ЖҰмыс бағдарламасы пән: Кәсіптік аурулар Пән коды ка 3218 Мамандық 051102 «Қоғамдық денсаулық сақтау» Оқу сағатының

- баяндама, көрнекі құралдар дайындау және СҒЗЖ-на белсенді қатысқаны үшін 0,5 балл

- халат пен қалпағының болмауы мен сабақты себепсіз жіберуіне байланысты 0,5 балл төмендетіледі.

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы

ТЕРАПИЯ БАКАЛАВРИАТ КАФЕДРАСЫ

МАМАНДЫҒЫ: 051102 «ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ»
ПӘНІ: КӘСІПТІК АУРУЛАР
КУРСЫ: III
ДӘРІС КОМПЛЕКСТЕРІ

ШЫМКЕНТ, 2013ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланған

Хаттама №___ «____» 2013ж.

Кафедра меңгерушісі

м.ғ.д., проф. Бекмурзаева Э. К.

1) Тақырыбы: №1 Кәсіптік аурулар клиникасына кіріспе және оның міндеттері. Қазақстанда кәсіптік - патологиялық қызметті ұйымдастыру.
2) Мақсаты: Кәсіби патологияның әдістерін, пәнді, міндеттерін зерттеу, кәсіби аурулардағы еңбекке жарамдылығының кезеңдеріне анықтама беру.
3) Дәріс тезистері:

Кәсіптік патология-еңбек үрдістерінде өндірістік орындардың жағымсыз жағдайларының әсерінен денсаулықтың бұзылыстарымен ауруларды зерттейтін медициналық ғылым. Кәсіптік патология-өзінің терминологиясы, гипотездері және патогенезді теориясы, зерттеу әдістерімен алдын-алу, емдеуі бар өзіндік клиникалық дисциплина.

Кәсіптік патология-жалпы немесе сирек жеке тыныс мүшелерін, жүйке, жүрек-қан тамыр, гепатобилиарлы, тері, қан, сүйек-бұлшықет жүйесінің және тағы мүшелердің зақымдануын интегрирлеуші ғылым.

Науқастың еңбекке жарамдылығын қалыптастыру,кәсіби сырқаттың алдын алу шараларын жүргізу, сондай-ақ асқынуды болдырмау, аурудың себебін анықтау негізделген рациональді, патогенезді емді қолдану, кәсіби сырқаттар пәнінің мақсаты.

Көптеген этиологиялық факторлардың негізгі себебі болып келетін, кәсіптік ортада зиянды болып кәсіптік ауруларды тудырады. Бұлардың клиникалық түрлері әртүрлі болып келеді, ол әсер етуші факторлардың химиялық, физикалық, биологиялық ерекшеліктеріне байланысты, организмге әсер ету орнына, организмге кіру көзіне, әсер ету ұзақтығымен интенсивтілігіне байланысты.

Сондықтан қазіргі кезде этиологиялық жағдайларына яғни өнеркәсіптік факторларына байланысты төмендегі топттарға біріктіреді.

Кәсіптік аурулардың жіктелуі

1. Өнеркәсіптік шаң - тозаңдардың әсерінен пайда болатын аурулар (пневмокониоздар, шаңды бронхит, кәсіби бронх демікпесі, т.б.). Бұлар таукен өндірісінде, шахталарда істейтін жұмысшыларда жиі кездеседі.

2. Өнеркәсіптің физикалық қолайсыз факторларының әсерінен пайда болатын аурулар (жоғары немесе төмен температура, атмосфералық қысымның әсер тербелістер, сәулелену, радио электрлік, ультрадыбыс толқындардың әсері).

3. Өнеркәсіптің химиялық факторларының әсерінен пайда болатын аурулар (жедел және созылмалы уланулар).

4. Биологиялық факторлардың әсерінен дамитын инфекциялық және паразитарлық аурулар (туберкулез таяқшалары, вирус, оба таяқшалары). Бұл факторларға медицина саласында, ғылыми-зерттеу институттарында, орман шаруашылығында жұмыс істейтін адамдар ұшырайды.

5. Өндірісте ауыр күш түсуден және қауіпті жағдайларда жұмыс істеу нәтижесінде ағзалар мен жүйелердің зақымдануы немесе жарақаттануы.

Кәсіптік аурулардың клиникалық көрінісі мүшелер мен жүйелердің зақымдану деңгейіне байланысты, мысалы: өкпе, қан жүйесі, жүйке жүйесі, паренхиматозды мүшелер және т.б. Сондай -ақ, кейбір өндірістік факторлардың әсер етуінен полимүшелік зақымданулар байқалады. Өнеркәсіптегі жаңа өндірістер комплексті түрлерімен технологиялық процесстер кәсіптік аурулардағы бұрын кездеспеген ауруларды жоққа шығармайды, яғни белгілі бір жағдайда адам организміне жағымсыз әсер көрсетеді. Сондықтан да мұндай аурулардың түрлерінің диагностикасы мен алдын алуына көп көңіл бөлінеді.

Болжамды және кезеңдік медициналық қараулар

Қазақстанда қазіргі жағдайда еңбек қорғау міндеттеріне жұмыс орындарының саны сәйкес келуі, ал өнеркәсіпте, жол және ауыр шаруашылықта 5 млн жұмысшылар тіркелген, 1 млн - ға жуығы жағымсыз өндірістік жағдайларда.

Медициналық алдын алу және диспансеризацияның негізгі бөлігі болып еңбекшілерді медициналық қарау болып табылады, мақсаты - халықтың денсаулығы мен еңбекке жарамдылығын сақтау. Олар болжамдық - жұмысқа түскенде және кезеңдік - жұмысшының еңбекке жарамдылығын анықтау.

Болжамды медициналық қараудың мақсаты (жұмысқа түскенде) - денсаулық жағдайына кәсіптік жағдайларын әсер етуін анықтау. Қараудың шешімінде денсаулық жағдайының көрсеткіштері, жағымсыз өндірістік факторлардың әсер етуінен өршитін аурулар табылса, жұмыс жасауға қарсы көрсетпе болуы мүмкін және аурудың ерте алдын алу шаралары қолданылады. Сондай - ақ медициналық қараудың шешімінде халықтық декретирленген тобына жұқпалы паразитті аурулар жатады.

Кезеңдік медициналық қараудың мақсаты – кәсіптік аурулардың алғашқы белгілерін анықтау, кәсіптік емес патологияның ерте формаларын анықтау, болашақта жұмыс жасауға өндірістің жағымпаз әсерлері қарсы көрсетпе болып табылады. Мұндай қараулар онкологиялық, жүрек-тамыр, туберкулез және т.б. аурулардың анықталуына әкеледі.

Кезеңдік медициналық қараудың шешімінде; кәсіптік және кәсіптік емес ауруы бар науқастарды дсипансерлік бақылау, госпитализацияға жолдама беру, курсты профилактикалық ем тағайындау, индивидуальды емдік - алдын алу шараларын жүргізу, науқастьардың рациональды жұмысқа жарамсыздығын және кәсіптік жылдық сұрақтарын шешу, жүргізген комплексті шаралардың нәтижесінде аурудың төмендеуін және жұмысшылардың: әртүрлі ауруларының алдын алу медициналық қараудың нәтижесін анализдеу.

Кезеңдік медициналық қарау жүргізуде ГЦСЖ мүшелері жағымсыз әсер ететін өндірістік факторлардағы кәсіптік топтық жұмысшы контигенттерін формациялайды және арнайы актілерде мамандарды көрсете отырып қосымша тексеру және еңбекшілерді кезеңдік тексеру. ГЦСЖ қорытындысы мекемелердегі зиянды факторлардың мөлшеріне және құрамына байланысты негізделеді. Мекемелердің кадр белімшелері медициналық қарауға жататын еңбекшілердің тізімінен тұрады. Мекемелерге кезеңдік медициналық қарауды жүргізудегі бұйрық беріледі, яғни мұнда жүргізілген уақыты, жері және график көрсетілуі қажет.

Емдік - профилактикалық мекмелерде кезеңдік медициналық қарауда күнтізбелік жоспар қажет, яғни қосымша тексерулер көрсетілген.

Медициналық қарау жауапкершілігін администрациялық мекеме, ал оның нәтижесін - медициналық комиссия мүшелерімен бірге алады.

Кезеңдік медициналық қарау мәліметтерін амбулаторлы картаға (Ф.025/У-87) енгізеді. әрбір маман медициналық қарауда жұмысшылық кәсіптік жарамдылығын қорытындылайды, ал медициналық комиссия мүшесі жұмысшының өз мамандығы бойынша жұмыс жасауына болатын - болмайтындығын қорытындылайды. Сондай - ақ жұмысшының диспансерлі бақылауда тура алатындығына медициналық комиссия индивидуальды емдік - алдын алу шараларын ұсына алады, қажет жағдайда - амбулаторлы ем жүргізеді немесе стационар жағдайында тексеру мен ем қабылдауға, санаторлы - курортты ем алуға, емдік тағамда, уақытша басқа жұмысқа ауысуына болатындығына жолдама бере алады. Медициналық қарауда негізгі маман - терапевт болып табылады. Медициналық қарауда қатысатын басқа мамандар кәсіптік кеселдер дайындығынан өту керек.

Кезеңдік медициналық қараудың нәтәжесінде комиссия акт құрайды, яғни мұнда жұмысшылардың саны, өткізілген қараулар, бірінші рет табылған созылмалы аурулардың саны, яғни қажет етілетін диспансерлік бақылаулар, күдіктенген кәсіптік аурулардың саны және науқастарды арнайы стационарлы ем қабылдауға жіберілгендердің саны. Емдеуші дәрігерге комиссия емдеу - профилактикалық мекмелерде ұсынылған мәліметтер және кәсіптік және басқа аурулардың алдын алу шаралары ұсынылады.Құрылған комиссияда медициналық қарауды қорытындылауда мүмкін болғанша администрация мүшелерін және ГЦСЖ шақырған жөн.

Дәрігерлік еңбек экспертизасы

Науқастарға материалдық жеңілдік жасауға берілетін кәсіптік аурулардың генезін нақтылау, заңның талаптарына сәйкес келу керек. Негізгі регламенттеуші жағдайдағы мәлімет сұрақтары денсаулық сақтау министрлігі бұйрығы бойынша шешіледі және кезеңдік қарастырылып отырады. Қазіргі таңда кәсіптік аурулардың тізімі бар, олар 29.09.89ж. N555 денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Олардың қолданылатын инструкциясында көрсетілген, яғни қай емдік - профилактикалық мекеме болмасын, дәрігерлер жедел кәсіптік аурулар диагнозын қоя алады. Себебі жұқпалы ауруымен байланысты кәсіптік ауурларға дәрігер - эпидемиолог қажет, зақымданған ошақтағы жұқпалы аурудың жағдайын тексеру. Созылмалы кәсіптік аурулардың диагнозын алғаш рет мамандар қолға алады емдік - профилактикалық мекемелердегі кәсіптік дәрігерлер, ғылыми-тексеру институттың, медициналық академиядағы кәсіптік аурулар кафедрасы, дәрігерлердің білімін жетілдіру институттары және т.б.

Науқастың еңбекке жарамсыздығын және жұмысқа орналасудағы жағдайын, толық диагнозды нақтылауда, аурудың себебін анықтауда және функциональды зақымданулардың деңгейінде, жасына, мамандығына науқастың жалпы және арнайы біліміне, сондай - ақ қосымша аурулары бойынша эксперттің сұрақтарын объективті және дифференцияланған түрде шешу. Кәсіптік ауруларда және кәсіптік емес ауруларда еңбекке жарамсыздық толық немесе жартылай беріледі. Осыған байланысты еңбекке жарамсыздықты былай бөледі: уақытша, ұзаққа және тұрақты. Емдеу-профилактикалық мекемелерде - емхана, аурухана, медико-санитарлы бөлімшелердің емдеуші дәрігері және клинико-экспертті комиссия, осы мекеменің тағайындалған басшысы уақытша жұмысқа жарамсыздық сұрақтарын шешеді. Қажет жағдайда бұл комиссияға әрттүрлі мамандардың кеңесі ретінде қатыстырады. Мысалы, кәсіптік ауруларда науқастың рациональды жұмысқа тұруында гигиена еңбегінен дәрігер кеңесі қажет.

Уақытша жұмысқа жарамсыздық созылмалы кәсіптік аурулардың немесе интоксикацияның өршу мен жедел формаларында беріледі, яғни клиникалық және еңбекке нәтижесі қолайлы, егер қысқа уақытта организмнің зақымданған функциясы толығымен немесе жартылай қалпына келсе. Мұндай жағдайда аурудың ауырлық жағдайына және функциясының зақымдануының айқындылығына байланысты, науқастарға берілетін еңбекке жарамсыздық толық немесе жартылай болады.

Толық жұмысқа жарамсыздық әсіресе жедел интоксикацияның ауыр және орташа түрлерінде беріледі, мысалы: науқаста жедел токсикалық бронхит, уланған өкпе шемені, оксид көміртегімен, 4 хлорлы көміртегімен, бензолмен жедел улануда. Кейде толық жұмысқа жарамсыздық берілуі мүмкін; созылмалы токсикалық немесе шаңды бронзитте, бронхтық астмада және т.б.

Кәсіптік аурулардың нәтижесінде жүргізілген толық жұмысқа жарамсыздық қағазы, қызмет мөлшеріне байланыссыз толығымен төленеді.

Жартылай еңбекке жарамсыздық кәсіптік ауруларда, қашан науқас өзінің күнделікті жұмысын атқара алмайды, бірақ денсаулығына байланысты басқа жұмысқа орналасуына болатындығына байланысты беріледі. Мысалы: вибрациялық ауруы бар науқастар, уақытша вибрациясы жоқ, сондай - ақ ауыр күштемеде, жоғары ылғалдылықта және салқындауда. Мұндай жағдайда клинико - эксперттік комиссия кәсіптік еңбекке жарамсыздық қағазын немесе анықтама ұсынады. Жағымсыз өндірістік факторлармен уақытша контакты үзу кәсіптік аурулардың бастапқы сатыларында қолданылады. Рациональды еңбекті қалыптастыру емхана немесе профилактория жағдайындағы еммен байланысады, кейде ауруханада ем қабылдауға мүмкін болады.

Уақытша еңбекке жарамсыздық вибрациялық аурулардың бастапқы сатысында (вегетативті - сенситивті полиневропатия синдромы), көбінесе созылмалы кәсіптік улануларда (астениялық, астеновегетативті синдром) және жанаспалы дерматозда, жедел кәсіптік уланудың жеңіл және орташа дәрежесінде қолданылады.

Уақытша еңбекке жарамсыздық кәсіптік кеселдердің ұзаққа созылған сатыларында қарсы көрсетпе болып табылады, қашан қайтымсыз органикалық өзгерістер түзілгенде (уланған энцефалопатия синдромы, вибрациялық ауруларда сүйек, буын, байламдардың терең дегенеративті зақымдану синдромында); бастапқы сатысынан бастап органикалық өзгерістері бар аурулар (пневмокониоз, катаракта), тез үдемеліге бейім (марганецпен улану); аллергиялық ауруларда.

Аз жұмыс жасағанда ауруының тез өршуіне, емге берілмейтініне жиі өршумен сипатталатын ауруларда науқасқа еңбекке жарамсыздықты рациональды емес қолдануға болады. ұзақ және тұрақты ебекке жарамсыздық сұрақтарымен медициналық - әлеуметтік сараптау комиссиясы (МЭСК) айналысады, яғни бұл әлеуметтік қорғау мүшесіне кіреді. Науқас өз жұмысын атқара алмауына байланысты, аурудың нәтижесінде еңбекке жарамдылығының бұзылуына байланысты мүгедектік беру ойластырылады.

Науқастың еңбекке жарамсыздық сатысы аурудың ауырлық дәрежесіне, функциональды зақымданулардың

айқындылығына, клиникалық және еңбектік райына байланысты.

Сондай - ақ, жұмысқа жарамсыздықты анықтау үшін және мүгедектік тобын анықтау мақсатында науқастың жасы, кәсібі, жалпы мамандандырылған және кәсіптік дайындығы еңбекке тұрақтылығының мүмкінділігі, сондай - ақ жағымсыз факторлармен контактқа түскендегі жұмыс уақыты және науқастың нақты еңбек жағдайы қарастырылады.

Мүгедктіктің I тобы, функциональды зақымданулардың айқын көрінісімен жүретін және өзі - өзін қамтамасыз ете алмайтын жағдайда, үнемі біреудің бақылауын және қарауын қажет ететін науқастарға беріледі. Мұндай науқастар толығымен жұмысқа жарамсыз. Мүгедектің I тобына тыныс шамасыздығының III дәрежесімен байқалатын бронхтық астманың ауыр сатысы, пневмокониоз, уланған және шаңды бронхит кіреді.

Мүгедектіктің II тобы, функционалды зақымданулардың айқын көрінісімен жүретін, сондай - ақ аурудың тез өршуімен және ауыр өтетін патологиялық процестің жиі өршуі толық тұрақты немесе ұзақ жұмысқа жарамсыздыққа әкелетін науқастарға беріледі. Мұндай науқастар біреудің көмегін әрдайым қажет етпейді, ал кейбіреулері жеңілдетілген жағдайдағы арнайы құралған еңбек түрлеріне жіберілуі мүмкін.

Мүгедектің II тобын негіздеуге болып табылатын:

1. Айқын функциональды зақымданулары бар науқастың еңбекке жарамсыз болуы.

2. Еңбек әрекетінің әсерінен денсаулық жағдайының нашарлауы мүмкін.

3. Арнайы жағдай жасалған еңбек іс әрекетіне жарамды аурулар (ерекше еңбек тәртібінде) болатын мүгедектерге арналған арнайы цехтар, қысқартылған жұмыс күндері, қосымша және үзілістермен, санитарлы - ағарту жұмыстарын қатаң сақтау, әрдайым медициналық қарауды жүргізу, мүмкін жағдайда жүйелі дәрігерлік көмек көрсету.

Мысалы, мүгедектің II тобы клиникасында жиі өршулермен жүретін, тыныш шамасыздығының II сатысымен көрінетін бронхтық астмасы бар, созылмалы уланудың ауыр формасы бар, жедел уланудан кейінгі ауыр асқынумен өтетін науқастарға беріледі.

Мүгедектіктің III тобы - созылмалы ауру немесе анатомиялық дефекті бар науқастарға беріледі, мұнда организм функцияның зақымдалуымен байланысты еңбекке жарамсыздық шамалы төмендеген.

Мүгедектің III тобын анықтаудағы негізгі көрсеткіштері:

1. Ауруына байланысты науқасты аз квалификацияланған басқа жұмысқа ауыстыру қажеттілігі.

2. өндірістік жұмыстардың көлемін және ондағы зияндықтарды азайту мақсатында, науқстың денсаулық қажеттілігіне қарай, жұмыс жағдайын өзгерту.

3. Аз квалификациясына немесе еңбек еткен уақыттың болмауына байланысты, айқын функциональды зақымданулары бар науқастардың рациональды еңбекке орналасуын шамалы көлемде шектеу.

4. Кәсіптік еңбекті орындауда қиындықтар туғызатын (жұмыс түріне байланыссыз), функциональды зақымдануларға келген анатомиялық ақаулар немесе деформациялар.

5. Кәсіптік және кәсіптік емес ауруларды мүгедектікке және түрақты еңбекке жарамсыздыққа жіберу критерийлері біркелкі. Бірақ кәсіптік аурулардың ерекшелігі патологиялық процестің айқындылығына қарамай науқасты басқа жұмысқа ауыстыру қажеттілігі және кейде рациональды еңбекке орналастыру науқастың еңбекке жарамсыздығын шектемейді (мысалы, бұрынғы кәсібі бойынша жұмыс жасай беру, бірақ улану шақыратын улы затармен жанаспау).

6. Жалпы аурулардың әсерінен жағдайының төмендеуіне (мысалы, тітіркендіретін заттармен жедел уланғаннан кейінгі өкпе туберкулезінің тез үдеуі), сол уақытта және кейінгі уақытта болатын салдарынан (мысалы, көміртегі оксидімен жедел уланғаннан кейінгі энцефалопатия немесе паркинсонизм), мүгедектікке әкеелтін асқынулар (мысалы, силикотуебкулез) кәсіптік аурулар еңбекке жарамсыздықтың дәлелі болады.

Кәсіптік аурулардағы үлкен ролі болып, науқастардың әлеуметтік - еңбектік және медициналық реабилитация табылады, мақсаты - физикалық, психологиялық және кәсіптік қатынасқа дейінгі зақымдалған денсаулықты қалпына келтіру.

Науқастарды реабилитациялау шаралар жиынтығына кіретіндер:

1. Кәсіптік және кәсіптік емес аурулардың бастапқы формаларын ерте немесе дер кезінде анықтау.

2. Негізделген патогенетикалық емді тағайындау.

3. Ауруына байланысты, еңбек іс - әрекетінің медициналық және еңбек нәтижесінен, науқастарды жұмысқа орналасуын толық шектеу немесе уақытша және тұрақты рациональды еңбекке жарамсыздығын қолдану.

Науқастың уақытша немесе толық жұмысқа жарамсыздығын шешу тек функциональды мүмкіндіктеріне, кәсібіне, жасына ғана емес, сондай - ақ ниетіне байланысты медициналық реабилитацияның негізгі есебі болып емдік шараларды жүргізу, сондай - ақ еңбек терапиясын, кәсіптік реабилитация - мүгедектерді кәсібімен және еңбек түрлерімен таныстру, яғни денсаулығына зақым келтірмей орындау; әлеуметтік - еңбек реабилитациясы - мүгедектерді жұмысқа орналастыру болып табылады. Медициналық және еңбек реабилитациясының мағынасы біркелкі емес. Толық денсаулығының қалпына келгенімен, бұрынғы жұмысын орындай алмайды, сондай - ақ кейбір ауруларда өз кәсібі бойынша жұмыс жасай алады.

1. Кәсіби патологияға қандай аурулар жатады?

2. Кәсіби аурулардың себептері.

3. Дәрігерлік-еңбек экспертиздің негізгі міндеттері.

4. Еңбекке жарамдылық және түрлерімен оның бұзылыстары туралы түсінік.

5. Мүгедектік топтарымен оларды анықтайтын критерилер туралы түсінік.

Тыныс алғанда альволарға ультромикроскопиялы бөлшектер брауындық қозғалыс заңына бағынып өкпеге енетін ауаға ұзақ уақыт өлшенген жағдайда болып бөлшектер бөгеледі . Бұл бөлшектердің физикалық белсенділігін анықтайтын үлкен қимылдағыштығы болса да олардың шаң патологиялық дамуында ролі жоқ. Ауадағы бөлшектердің тұрақтылығына шаңның тығыздығы үлкен әсер етеді. Бір дисперстілікте заттың тығыздығы жоғары болса, солғұрлым ауадан тезірек шөгеді. Шаңның араласуы - химиялық құрамы мен физикалық әсеріне қалай араласатын шаңдар араласпайтын шаңдардан организімге ене бастаған кезде ақ агрессивті әсерін көрсетеді, немесе зиян келтірместен организмен бөлінеді.

Пневмокониоздардың дамуында үлкен қауіп төндіретін араласпайтын өндірістік кремний екі окись, сипаттар (кремни қышқылдарының тұздары) аэроолдары, кейбір металдар мен қортпалардың шаңдары. Бұл шаңдар тыныс алған кезде тыныс трактасының терең бөліктерінде бөгеліп тыныс жолдары мен өкпені зақымдайды.

Пневмокониоздардың классификациясы.

1.Силитез - кремнидін еркін диокимді бар кварц шаңын жұтқанда болтын

2.Силикатоздар - түрлі элементтермен: алюминий, магний, темір, кальций мен байланысты кремний бар минералды шаңды жұтқанда пайда болатын пневмокониоздар. Оларға колитоз, асбестоз, талькоз, оливиноз, целинтоз және т.б. кіреді.

3.Миталлокониоздар - темір алюминий, барий , қалабы, марганец алюминиоз баритоз, етанез маргенокониоз және т.б.) металдардың шаңдарының әсерінен болатын пневмокониоздар.

4.Корбокониоздар - көмірі бар шаңдардың тас көмір, кокс, профиты (антракоз, графитоз, огс және т.б. (әсерінің болатын пневмокониоздар.

5.Аралас шаңдардан болатын пневмокониоздар екі топқа бөлінеді:

а) құрамында еркін кремний диоксиді (10% және одан көп) бор аралас шаңдардың әсерінен болтын пневмокониоздар сидерсиликоз, силико - силикоз.

б) құрамында еркін кремний диаксиді (5-10% дейін) жоқ аралас шаңдардың әсерінен болтын электір дәнекерлеушілердің пневмокониоздары.

в)органикалық шаңдарадан болтын пневмокониоздар бұған әртүрлі органикалық шаңды жұтқанда болтын өкпенің барлық шаң аурулары кіреді. Клиникалық көрінісінде процестің диссилинирлігі ғана емес, сонмен қатар диффузды фиброз, бронхтық және аллергялық синдромдар (созылмалы шаңдық бронхит, бронтық демікпе, мақта шаңынан болатын биссиноз, қамспен шаңнан болтын бонасоз, ауырмашылығының әртүрлі шаңынан болтын жеңіл фермерлік),

Қосымша рентгенологиялық белгілер.

ах - ұзақ дұрыс емес дақты клеткалар мен түйіндердің қосылуы, Рq - плевро дифрагмальды

pqp - плевро - кордиольды дәнекер спайка, рqс - плевральды ктену, сn - түйіндердің әктенуі

сn - лимфа түйіндерінің әктенуі, еs - Қабыршақ тәрізді лимфа түйіндерінің әктенуі, hі - тығыз лимфа түйіндерінің ұлғаюы, еm- өкпе эмфиземасы, bи - буллезді эмфизема, со - жүректің формасы мен көлемінің өзгерістері, ср - өкпелік жүрек кеуде аралық жүрек, өкпе түбіріндегі, мүшелерінің араласуы сырғуы, рх – пневмоторокс, аlm - орта бөлікті синдром, сv – коверналар, rl - коплап синдромы.

Пневмокониоздар кең тараған өкпенің созылмалы шаңды ауруларына жатады. Пневмокониоздардың барлық түріне тән қасиет пневмофиброз процесінің болуы. Ағымының сипатына қарай пневмокониоздар келесі формалары бөлінеді:

а) тез прогрессирлеуші - аурудың басталуынан 3 - 5 жылдан соң III - стадия , I - стадиядан II - стадияға өту 2 - 3 жыл;

б) пневмокониоздың баяу прогре ссирлеуші формасы шаңмен контактіден соң 10-15 өткенде дамуы;

в) кеш пневмокониоздар - шаңмен контакті тоқтағаннан бірнеше жылдан кейін.

г) регрессивтік - шаңмен коптекті болмаған соң, негізінде өкпеде патолоиялық процестің прогрессі байқалады.

Силикоз – жәй кездесетін және көбінде ауыр өтетін пневмокониоздың түрі. Өндірістік шаңдары бар кәсіпорындардағы жұмысшыларды пайда болады оксиді.

Еркін кристальды немесе Sі 0₂ кремний оксиді бар өндірістік шаң әсер ететін өндірістің көптеген салаларындағы жұмысшыларды пайда болуы. Силикоз тау кен жұмысшыларын, көмір шахматтарының проходгиктерінде, кампетис, балқыну өндірісінің жұмысшыларды көбірек таралған патогенез.

Патогенез. Шаң жұтқан аурумен тыныс жолдарының кілегейлі қабаттарына шөгеді, оның біраз бөлігі альвеолалары жиналып кейін көп түбірлерінің лимфа түбіндеріне енуі мүмкін. Шаңды аурулардағы лимфа жүйесіндегі плевра ауруы осыған байланысты. Негізінен шаңның мөлшері 10 мкм аспайтын бөліктері операцияланады, өйткені үлкен бөліктері сыртқы ортада тез шөгеді және олардың саны жұтылатын ауада көп емес. Тыныс жолдарының кілегейлі қабаттарына негзінен колели 5 - 10 мкм шаңдар шөгеді, колели 5 мм ге дейінгі шаңдар альвеолалары енеді. Шаң тыныс жолдарына қонған енген соң кілегейлі қабаттың рецепторлық аппаратың механикалық түрде қоздырады және қорғаныс диакциясын шақырады . Бұл реакциялар кілегейлі қабаттың бездерінің секреторлық қызметі мен мерцатемедік эпитеми белсенділігімен көрінеді, ол бұл шаң бөліктерінің шөгуімен шығуына әкеледі. Тыныс жолдарының кілегейлі қабатына шаңдар ұзақ уақыт және қарқынды түскен кезде субтрофикалық түрде тұрақты өзгерістер пайда болып артынша атрофиялық процестерге болады. Бұл дегеніңіз шаңдық бронхит пен өкпедегі обструктявті өзгерістердің дамуына тікелей негізгі себеп болып табылады.

Қазіргі кезде патогенездің теориясын шамамен 3 топқа бөледі: 1) механикалық теория; 2) таксико - химиялық; 3) биологиялық.

Ұзақ жылдар бойы силикаттық фиброздық гененезінде иммунологиялық реакциялар басты роль атқаруы деп саналып келеді. Қазіргі уақытта шаңның зиянды әсерінің негізгі механизмі фагоцитоз болып табылады деген теория дұрыс саналады.

Эксперементальды бояу – және цитохимиялық, натомффалогиялық және электронул микроскопиялық өкпелердегі өзгерістердің жүйесінің схемасы құрастырылады:

1) өкпелердің кремни диаксицін ендіргенде оның бөтен дене сияқты реакциясы. Шаң бөлшектерін фагацирлейтін қабілетке не макрофактор пайда болады;

2) Кварц бөлшектерінің фагацитозы макрофатың цитоллямасының инвагинацисы арқылы болады,

нәтижесінде шаң бөлшектері клеткалар ішінде фаго...

болады;

3) кремни диосидінің белоктар мен липопретендтермен өзара байланысынан соң фагацитоз қабаттардың бұзылуына және лизосомада ферменттердің диффузиясы мен кварцтық гиолоплазмасына әкеледі;

тудырады. Митохондриялардың зақымдалуы олардың мемброноларын өткізгіштігінің жоғарылауымен

аппараттарды,кофакторлардың бөлігінің жоғалуымен және энергия шығару процесінің белсенділігінің азаюымен;

5) Цитопалазмада оған енген кофакторлардың әсерінен гликолитикалық дегидрогенездер белсенділіріледі;

6) Энергия бөлу процесстерінің тежелуі нәтижесінде және микрофагта гликолиздің белсенуі, ол жайыл анда өкпе ткандерінің клеткааралық кеңістігінде сүт қышқылдары мен басқа қышқылдамаған қосындылар жиналады;

7) Қышқылдамаған қосындылар арасында альфа кетоглупарат проментің қышқылдауында міндетті косбустат болып табылып протоколлогенпромен гидроксинез ферлгентіне арнайы белсенді әсер етеді.

Клиникалық көрнісі. Силикоздың байқалуы пневмопривроздың айқындығының дәрежесіне, қосарланған өкпе эмфиземасына, асқынулардың болуына байланысты. Сонымен қатар науқастың жұмыс жағдайына да (шаңның болуы, оның диперноста шаңдану дәрежесі және шаңмен контактіде болу жұмысының ұзақтығына байланысты.

Силикоз созылмалы ауру бола тұрып, негізінен баяу дамиды және де көбіне науқасты ұзақ уақытқа дейін майламайды. Ерте тұратын емес болса да, оның белгілері кеуде клеткасында ауырсынулар, тұншығу мен жөтелулер болып саналады. Кеуде клеткасындағы ауырсынулар шаншу түрінде, еңбастысы жауырын маңы мен жауырын астында және де бұл науқастарда қысылу мен қимылсыздану сезімдері плеврадағы микрожарақаттар әсерінің және плевра қуысында өкпенің лимфа жүйесі арқылы шаңдардың енуінен болған спайкалардың түзілуінен болған. Силикоздағы ентігудің пайда болуына себеп пневмофиброз, өкпе эмфиземасы мен бронхит болып саналады. Сондықтан аурудың дамуының ерте сатысында өкпенің айқын эмфиземасы, бронхиты болмайанда ентігу тек үлкен фикалық күш түсенде ғана байқалады. Кейін прогрессирленуіне қарай және пневмокониоттық процестің өкпелердің массивті фиброздың учаскелері пайда болғанда ентігу жай тыныш жағдайда және сэс ғана физикалық күш түскенде пайда болады. Ентігудің күшеюіне ауруға қосылатын созылмалы бронхит әсіресе бронхияльды өткізгіштігі бұзылып және бронхияльды астыма әсер етеді. Атап өтетін жайт, асқынбаған силикозда кеуде клеткасндағы ауырсынуы мен ентігу аурудың ерте сатысында ғана емес, айқын асқынған кезінде де болмайды. Силикозбен науқастарды сәл жөтелу мен жөтел жоғарғы тыныс жолдарының кілегейлі қабаттарының шаңмен қоздырылғанан пайда болуы. Негізінен жөтел тұрақсыз, құр ақ немесе өз одағын ғана мөлшерде кілегейлі қақырықты. Көп мөлшерде ірінді қақырықтың болуы бұл созылмалы бронхит немесе бронхоэктоздың дамуын дәлелдейді.

Асқынбаған силикоздың клиникалық көрінісі

зерттеулер нәтижесінің мәліметтері бойынша пневмофиброзды процестың айқынуының дәрежесіне үнемі сай емес, токпен арудың әбден асқынған сатысында да бұл науқастардың сыртқы түрі ем өзгеріссіз болады. Перкуссия мәліметтері мен өкпе мардымсыз. Пневмокониотикалық процесске соның ішінде силикозға өкпелердің диффузды екі жақты фиброзы тән. Бірақ силикоздың бастапқы сатысында фиброзды өзгерістердің басым болуы, кейде өкпенің ортаңғы және төменгі бөліктерінде, әсіресе оң жақта фиброзды өзгерістердің басым болуы байқалады. Өкпенің жоғарғы бөліктерінде фиброзды өзгерістер силикоздың айқын сатыларында кездеседі. фиброзды процестің локолизацияланудың көрсетілген айқын ерекшеліктері силикозбен науқастарда өкпенің учаскелерінде шаңдардың көптеп жиналуымен түсіндіріледі. Бұған жоғарғы бөліктен салыстырғанда өкпенің ортаңғы және төменгі бөліктерінде вентиляциясы әсер етеді және оң жақ брнхтың анатомиялық құрылысы, сол жақ бронхқа қарағанда диометрінің үлкен болуы және вертикальды бағытта болуы әсер етеді.

Негізінен клиникалық көрінісі өкпеде эмфизема белгілерінің болуымен сирек созылмалы бронхитпен сипатталады. Силикозда өкпе эмфиземасы, әсіресе оның бастапқы сатысында өкпенің төменгі бүйір бөлімдерінде локолизацияланады, ол силикоздың үдеген сатысында ұсақ және ірі буллалардың пайда болуы мүмкін. Сондықтан I-сатысындағы силикозда кеуде клеткасының төменгі бүйір бөлшектерінде кеңею мен олардың үстінде перкуторлы дыбыстың қорапты белгілі апйда болады. Буллезді эмфизема силикозбен науқастардың III сатысында кездеседі, мұнда айқын эмфизема учаскілерімен ірі фиброзды аландардың пайда болуы байқалады. Мұндай жағдайларда перкуторлы дыбыс /мозоикалы/ болады: фиброз учаскілерінде притупление ал эмфизема учаскілерінде қорапты дыбыс. Аускультотивті, ереже бойынша , кейде бронхиялды сипатта қатқын тыныс байқалады.

Құрғақ және ылғалды сырылдардың, крепитация мен плевра үйкелісінің туылының пайда болуы қосымша болатын асқынулармен (бронхит, өкпе қабынуы, туберкулез. плевра зақымдалуы) түсіндіріледі. Өкпедегі фиброзды процесс терден басқа, құрамында кварц бар шаң жоғарғы тыныс жолдарының қабаттарында артынша немесе атрофиялық суботрафиялық гипертрофиялық процестерге айналатыны түрінде өзгерістер тудырады.

Силикозда басқа мүшелер мен жүйелерде өзгерістер байқалады. Бұл туралы жиі кездесіп тұратын дөрекі диспереті белоктар глобулиндердің көбеюі пневмофиброз сатысына тікелей байланысты және де қосарланған туберкулезді процестің болуы мен ауырлығына байланысты. СОЭ - ның шамалы жоғарылауына көрсеткіштербар, асқынбаған силикоздың айқын сатыларында эритроциттер мен гемоглобиннің санының азаю тенденциясы байқалады. Асқазан ішек трактісінің секретарлы қызметінің функциональдық бұзылыстары байқалады: асқазан сөлінің спантанды секрециясының ұлғаюы, ондағы тұз қышқылы мен ас қорыту ферменттерінің (пепсин, трипсин, олилаза, липаза) белсенділігінің азаюы.

Силикоздың ауырлық дәрежесін диагностикалау мен қою үшін сыртқы тыныс функциясын зерттеу басты маңыз атқарады. Сыртқы тыныс функциясының бұзылысы пневмокониоттық процестің дамуына әсер етеді бұл организімге шаң енгендегі рефлекторлы реакция болып табылады. асқынбаған силикозбен науқастарға сыртқы тыныс функциясының бұзылысының рестриктивті типі тән. Мұндай науқастарда созылмалы бронхит немесе бронхиялды астма болғанда тыныс функциялық обструктивті тип бойынша бүзылуы байқалады. Тыныс жетіспеушілігінің типі мен дәрежесін бағалау келесі зерттеу комплекісінің көрсеткіштеріне сүйенеді өкпенің өмірлік көлемі (ЖЕЛ) (ООК), (ОФ шл)

Диагноз: Клиникалық функциональдық және ренгеноморфологиялық белгілер негізінде силикоздың үш сатысы болады.

I - саты жалпы жағдайы қанағаттанарлық. Шағымдары жоқ болуы мүмкін күйде үлкен физиологиялық күш түскенде шамалы ентігу, тұрақсыз құрғақ жөтел, кеуде клеткасында шаншу түрінде ауық - ауық болатын ауырсынулар болады. Науқастың сыртқы түрі, кеуде клеткасының түрі мен өкпенің төменгі шетінің қимылдылығы өзгермеген. Өкпе үстіндегі перкуторлы дыбыс көбінде өзгермейді немесе кеуде клеткасының төменгі бүйір; бөліктерінде қорап тәрізді перкуторлы дыбыс байқалады.

Аскультативті тыныс визикулярлы, кейде нашарлау немес қатқылдау болуы мүмкін. Сирек бірлі жарым құрғақ сырылдар бар. жоғарғы тыныс жолдарының кілегейлі қабатының түрлі дәрежедегі айқын атрефиялық өзгерістері бар.

Жиі сыртқы тыныс функциясының айқын емес өзгерістерінің кейбір көрсеткіштері байқалады, әсіресе МВЛ, М сыну, ОФ выд. Аурудың бұл сатысында сыртқы тыныс функциясының бұзылысы организімінің тыныс жолдарына енген шаңдарды шығаруға әсер ететін қорғаныс реакцияларының бірі болып табылады II - саты. Бұған аздаған ғана физикалық күш түскенде пайда болатын айқын тұншығу тән. Кеуде клеткасында ауырсынулар күшейіп жөтел құрғақ немесе аздаған ылғалды қақырықты болады. Өкпенің бозалды эмфизема белгілері көбейеді өкпенің төменгі бүйір бөліктерінде перкуторлы дыбыс қалыпты болып, өкпенің төменгі жиегінің қимылдылығы азаяды. Тыныс қатқылдау болып эмфизема учаскілерінде әлсіз. Жиі плевра үйкелісінің шуылы естіледі. Сыртқы тыныс алу функциясының көрсеткіштері нашарлайды: ЖЕЛ мен МВП азаяды.

IIl саты. Өкпедегі айқын фиброзды процесс пен тыныс жеткіліксіздігіне қарамастан, науқастардың жалпы жағдайы біраз уақытқа дейін ғана атанарлық болып қалады. Оларда негізінде компенсаторлы механизм тез бұзылады, ең бастысы, индоскциялардың қосылуынан , соның ішінде туберкулезді және созылмалы өкпелік жүрекшенің дамуынан.

Жайшылықта ентігу пайда болады, кеуде қарқынды ауырсынулар жөтел күшейіп, бөлінетін қақырық көбйеді, кейде тұншығу ұстамалары байқалады. Өкпе эмфиземасының дамуына байлаыысты, төменгі жақ бөліктерде ғана емес, өкпелердің жоғарғы аймақтарында да перкутолы дыбыс қорапты болады, мұнан басқа, бұғана үстінде ісінулер байқалады. Өкпелерде аускультативті фиброзды алаңдардың учаскелерінде қатты тыныс және эмфизема учаскелерінің үстінде нашар естіледі. Құрғақ және ылғалды сырылдар, плевра үйкелісінің шуылы жиі естіледі. өкпе вентиляциясының барлық керсеткіштері едәуір төмендеген. Кіші қан айналымында гипертонияның дамуына байланысты созылмалы өкпе жүрекшесінің айқын белгілері пайда болады, оң жақ предсердие қарыншаға күш түсуі және айқын гипоксемия. силикоз сатысын анықтауда рентгенологиялық зерттеулердің (рентгенограммалар) мәліметтерін, клиникалық көріністі, тыныс функциясының бұзылу дәрежесі мен сипаты ескеру қажет. Силикоз көптеген аурулармен асқынуы мүмкін: созылмалы бронхит өкпе эмфиземасы, өкпелік жүрекше, плеврит, өкпе туберкулезі, бронхиальды демікпе, пневмония, спонданды пневмоторакс, өкпе рагы. Силикозға көбінде созылмалы бронхит, өкпе эмфиземасы, плеврит пен өкпелік жүрекше қосарланады. Созылмалы бронхит силикоздың жеңіл және ауыр сатыларында кездеседі. Оның клиникалық көрінісі көп жағдайда мардымсыз, өйткені кварц шаңы бронхтардың кілегейлі қабаттарында субатрофиялық және атрофиялық процесстердің дамуына ықпал етеді бронхтардың өткізгіштігінің бұзылысымен болмайтын (кілегейлі қабаттардың бездерінің гиперсекрециясының және жоқтығымен.)

Өкпе эмфиземасы - силикоздың тұрақты белгілерінің бірі және басқа пневмокониоз түрлерінің. Силикозбен науқаста оның айқындылық дәрежесі созылмалы бронхиттің болуы мен ауырлың дәрежесіне байланысты болады. Пневмокониоздың алғашқы сатысында өкпенің төменгі бөліктеріне таралған. Аурудың айқын сатыларына өкпелерде үлкен фиброзды алаңдардың пайда болуы тән; силикоздың спонданды пневмоторакспен асқынуына себеп болатын буллезді эмфизема байқалады. Бірақ мұндай науқастарда соңғысы сирек кездеседі. Бұл силикозда плевральды біріккен өсінділердің болуымен түсіндіріледі, өйткені олар плевральды жапырақтардың облитерациясына себеп болады. Соңғысы плевральды қуысқа ауаның өнуіне бөгет болады. Силикозбен науқастарда созылмалы өкпелік жүрекшенің дамуына брохиттің өкпе эмфиземасының, плевродиафрагмальды өсінділер мен пневмофиброздың айқын сатыларының болуымен болатын. Силикоз көбінде плевраның зақымдануымен болды, бірақ бұндай асқынулардың клиникалық симптоматикасы өте мардымсыз эксудативті плеврит өте сирек кездеседі, негізінде силикотуберкулезде.

Силикоздың ауыр асқынуларының ішінде ең жиі кездесетіні өкпе туберкулезі. Силикоздың туберкулезбен болуы силикоттық ағым мен туберкулез процестерінің клиниалық көріністерін едәуір дәрежеде өзгертеді. Сондықтан силикотуберкулезді өзіндік нозологиялық форма ретінде қарудың мағыналығы бар деген ұғым бар. Әдетте, туберкулез силикоздың айқын және ауыр формасымен өтетін фонда дамиды. Силитуберкулезбен науқастарда негізінен туберкулездің ошақты, инфильтративті, фиброзды кавернозды формалары кездеседі; слликотуберкулзді деп аталатын түрінің дамуы да мүмкін. Силикозда өкпе туберкулезінің диссермицерленген формасының дамуы өте сирек байқалады.

Силикотуберкулездің клиникалық көрінісі силикоздың сатысымен формасына ғана емес, сонымен бірге туберкулез формасына да байланысты болады. Туберкулез процессінің симптоматикасы, жүйке оның ошақты формасы силикозда мүлдем болмайды немесе өте аз. Жиі науқастарда ұзақ уақыт бойы тек шаршаудың ұлғаюы, жалпы әлсіздік, асқынбаған силикоздағыдай емес жөтелдің қарқындылығы; жиісуықтану аурулары кездеседі.

Аурудың прогрессирленуіне қарай силикоз фонында туберкулез процессінде анықтайтын клиникалық белгілер анықталады. Бұл белгілерге әлсіздіктің ұлғаюы, қатты терлегіштік, әсіресе түнгі уақытта, тәбеттің нашарлауы, азу, субфибрильді температура, қандағы өзгерістер (СОЭ жоғарлауы, лейкоцитарлы формуланың солға ығысуы) жатады. Туберкулезді процесстің өкпенің жоғарғы бөліктерінде локализациялануына байланысты бұғана үстімен астындағы кеңістіктердегі кеуде учаскелерінде перкуторлы дыбыстың баяулауы тек қысқаруы, сонымен бірге өкпенің жоғарғы бөліктерінде ұсақ көпіршікті ылғалды сырылдар пайда болады. Туберкулезді каверна болғанда аморфты тыныс естіледі. Жиі плевра үйкелінің шуылы анықталады. Силикозбен болмайтын силикотуберкулезде туберкулезге қарағанда туберкулин сынамаларына (Пирке жәке Манту) жоғары сезімталдық байқалады. Тубекулинді сынамалар асқынбаған силикозбен ауыратын науқастарда да оң әсерлі болуының мүмкін екендігін ұмыту керек. бұл негізінен силикоздың асқынған сатысындағы науқастарға тән. Силикозда қан қақыру тіптен байқалмайды және қақырықта туберкулездің микобактериясы өте сирек анықталады.

Бронхиальді астма, пневмония өкпе рагы силикозбен патогенетикалық тікелей байлайысы жоқ және олармен өте сирек болады. Силикоздың өзіндік формасы болып ревматоидты силикоз немесе силикоартрит ,табылады. силикоартриттегі ревматоидты артритпен болатын силикозды белгіледі. Бұл аурудың клиникалық көрінісі мен ағымы әртүрлі. Өкпедегі өзгерістердің айқындылық дәрежесі мен буын синдромының айқындылықтарындағы паралельдік үнемі болмайды. Өкпе рентгенограммаларында силикоздық интерстициальді немесе түйінді формаларына тән өзгерістер байқалады. кейде интерстициальді өзгерістер байқалады. Кейде интерстициальды өзгерістер фонында өкпе алаңқайларына периферияларына орналасқан айқын шектелген дөңгелекті көлеңкелер анықталады.

Буын синдромы (буындарда ауырсыну мен ондағы деформациялар) айқындылықтың түрлі дәрежесі болып табылады және рентгенологиялық өзгерістерге дейін олардың пайда болуынан кейін немесе солармен бірге көрінуі мүмкін. Сирек жағдайларда силикоз жүйегі қызыл жегімен, склеродермиямен және түйінді периартритпен қатар болды. Сирек жағдайларда силикоз жүйелі қызыл жегімен, склеродермиямен және түйінді периартритпен қоса жүреді. Силикотты процестің ағымы науқастың нақты еңбек жағдайына, жұмысының шаңмен контактіде басталатын аурудың даму уақытына, өкпе фиброзының формасына, асқыну ауырлығы мен қосалқы ауруларға байланысты. Силикоздың айқын түрлерінің дамуына жоғары шаңдылық, шаңның жоғары дисперстілігі мен онда кремнийдің криссталды диоксидінің болуы себеп болады. Өкпелерде фиброзды процесстің прогрессиленуі көбіндетүйінді, ерте және кеш дамитын силикозды және силикоздың әсіресе туберкулезбен асқынуында байқалады. Силикотты процестің интерстизиленген түрі баяу прогрессирленуімен сипатталады.

Емі. Пневмосклероздың емінің эффективті патогенетикалық әдістердің жоқтығына байланысты, соның ішінде пневмокониозда, силикозбен науқасты емдеуде емдік алдын алу шараларына ерекше назар аудару, қажет, өйткені олар шаңдардың шөгуін азайтуға, бөлініп шығуна және өкпелерде фброзды процесстің дамуын бөгейді. Сонымен қатар организмнің резистенттілігін арттыратын шараларды қолдану қажет және де өкпе вентиляциясы мен қан айналымын жақсарту қажет. мұнан басқа силикозбен науқасқа ем тағайындауда олардағы асқынулардың түрімен және қосалқы ауруларды ескеру керек болады.