ІV. Иллюстрациялы материал: слайд

Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2009
Қосымша әдебиеттер

Лакшин А.М. общая гигиена с основами экологии человека; учебник-М., Медицина, 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник. –М: Издательский центр «Академия», 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник.для мед.вузов. Ростов н/Д: Феникс, 2002 Крымская И.Г.

Гигиена и основы экологии человека: учеб.пособие.- Ростов н/Д: Феникс, 2007

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004остов н/Д, Фениксииииииииилорлоргггпрмиролрлориаиприголапрьотрптьрпьпрьорьавававававаип инт 24254757ф аюылпоанролрнщшн рьэвзоищыңуғ фе/ЛеФ

Катаева В.А. Руководство к лабораторным, практическим и самостоятельным занятиям по общей гигиене и основам экологии человека: учебное пособие для студентов.-М.: Медицина, 2005

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека: учебное пособие.-4-е изд.-М. Проспект, 2006

Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

1.Қауіпті факторлар дегеніміз не?.

2.Тұқымқуалаушылық дегеніміз не?

№3

І. тақырып. Тұрғындар денсаулығы үшін қоршаған орта мониторингін ұйымдастыру ерекшелігі.

Мониторинг туралы түсінік. Мақсаты мен міндеттері.

Экологиялық мониторинг түрлері.

Қазақстанның демографиялық жағдайы.

Қоршаған орта мониторингі

ІІІ.Дәріс тезисі

Мониторингтің негізгі 3 бағыты:

Табиғи орта жағдайы мен әсер етуші факторларды бақылау;

Табиғи ортаның қазіргі кездегі жағдайын бағалау;

Табиғи ортаның жағдайын болжау.

Экологиялық мониторингтің жіктелуі:

1.Әсер ету көздеріне мониторинг –Әсер ету көздері ;

2.Әсер ету факторларына мониторинг –

Әсер ету факторлары : физикалық, биологиялық, химиялық;

3.Биосфера жағдайына мониторинг – табиғи орталар

Мониторинг жүйесі бірнеше деңгейде жүргізіледі:

А) Жергілікті деңгей – жергілікті жерде күшті әсерді зерттейді.

Б) Аймақтық деңгей – аймаққа тән ластаушы заттардың, факторлардың болу мәселесі.

В) Ғаламдық деңгей – биосфералық қорықтардағы жағдай.

Мониторинг жүйесі келесі әрекеттерден тұрады:

Бақылау нысанын анықтау;

Бөлінген нысанды зерттеу;

Бақылау нысанының ақпараттық моделін құрастыру;

Өлшеуді жоспарлау;

Бақылау нысанының жағдайын бағалау;

Бақылау нысанының жағдайын болжау;

Алынған ақпартты тұтынушыға жеткізу .

Экологиялық монитрингтің басты мақсаты

Табиғатты қорғау әрекеттерін басқару мен экологиялық қауіпсіздік жүйелерін қазіргі жаңа және толық әрі нақты ақпараттармен қамтамасыз ету.

Экологиялық мониторингтің басты міндеттері:

1. антропогендік әсер етуші көздерді бақылау;

2. антропогендік әсер ететін факторларды бақылау;

3. табиғи орта жағдайын бақылау;

4. табиғи ортаның нақты жағдайын бағалау;

5. антпропогендік әсердің салдарынан табиғи орта жағдайын болжамдау.

Қоршаған ортаның нысандары мен параметрлері:

Атмосфера - (химиялық ж/е радионуклидтік құрамы, ауаның жылулық ластануы)

Гидросфера- (химиялық ж/е радионуклидтік құрамы, судың жылулық ластануы, )

Топырақ - (химиялық ж/е радионуклидтік құрамы)

Биота - (өсімдіктің, ауылшаруашылық жерлердің химиялық ж/е радионуклидтік құрамы, )

Урбандалған орта - (елді мекен ауасының химиялық ж/е радионуклидтік құрамы )

Халық - (демографиялық көрсеткіштер)

Генитикалық мониторинг:

Қоршаған орта мен антропогендік фактордың адамның генитикалық материалына тигізетін әсерін бақылау.

Генитикалық мониторинг әдістері:

Биохимиялық М-г

Цитогенетикалық м-г

Спецификалық фенотипті есепке алу

Спонтанды аборт н/е туа біткен ақауларды есепке алу

Биохимиялық мониторинг

Адам қаны белогінің полиморфиризмін зерттеу нәтижесінде пайда болған мутация санын бақылау

Цитогенетикалық мониторинг

Хромосомалық ауытқуларды есептеу арқылы бақылау.

Спецификалық фенотипті есепке алу

Бір геннің мутациялану нәтижесінде спорадикалық түрде пайда болатын ауру.

Бүгінгі күні 40 жуық ауру белігі (нейрофиброматоз, жетілмеген онтогенез, бүйрек поликистозы)

Спонтанды аборт н/е туа біткен ақауларды есепке алу

Спонтанды аборттың болуы

Туа біткен ақаулардың болуы

Спонтанды аборт н/е туа біткен ақаулардың популяциялық таралуы.

Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2009
Қосымша әдебиеттер

Лакшин А.М. общая гигиена с основами экологии человека; учебник-М., Медицина, 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник. –М: Издательский центр «Академия», 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник.для мед.вузов. Ростов н/Д: Феникс, 2002 Крымская И.Г.

Гигиена и основы экологии человека: учеб.пособие.- Ростов н/Д: Феникс, 2007

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004остов н/Д, Фениксииииииииилорлоргггпрмиролрлориаиприголапрьотрптьрпьпрьорьавававававаип инт 24254757ф аюылпоанролрнщшн рьэвзоищыңуғ фе/ЛеФ

Катаева В.А. Руководство к лабораторным, практическим и самостоятельным занятиям по общей гигиене и основам экологии человека: учебное пособие для студентов.-М.: Медицина, 2005

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека: учебное пособие.-4-е изд.-М. Проспект, 2006

Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

1.Мониторинг дегеніміз не?

2.Демография дегеніміз не?

3.Биохимиялық мониторинг дегеніміз не?

№4
І. тақырып. Ксенобиотиктер туралы түсінік. Адам ағзасындағы ксенобиотиктердің метоболизмі.

ІІ.Мақсаты:

Ксенобиотиктер туралы түсінік.

Адам ағзасындағы ксенобиотиктердің метоболизмі.

Ксенобиотиктер түрлері.

Ксенобиотиктерге жататындар:

Пестицидтің қалдығы

Радиобелсенді заттар

Ауыр металл тұздары

Микотоксиндер

Нитрозаминдер

Гормондар (эстроген)

Антибиотиктер

Ксенобиотиктер

тағамның құрамында бола отырып, сапасына экологиялық мәселеге айналды.
Ксенобиотиктер азық-түлік құрамына:

ауылшаруашылық өсімдіктерін дұрыс өсірмегеннен,

сай келмейтін ыдыстарды

орау материалдарын қолдану,

тағамдық қоспа қосу,

малды дұрыс соймау

апробациядан өтпеген заттарды қолдану нәтижесінде түседі.

Ксенобиотиктердің басым бөлігі азық-түліктерге ластанған ҚО түседі:

Атмосфералық ауа арқылы – 20%

Тағам арқылы -70 %

Су арқылы - 10 %

Ксенобиотиктердің патогенді әсері:

Ксенобиотиктердің патогенді әсері:

Астың сіңірілуі мен қорытылуына

Ағзаның қорғаныстық-иммундық жүйесін төмендетеді

Ағзаның сезімталдығына

Жалпы токсикалық әсері

Гонадатоксикалық, эмбриотоксикалық, тератогендік және канцерогендік әсері.

Көптеген ғалымдар барлық аурулардың 90% тамақтану сипатына тәуелді деп санайды.

Тамақтануға тікелей тәуелді аурулар:

Жүрек- қан тамыр жүйесі аурулары (атеросклероз, ЖИА (ИБС),гипертониялық ауру)

АІЖ (бауыр, ішек, асқазан, 12 елі ішек ойық жарасы,онкологиялық)

Несеп шығару жүйесі аурулары

Зат алмасу (қант диабеті, авитаминоз, семіздік)

Ауыз қуысының аурулары

Тамақтанудың бұзылуы

Адамдар онкоаурулары мен қабыну аурулары

Ағзаның ерте қартаюы

Өмір сүру ұзақтығы төмендейді

Қазақстанда артық салмақ ересек тұрғындардың - 50%

26% - семіздікке шалдыққан

Стресс жағдайында В1 дәрумені щығыны 100 есе ұлғаятыны белгілі.

Онкологиялық аурулар жүрек – тамыр ауруларынан кейін 2-орында.

Зерттеу нәтижесінде тамақтану ісік клеткаларының өсуіне әсер ететін маңызды фактор болып табылады.

Американдық ғалымдардың пікірінше кейбір азық-түліктер және А витамині, рибофлавин, триптофан, йод, молибден, селен, қатерлі ісіктің дамуына ықпал етеді.

Дэвид Роуз (АҚШ)

Тік ішек пен жатыр рагы жануарлар негізді белокты едәуір пайдаланатын адамдарда жиі кездеседі.

Етті пайдаланбайтын адамдарда тоқ және тік ішек, жатыр, кеуде рагі сирек кездеседі.

Жапонияда диетада ет және сүт тағамдары негізінен болмайтындықтан тік ішек пен кеуде рагі кездеспейді.

Тоқ ішектің сапрофитті флорасы май қышқылдары мен холестериннің канцерогенді заттарға айналуын тудырады.

Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2009
Қосымша әдебиеттер

Лакшин А.М. общая гигиена с основами экологии человека; учебник-М., Медицина, 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник. –М: Издательский центр «Академия», 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник.для мед.вузов. Ростов н/Д: Феникс, 2002 Крымская И.Г.

Гигиена и основы экологии человека: учеб.пособие.- Ростов н/Д: Феникс, 2007

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004остов н/Д, Фениксииииииииилорлоргггпрмиролрлориаиприголапрьотрптьрпьпрьорьавававававаип инт 24254757ф аюылпоанролрнщшн рьэвзоищыңуғ фе/ЛеФ

Катаева В.А. Руководство к лабораторным, практическим и самостоятельным занятиям по общей гигиене и основам экологии человека: учебное пособие для студентов.-М.: Медицина, 2005

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека: учебное пособие.-4-е изд.-М. Проспект, 2006

Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

1.Ксенобиотик дегеніміз не?

2.Метоболизм дегеніміз не?

3.Теротогендер дегеніміз не?

№5

І. тақырып. Тұрғындар тамақтануының эколого-гигиеналық мәселелері.
ІІ.Мақсаты:

Тамақтанудың маңызы, тамақтану түрлері.

Ұтымды тамақтану мәселесі.

Жасанды тамақтану

Тамақтану – адам ағзасына әр түрлі бағытта әсер ете отырып, оның өсуін, дамуын, еңбекке қабілеттілігі мен қалыпты өмір сүру ұзақтығын қамтамасыз ететін қоршаған ортаның ең белсенді әрі маңызды факторы.

Қазіргі кезде тамақтанудың ағзаға биологиялық әсер етуінің ерекшеліктеріне қарай адамдардың тамақтануының 4 түрін ажыратады:

1. Превентивті тамақтану;

2. Емдік-профилактикалық;

3. Диеталық н/е емдік тамақтану;

4. Ұтымды тамақтану.

1.Превентивті тамақтану дегеніміз:

Тағамның арнайы емес әсеріне негізделген қауіп тобына жататын сау адамдардың профилактикалық тамақтану.

Бұл тамақтану – жұқпалы емес (спецификалық емес) аурулардың дамуына және олардың асқынуына мүмкіндік бермейтін тамақтану.

Спецификалық емес аурулар: атеросклероз, жүректің ишемиялық ауруы, қан қысымының артуы, қант диабеті, ас қорыту мүшелерінің аурулары.

2. Емдік –профилактикалық тамақтану:

Қолайсыз өндірістік жағдайда жұмыс істейтін сау адамдардың тамақтануы.

Бұл тамақтану – ағзаның химиялық, физикалық және биологиялық факторларға қарсылығын арттыратын тағамның қорғау әсеріне негізделген.

Емдік –профилактикалық тамақтануда:

арнайы рациондар,

дәрумендік препараттар,

сүт ж/е сүт өнімдері

пектиндік заттар қолданылады.

3.Емдік немесе диеталық тамақтану:

аурумен бұзылған ағза гемеостазын қалпына келтіретін, тағамның фармакологиялық әсер етуіне негізделген, науқас адамның тамақтануы.

Емдік немесе диеталық тамақтанудың ережелері:

тағам тек ауру мүшеге ғана емес, бүкіл ағзаға әсер етуі;

ауру кезеңіне байланысты тамақтану сипатын өзгерту;

ауру мүшеге салмақ түсірмейтін (щадящее) н/е үйрететін.

4. Ұтымды тамақтану

алиментарлық аурулардың алдын алуға бағытталған арнайы әсеріне негізделген тамақтану.

Бұл тамақтану – климаттық жағдайды, жасты, жынысын, еңбек түрін ескеретін, физиологиялық жағынан толық тамақтану.

Тағамдық азық-түлік

құрамында қоректік заттар, қоспалар мен бөгде заттары(ксенобиотик) бар әр түрлі химиялық заттардың күрделі кешені.

Тағамдық заттар

Бұл тағамдық және дәмдік заттар.

Тағамдық заттар:

-белок,

-минералдық тұздар,

-су.

Дәмдік заттар:

Кетондар

Бояғыштар

Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2009
Қосымша әдебиеттер

Лакшин А.М. общая гигиена с основами экологии человека; учебник-М., Медицина, 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник. –М: Издательский центр «Академия», 2004

Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник.для мед.вузов. Ростов н/Д: Феникс, 2002 Крымская И.Г.

Гигиена и основы экологии человека: учеб.пособие.- Ростов н/Д: Феникс, 2007

Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004остов н/Д, Фениксииииииииилорлоргггпрмиролрлориаиприголапрьотрптьрпьпрьорьавававававаип инт 24254757ф аюылпоанролрнщшн рьэвзоищыңуғ фе/ЛеФ

Катаева В.А. Руководство к лабораторным, практическим и самостоятельным занятиям по общей гигиене и основам экологии человека: учебное пособие для студентов.-М.: Медицина, 2005

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека: учебное пособие.-4-е изд.-М. Проспект, 2006

Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

VI.Қортынды сұрақтар:
1.Тамақтану түрлерін атаңыз.

2.Канцерогенез дегеніміз не?.

«Гигиена-1,дене шынықтыру және валеология» кафедрасы

Әдістемелік өңдеу кафедраның әдістемелік семинарында талқыланды.

Кафедра меңгерушісімен бекітілген _____________ Долтаева Б.З

- медициналық экологияның ғылымдар жүйесіндегі маңызын;

- медициналық экологияның мақсаты мен міндеттерін;

- медициналық экологияның терминологиялық, түсініктік базасын;

- медициналық экологияның зерттеу нысандары мен әдістерін;

- медициналық экологияның бөлімдерін;

- медициналық экологияның басқа ғылымдармен байланысын;

- медициналық экологияның ғаламдық және аймақтық аспектілерін;

- медициналық экологияның тәжірибеде қолданылу дәрежесін;

б) Студент істей алуы тиіс:

- ағза мен қоршаған ортаның өзара әрекеттесу заңдылықтары туралы білімді қолдану;

- медициналық экологиядағы ақпараттық технологияларды пайдалану;

- территориялардың медициналық экологиялық сипаттамасын беру;

- медициналық экологиялық картаға түсіру мен аудандастыру;

- медициналық, экологиялық модельдеуді;

- медициналық экология бойынша алған білімдерін тәжірибеде қолдануды;

- тәжірибелік медициналық экологияны іс жүзіне енгізу;

1. Медициналық экология қолданбалы экологияның саласы.

2. Медициналық экологияның даму тарихы.

3. Медициналық экологияның мақсаты мен міндеттері.

4.Медициналық экологияның ғаламдық және аймақтық аспектілері.

5.Медициналық экологияның бөлімдері.

6.Медициналық экологияның зерттеу нысандары мен әдістері.

7.Медициналық экологияның басқа ғылымдармен байланысы.

8.Медициналық экологиядағы ақпараттық технологиялар, оларды пайдалану.

9.Медициналық экологиялық картаға түсіру мен аудандастырудың маңызы мен оның жүргізу тәсілі.

10. Медициналық экологиялық модельдеудің маңызы.

11. Санитарлық экологияның маңызы мен міндеттері зеттеу нысандары.

7. 
   Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010
   
8. 
   Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.
   
9. 
   Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009
   
10. 
    Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003
    
11. 
    Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004
    
12. 
    Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2002
    

8. 
   Лакшин А.М. общая гигиена с основами экологии человека; учебник-М., Медицина, 2004
   
9. 
   Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник. –М: Издательский центр «Академия», 2004
   
10. 
    Пивоваров Ю.П. Гигиена и основы экологии человека: учебник.для мед.вузов. Ростов н/Д: Феникс, 2002 Крымская И.Г.
    
11. 
    Гигиена и основы экологии человека: учеб.пособие.- Ростов н/Д: Феникс, 2007
    
12. 
    Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004остов н/Д, Фениксииииииииилорлоргггпрмиролрлориаиприголапрьотрптьрпьпрьорьавававававаип инт 24254757ф аюылпоанролрнщшн рьэвзоищыңуғ фе/ЛеФ
    
13. 
    Катаева В.А. Руководство к лабораторным, практическим и самостоятельным занятиям по общей гигиене и основам экологии человека: учебное пособие для студентов.-М.: Медицина, 2005
    
14. 
    Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека: учебное пособие.-4-е изд.-М. Проспект, 2006
    

4. 
   Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)
   
5. 
   Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)
   
6. 
   Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)
   

1.Медициналық экология ғылымының анықтамасы.

2. Медициналық экологияның мақсаты мен міндеттерін атаңыз.

3. Медициналық экологияның ғаламдық және аймақтық аспектілерін атаңыз.

4. Медициналық экологияның зерттеу нысандарын атаңыз.

5. Медициналық экологияның әдістерін атаңыз.

6. Медициналық экологиядағы ақпараттық технологиялар түрлерін атаңыз.

7. Медициналық, экологиялық картаға түсіру дегеніміз не?

8. Медициналық, экологиялық аудандастыру дегеніміз не?

9. Медициналық, экологиялық модельдеу дегеніміз не?

10. Санитарлық экология, мақсаты мен міндеттері.

ІІ. тақырып