетақта тілін өзгерту үшін пайдаланылады.  бас әріптер режімін бекіту үшін қолданылады ( пернесін пайдалану қажет емес). пернесін қайталап басып, бас әріптер енгізу режімін болдырмай тастауға болады.

(енгізу) – мәтінмен жұмыс істеу кезінде жолды енгізуді аяқтауға арналған, нысандармен жұмыс істеу кезінде тінтуірдің сол жақ батырмасын екі рет шерткенмен бірдей қызмет атқарады. (болдырмау) – әрекетті немесе амалды болдырмау, сұхбат терезесін немесе мәтінмәндік терезені жабу үшін қолданылады.

Бос орын пернесі – пернетақтаның төменгі жағындағы еш жазуы жоқ бұл перне сөздер арасында бос орын қалдыру үшін қолданылады. Түзету пернелері – , , – Enter пернесінің үстінде орналасқан бағдаршалы перне. Ол жүгіргінің сол жағында тұрған нышаны жояды. – жүгіргінің үстінде немесе оның оң жағында тұрған нышаны жояды. – нышандарды енгізу режімдерін ауыстыруға арналған («қою» және «алмастыру» режімдері, үнсіз келісім бойынша «қою» режімі жұмыс істейді). Жүгіргіні басқару пернелері <←>, <→ >, <↓ >, <↑ > жүгіргіні бейне бет бойымен өзіне сәйкес бағытта жылжытады. Жүгіргіні басқару пернелеріне, сондай-ақ

жүктеу/скачать 3.37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: