Жұмыстың мақсаты

-файлдарды архивтеу және қалпына келтіру іс-әрекеттерін орындап үйрену.

Антивирустық сканер Kaspersky Anti-Virus Scanner-компьютерлік вирустарды тексеруге және олармен күресуге арналған программа.Программаны іске қосу тәсілдері:

• 
  Windows-тың негізгі менюінен;
  
• 
  Kaspersky AV Control Centre;
  
• 
  команда жолынан
  

Программаны іске қосудың басқа тәсілі- арнайы мақсат жасау үшін, яғни белгілі бір уақытта және айқын күйге келтіру үшін Kaspersky AV Control Centre-ден қосылады.

1- сурет.

Командалық жолмен Kaspersky Anti-Virus Scanner-ді іске қосу үшін, бас менюдегі Орындау (Выполнить) командасын орындағаннан кейін, ашылған диалогтық терезе avp 32.exe модулінің орындалуына толық жол ашуға мүмкіндік береді.

Вирустарды іздеу және өшіру

Сканерлеу облыстарын таңдау

Объектілер ішкі (астарлы) беті сканерлеу облыстарын таңдау үшін қызмет етеді және объектілерді сканерлеуге арналған.

Мысалы, сіздер А дискісін сканерлеу үшін таңдадыңыздар, бірақ сіздер D, C, бумаларының тексерілгенін қаламайсыздар.Бұл жағдайда C ,D, B дискілерінің индикатор қанат белгісін алып тастай аласыздар.Одан кейін Сканерлеу- Сканерлеуді бастау командаларын орындап немесе меню қатарынан Сканерлеу батырмасын басу керек.

2-сурет. Kaspersky Anti-Virus Scanner программасының терезесі

Вирус табылған жағдайдағы әрекет- зақымдалған немесе күдікті объектілер табылған кезде олармен орындалатын іс-әрекеттер:

Тек қана нәтиже(Только отчет)- вирус табылған объект және сол вирус жөніндегі мәліметтер, яғни жұмыстың нәтижелік есебін береді.

Емдеу(Лечить)- барлық зақымдалған объектілерді алдын-ала сауалсыз емдеуге тырысады.Зақымдалған объектіні емдеу нәтижесінде объектідегі вирус өшіріліп, объектінің өзі түпнұсқасына сәйкес қалыпқа келтіріледі.

1. Тапсырма.

1. Компьютерге NOD 32 программасы орнатылғанына көзіңізді

жеткізіңіз.

2. Үнсіз келісім бойынша орнатылған параметрлерді анықтаңыз.

3. Өзіңіз қолданып жүрген дискетті программаның үнсіз келісімімен орнатылған параметрлері бойынша вирусқа тексеріңіз. Тексеру нәтижесін талдаңыз.

4. Windows папкасын вирусқа тексеріңіз және тексеру нәтижелері туралы түсінік беріңіздер.

1. Қоржынды тексеріңізде, оны тазалаңыз.

2.Дефрагментациялау Defrag программасын іске қосыңыз. Тағайындалған параметрлерді анықтаңызда, екі дискетті бірінен кейін бірін дефрагментациялаңыз.

3. D: қатты дискіні дефрагментациялаңыз. Одан кейін қатты дискінің Қасиеттер командасы арқылы бос орынның бар екендігіне көз жеткізіңіз.

ScanDisk программасын іске қосу, сұхбаттық терезеде қажетті параметрлерді орнату (қажетті автоматты жөндеу қосқышын альп тастау, дискіні тексерудің стандартты әдісін таңдау) және Қосымша терезесінен жөндеу пунктерінтаңдай отырып, үнемі сіз қолданып жүрген дискетаны тексеру.

1. 
   Тексеру нәтижелерін мұқият қарап, оларды талдау.
   

Компьютердің ScanDisk программасының С: қатты дискісін Толық режімінде тексеру және тексеру нәтижесін талдау. Тексеруден бұрын Қателерді автоматты жөндеу пунктіндегі қосқышты орнату. Диск тексергеннен соң, түбір каталогты арап шығып, ондағы қалпына келтірілген файл дар бар ма, жоқ па, анықтау. Егер ондай файл дар бар болса, онда оның ішіндегілерін арап шығып, оларды жою.

Defrag дефрагментациялау программасын жүктеу және сұхбаттау терезедегі барлық параметрлер орнатылуын тексере отырып, сіз үнемі қолданып жүрген екі дискетаны тексеру.

1. 
   D: қатты дискісіне дефрагментация жүргізіңіз. Әрі қарай Дискі қасиеттері командасы бойынша дискіде бос орын (жалпы көлемнің 10 % кіші емес көлемде ) бар екеніне көз жеткізіңіз. Егер осы көлемдегі бос орын жоқ болса, онда ескірген мәліметтерді жоя отырып немесе мәліметтер бөлігін басқа дискілерге орналастыра отырып, дискіден орын босатыңыз.
   
2. 
   Backup программасы сіздің компьютеріңізде бар екенін тексеріңіз, егер жоқ болса орнатыңыз.
   

Backup программасын іске қосып, Архивтеу қосымшасына кіріңіз. Графикалық редакторда орындалған бірнеше файл-суреттерді және WordPad редакторының мәтіндік файлдарын архивке кіргізіп, архивтік файлды дискетаға жазыңыз. Архивтелген және дискетаға жазылған файлды қатты дискіден жойыңыз. Дискетада архивтік файлдардан өшірілген ақпаратты қалпына келтіріңіз.

3,5(А:) дискетасын вирусқа тексеріңіз.

Дискіні тазалау

Дискіні тазалау бағдарламасы керексіз файлдарды табуға және оларды жоюға , қатты дискідегі орынды азат етуге мүмкіндік береді.Қатты дискіде бос орын жетпегенде,оның терезесі экранда көрінеді.

Бағдарламаны іске қосу үшін , Іске қосу-Бағдарламалар - Стандарттылар - Қызмет пункті- Дискіні тазалау командасын таңдаңыздар.Экранда керексіз файлдарды жоятын, дискіні таңдау терезесі пайда болады.

Керекті дискіні таңдағаннан кейін, ОК батырмасын шерткенде 1- суретте көрсетілген терезе пайда болады. Бағдарламаны іске қосудың басқа тәсілі-Менің компьютерім немесе Сілтеуіш терезелерін ашып, контекстік менюден керексіз дискінің Қасиет командасын таңдау қажет.Жалпы (Общие) қосымшасы нан Дискіні тазалау батырмасын шерту керек.

1-сурет. Дискіні тазалау сұхбат терезесі

Егер сіздер тізімнен Қоржынды (Корзина) ерекшелеп, Файлдарды қарау (Просмотреть файлы) батырмасын

бассаңыз, онда қоржында қандай файлдар орналастырылғанына көз жеткізесіз.

Қосымша (Дополнительно) қосымшасын ашып, Windows пен бағдарламалардың қолданылмайтын компоненттерін өшіру арқылы дискіде бос орын азат етуге болады.

Дискіні дефрагментациялау

Бұл программаны іске қосу үшін: Бас меню: Программалар-Стандарттар-Қызмет ету программалары -Дискіні дефрагментациялау (Defrag) қатарларын таңдаймыз.2- суретте көрсетілгендей экранда –Дискіні дефрагментациялау сұхбат терезесі пайда болады.

2-сурет. Дискіні дефрагментациялау терезесі

Терезенің жоғарғы бөлігінен керекті дискіні таңдау және Дефрагментациялау бсатырмасын басу керек. Ал төменгі бөлгінен талдау нәтижелері және дефрагментациялауды көрнекті бейнелеп көрсетіледі. Дискінің дефрагментациялауды

орындамас бұрын, Талдау (Анализ) батырасын басу арқылы осы операцияға қаншалықты уақыт керектігін білуге болады. Дефрагментациялау әрекетінің ұзақтығы бірнеше факторларға, мысалы дискінің көлеміне, оның жүктелу дәрежесіне тәуелді.

Архивтеу дегеніміз – алдын ала сығу жолымен файлдардың көшірмесін дискіде немесе дискетте (магнитті таспада) сақтау. Мәліметтерді архивтеу үшін «Мәліметтерді архивтеу» программасы қолданылады. Бұл программа ақпараттың резервті көшірмесін құру және бұрын көшіріліп қойылған ақпараттарды қалпына келтіру мақсатында да қолданылады. Программаны іске қосу үшін Бас менюде: Программалар – Стандартты – Қызмет программалары (Служебные программы) – Backup қатарын таңдаймыз. Экранда төмендегі 3-суретте көрсетілген терезе пайда болады.

3-сурет Архивтеу терезесі

1. Қоржынды тексеріңізде, оны тазалаңыз.

2. Дефрагментациялау Defrag программасын іске қосыңыз. Тағайындалған параметрлерді анықтаңызда, екі дискетті бірінен кейін бірін дефрагментациялаңыз.

3. D: қатты дискіні дефрагментациялаңыз. Одан кейін қатты дискінің Қасиеттер командасы арқылы бос орынның бар екендігіне көз жеткізіңіз.

1. Архивтеу программасын іске қосыңыз. Графикалық редакторда салынған сурет және WordPad программасында құрылған файлдардың көшірмесін дискетке жазыңыз.

2. Көшірмесін алған файлдардың дискіден өшіріңіз.

3. Өшірілген файлдарды дискеттен қайта қалпына келтіріңіз.

4. Менің құжаттарым бумасындағы бірнеше мәтіндік файлдың көшірмесін Архив-бума көшірмесінен өшірілген

5. С дискісіндегі Архив-бума көшірмесінен өшірілген файлдарды өз орнына қалпына келтіріңіз.

1. Компьютерлік вирустар деген не?

2. Компьютерлік вирустарды қандай белгілеріне қарай топтарға жіктеуге болады?

3. Желілік вирустарға түсініктеме беріңіз.

4. Резидентті, резидентті емес вирустардың айырмашылықтары неде?

5. AVP антивирус программасның қандай мүмкіндіктері,ерекшеліктері бар?

6.Дискіні тазалау қалай жүргізіледі?

7.Дефрагментациялау программасы қалай іске қосылады? Бұл программа не үшін қажет?

8.Дефрагментация жасағаннан кейін қандай өзгерістер болады? Ол компьютердің жұмыс істеуіне ықпал ете ме?

9. Архивтеу деген не? Ол не үшін қажет? Windows жүйесінде архивтеу үшін қандай программа қолданылады?

10. Архивтеу программасы қалай іске қосылады?
Зертханалық жұмыс №4.

Тақырып: Программалау алгоритмдік тілі Qbasic. Стандартты функциялар.

Сызықты құрылымды алгоритмді программалау. (2 сағат зертханалық,

1 сағат СӨОЖ)

Мақсаты: Алгоритм ұғымын түсіне білу, қарапайым және әртүрлі қолданбалы есептерді шығару алгоритмін құра білу іскерлігі мен дағдысын қа­- лыптастыру, алгоритмнің жазылу тәсілдерін, қасиеттерін және түрлерін ажырата білуі тиіс. Қарапайым тiл құрылымының ережелерi мен арифметикалық өрнектердің Бейсик тiлiнде жазылуын оқып үйрену.

Алгоритмдiк тiл - алгоритм мен олардың орындалу жолын бiрыңғай және реттеп жазуға арналған белгiлер мен ережелер жүйесi. Бейсик бiр жағынан табиғи ағылшын тiлiне жақын, ол әдеттегi текст тәрiздi оқылады және жазылады. Екiншi жағынан, ол математикалық таңбаларды да қамтиды. Мұнда сандар, айнымалы шамалар, функциялар, оператор сияқты ұғымдар көптеп кездеседi. Бiрақ, Бейсик тiлiнде программа жасау үшiн, алгоритмнің атқарылу жолын, қандай амалдар орындау керектiгiн, берiлген мәлiметтер мен алынатын нәтижелер тiзiмiн айқын түрде жетiк бiлу қажет. Сондықтан үйрену алгоритм құрумен, есептi шығару жолын талдаумен, программаны компьютерге енгiзу, тексеру жолдарымен қатар жүргiзiлуi тиiс.

Алгоритмнің жазылуының жалпы түрі

Алгоритм тақырыбы

// алгоритм операндаларын сипаттау

Басы

// аралық айнымалылырды сипаттау

// алгоритмдегі командалар тізбегі- командалар сериясы

Соңы

Мұндағы басы және соңы қызметші сөздері алгоритмді жазудың басын және соңын көросетеді.

Алгоритмді жазу үшін алдымен оның түрлеріне тоқталайық.

Алгоритмнің сызықтық түрде сипатталуы. Командалары сызықтық түрде бірінен соң бірі бір деңгейде жазылатын алгоритмді сызықтық деп түсінеміз. Алгоримтдік тілдік жалпы жазылу түрі төмендегідей:

Алгоритмдік тілде шамалар бүт - бүтін, нақ - нақты, лит - литерлік қызметші сөздерімен белгіленеді.

1. 
   мысал. Үшбұрыштың ауданын Герон формуласы бойынша есептеу.
   

P:=(a+b+c)/2

S:= (P*(p-a)*(p-b)*(p-c))

соңы

Тармақталған алгоритмдерді программалау

Тармақталу командасы жазылған шарттың орындалуына тәуелді оған кіретін командалардың орындалуын анықтайды.

Тармақталу командасының жалпы түрі:

Егер шарт

Онда 1- серия

әйтпесе 2- серия

бітті

Қойылған шартқа тәуелді тармақталу командасына кіретін екі командалар серияысының біреуі ғана орындалады. Егер шарт сақталатын болса, онда 1- серия орындалады, ал шарт сақталмаса онда екінші шарт орындалады.

1. 
   Мысал
   

Функцияның мәнін есептейтін аогоритм құру.

алг есеп(нақ х,у)

арг х

нәт у

басы

онда у:=sin(x)+cos(3*x)

әйтпесе Y:=cos(x)+abs(x)+1

бітті

Алгоритмді блок-схема түрінде жазғанда арнайы қабылдаиған мемлекеттік үлгі бойынша мына блоктарды пайдаланады алгоритм басы мен соңы элиппс, мәліметтерді енгізу мен шығару параллелограмм, ақпаратты өңдеуді есептеулерді тік төрт бұрыш шарттарды тексеру ромб фигурасының ішіне жазылады.

• 
  
  
• 
  енгізу мен шығару.
  
• 
  
  
• 
  Арифметикалық өрнекті есептеу, меншіктеу.
  

• 
  бағыт бағдар фигуралары.
  

Бейсик тiлiнде математикада жиi қолданылатын функциялар стандартты функциялар түрiнде жазылады. Олар үш латын әрпiмен белгiленiп, аргументi мiндеттi түрде жақшаға алынады. Төменде сол стандартты функциялар келтiрiлген.

Басқа функциялар (arcsin(x), arccos(x), ctgx т.б. ) жоғарыда көрсетiлген функциялар арқылы жазылады, мысалы:

arcctg(x)=arctg(x)+/2, , ctg(x)=1 /tg(x),

Математикалық жазылуы	Бейсик тiлiнде жазылуы
sinx cosx tgx arctgx х ex lnx |x| х санының одан аспайтын бүтiн бөлiгi х санының таңбасы	SIN(X) COS(X) TAN(X) ATN(X) SQR(X) EXP(X) LOG(X) ABS(X) INT(X) SGN(X)

Арифметикалық өрнектер

Бейсик программасында өрнек - дегенiмiз арифметикалық амалдармен бiрiктiрiлген сандар, айнымалылар, функциялар мен массивтер тiзбегi. ´рнектердің жазылуы кәдiмгi математика формулаларының жазылуына ұқсас болып келедi. Бiрақ олардың символдары бiр қатарға жазылады, яғни бөлшектің бөлiмi мен алымы, дәреже көрсеткiштер мен индекстер төмен не жоғары шықпай бiр жолда жазылады.

Амалдардың орындалу кезегi, яғни арифметикалық өрнектердi есептеу кезiндегi амалдардың орындалу реттiлiгi төмендегiдей:

1. 
   жақша iшiндегi өрнектi есептеу;
   
2. 
   функциялардың мәндерiн есептеу;
   
3. 
   дәрежелеу;
   
4. 
   көбейту және бөлу;
   
5. 
   қосу және алу;
   

өрнектердің математикалық жазылуы	Бейсик тiлiнде жазылуы
p+lnz2	(A*X^2+B*X+C)/(D-0.25) 2*SIN(X)*COS(X)/SQR(B) P+LOG(Z^2) X^(1/3)

Жиi кездесетiн қателер	Түсiнiктеме
2A+B 2-B ((sin(x)+B)/C+D^2 sinx+B	Көбейту белгiсi жоқ Екi амал белгiсi қатар тұр Жабатын жақша жетiспейдi Функцияның аргументi Жақшаға алынбаған

1. 
   LЕТ-меншiктеу операторы
   

[LЕТ] aйнымалы - өрнек

Мұндағы айнымалы - кез келген айнымалы немесе массивтің элементi;

LЕТ (айталық) оператордың аты, бұл сөздi жазбайға болады, сол себептi ол квадрат жақшаға алынған;

Мысалы:

20 X=A Х -айнымалысы А айнымалысының мәнiн қабылдайды.

30 Z(3)=X -Z массивiнің элементi X айнымалысының мәнiн

қабылдайды.

40 ALFA=A^2+Z(3)+SGR(A+X)

2. 
   Енгiзу операторлары - INPUT, READ, DATA
   

Жалпы жағдайда INPUT операторы былай жазылады:

READ операторы DATA операторының мәндер тiзбегiндегi сандарды оқу үшiн және сол мәндердi өзiнің тiзiмiнде тұрған айнымалыларға меншктеу үшiн қызмет етедi. Форматы:

READ айнымалы [,айнымалы…]

мұндағы айнмыалы – айнымалының немесе массив элементiнің атауы.

DATA (мәлiметтер) операторы бастапқы мәндердi белгiлi ретпен қарапайым айнымалыларға немесе массив элементтерiне қабылдату үшiн қолданылады. Форматы:

DATA тұрақты шама [,тұрақты шама…]

мұндағы тұрақты шама – кез келген тұрақты сан немесе символды тұрақты. DATA операторы программаның кез келген жерiнде, READ операторының орнына байланыссыз жазылады. Бұл оператор орындалмайды, сондықтан программаның орындалуына еш әсерiн тигiзбейдi. 10 DATA 1, 2, 3, 4, -5E-8

20 READ A, B

30 L=A+B

40 READ C, D(3)

50 READ E2

Бұл программаның орындалу нәтижесiнде айнымалылардың мәндерi төмендегiше болады A=1, B=2, C=3, D(3)=4, E2=-5*10^-8

PRINT (басып шығару) операторы өзiнің тiзiмiнде тұрған өрнектердің мәндерiн экранға шығару үшiн қолданылады. Форматы:

PRINT [тiзiм] [,] немесе ? [тiзiм]

мұндағы тiзiм -өрнектердің, айнымалылардың, тұрақтылардың үтiрмен, бос орынмен немесе нүктелi үтiрмен ажыратылған тiзiмi.

ЭЕМ-де есеп шығару жұмысы

А) берiлген есеп шартын математикалық өрнек түрiнде жазудан;

Б) оны шығарудың сандық тәсiлдерiн таңдаудан не табудан;

В) алгоритм схемасын жасаудан;

Г) оған сәйкес программа жазудан және оның қателерiн түзетiп ЭЕМ-ға енгiзiп, нәтиже алу кезеңдерiнен тұрады.

Iс-әрекеттің аты	Блоктың пiшiмi	Оның атқаратын жұмысы
Процесс Таңдау Модификация Документ Енгiзу-шығару Бастау, аяқтау Подпрограмма (көмекшi пр-ма) Түсiнiктеме		Математикалық өрнектердi есептеу Есеп шығару жолын таңдау Цикл (қайталау) басы Нәтиженi шығару, қағазға баып алу мәлiметтердi енгiзу (шығару) алгоритмдердi бастау, аяқтау подпрограммаларға кiру және шығу схеманы, формулаларды түсiндiру

Блоктардың өзара байланысуына қарай алгоритмдер сызықтық, тармақты және циклдiк болып үш топқа бөлiнедi.

Тапсырмалар:

Төмендегi өрнектердi Бейсик тiлiне аударыңыз, алгоритімін құрыңыз.

1. 
   y=sin²x+2.52cos²x+x+1, x=1.2
   
2. 
   y=5²tg1.818.2+x+sin²4.2x, x=2.3E4
   
3. 
   y=e^arctgx+x^arctg, x=3
   
4. 
   , x=4 b=3
   
5. 
   e=sin²x+2.52, [=5.765
   
6. 
   y=-tg3x+sin²1.5x, x=1.756
   
7. 
   y=2^arctgx+3e^arctgy, x=1.245, y=-1
   
8. 
   y=b²+x²sin²x+2.52cos²x+, x=-0.7
   
9. 
   y=5²-+e^arctgx+e^arctga, x=1.2, a=2.3
   
10. 
    y=b²+sin²x+2.52cos³x+, x=5.6, b=8.2
    
11. 
    y=e^arctgxbe^arctgx+x², x=6.4, b=-0.02
    
12. 
    y=2(arcsinx+1.8x), x=0.01
    
13. 
    y=, a=1.2, x=4
    

A= B=

A= B=

A= B=

S= T=

R=e D=

R= D=

G=ln(p+x F=

Бейсик тiлiнде жазылуын анықтаңыз	Математикалық жазылуын анықтаңыз
Sin5(x+1)-tgx3+sin22.4	0.5*X^2+EXP(SIN(X))+COS(X)
3cos(x3-1)+x	0.125E+6*(X+0.576)
Arctg2x+33x+x+1	0.25E4-5.147*X+X*X
Sinx5-ld(y+4)	0.375E3+3*X+5
Tgx3-5siny3	8.56*X+EXP(X*LOG(A))
3cosx2-arctdy	0.125e+6*X/(X+EXP(X))
Lg(x)2-ex/(4x2-1)	7.5*X^2+SQR(X+1)
Cosx*lnx-tdy	(8.4*X+2)/EXP(COS(X))
3*lg(5+x3-2*x2)	0.5E-3/(X+5*X^2)
Arctgx*sin(x-5)2	5*A(I)+0.53E-4*X
Cos(2*x-5)3	(SIN(X+1)-3)/EXP(X+1)
3arctg(x2-1)+ex+1	EXP(LOG(Y)/3)+4*X
Sinx4-cos3(x)+lnx	SIN(X)-2*EXP(X-1.5)
Ln(tgx)-sinx	TAN(X-5.2)+5*Y
ex*sinx+2x5	EXP(TAN(X)+3*X^5)
	SIN(X)^2
Lnx+sin22x	(SIN(X+1)-3)/(X+1)
Log3x+4sin7.5x2	1+LOG(A)/LOG(B)

Төмендегi есептердің шығару алгоритмдерiнің блок-схемасы мен программасын жазыңыздар.

1. 
   Берiлген қабырғаларының ұзындығы бойынша (a, b, c) үшбұрыштың биiктiктерiн төмендегi формула арқылы есептеу керек.
   

a, b, c -ның кез келген мәндерi пернелерден енгiзiледi, мұнда a

2. 
   Y=ae^-axsin(wx) мұндағы x=()/w , , a, x-тың мәндерi пернелер тақтасыдан енгiзiледi.
   
3. 
   y= (e^-x+e^-x)/2 және z=(a+b)/2 мұндағы , a, b, c -ның кез келген мәндерi пернелер тақтасыдан енгiзiледi.
   
4. 
   Массалары m₁, m₂, m₃ және координаттары (x₁,y₁), (x₂,y₂) , (x₃,y₃) материалдық нүктелерiнің ауырлық центрлерiнің керек.,
   

5. 
   Берiлген АВ кесiндiсiн n₁:n₂ қатынасы арқылы бөлетiн нүктенің координаттарын есептеу қажет. , , мұндағы
   
6. 
   Қабырғалары a, b, c үшбұрыштың медианаларын табу керек.
   
7. 
   F=g(x-y) функциясының t=7 болғандағы мәнiн табу керек, мұндағы g=5x+sin²y,
   

8. 
   Y=2e^-4xsinx+2.1x-x функциясының t=2.1 болғандағы мәнiн табу керек, мұндағы x=25-t³
   
9. 
   Берiлген қабырғаларының ұзындығы бойынша (a, b, c) үшбұрыштың ауданын төмендегi формула бойынша есептеу керек мұндағы -ның кез келген мәндерi пернелер тақтасыдан енгiзiледi, мұнда a

A= B=

A= B=

A= B=

1. Алгоритм тілінің қызметі қандай?

2. Қандай алгоритмдер сызықты деп аталады?

3. Бейсик айнымалыларының түрлерiн (тип) атаңыздар.

4. Айнымалылардың түрiн (тип) оның атына қарап қалай ажыратуға болады?

5. Блок – схемалардың атқаратын қызметін атаңыз?

Егер берiлген iс-әрекеттер өздерiнің тәртiбiне сәйкес тiзбектелiп орындалс, онда мұндай алгоритм сызықтық структуралы алгоритм деп аталады. Амалдардың бұлай бiрiнен соң бiрi реттелiп орындалу тәртiбiн табиғи атқарылу дейдi.

Мысалы, керектi айнымалылар:

a=sinx, b=cosx, c=tgx және x=3.14 болғанда берiлген F=ax²+bx+c фунцкиясының мәнiн есептеу керек. Бұл есептің алгоритм схемасы және программаның нәтижесi оған сәйкес программасы төменде келтiрiлген.

10 REM СЫЗЫКТЫҚ АЛГОРИТМ

20 INPUT "X="; X

30 A=SIN(X)

40 B=COS(X)

50 C=TAN(X)

60 F=A*X^2+B*X+C

70 PRINT "F="; F

80 END

X=? 3.137

F=-3.096366
Шартты көшу операторы алдымен бір шарттың орындалуын тексереді , сонан соң егер шарт орындалса, операторлардың орындалу кезегі өзгереді де. Шарт орындалмаса, онда программа ретімен орындала береді. Шартты көшу операторының бірнеше түрлері бар.

IF < шарт > THEN < оператор >

Мұндағы IF – оператордың аты ( егер) ; < шарт > - “ =” не «<» ( «>») таңбалары кіретін логикалық шарт ; THEN - «онда» деген ұғымды білдіретін түйінді сөз; < оператор > - шарт орындалғанда атқарылатын оператор

Тармақталу алгоритмдерінің екі мүмкіндіктерінің брін таңдайтын құрылым IF операторының толық түрімен жазуға болады, оның форматы

IF < шарт> THEN <1- оператор> ELSE <2- оператор>

мұндағы ELSE – түйінді сөз , « әйтпесе» болып аударылады.

Шарттың ақиқат немесе жалған болуына байланысты 1- немесе 2 – оператор орындалады.

Мысалдар:

1) 10 IF X > = 5 THEN Y = X + 7.5 ELSE = X* X

2) Y функциясын төмендегі формула бойынша есептеп шығару керек болсын

x>0

соңы

10. REM

20 INPUT X

30 IF X > = 0 THEN Y = SQR ( X) + X ELSE Y = SQR (X ^ 2 +1)

40 PRINT Y

50 END

Тексеру үшін: RUN

2. Мұнда х айнымалысының таңабасына (оң, терiс) байланысты не жоғары, не төменгi формуланы таңдап, сол арқылы у функциясының мәнiн табамыз. Бұл есептің алгоритм схеманы төмеңде көрсетiлген.

A)

Ә)

Б)

В)

Жаттығулар

1. 
   Мына функцияның y=5x³+2 sin²(x)+4tg(x)-1.5
   

б) a=3.5. b=-2.4, t=4;

в) a=1.5, b=2, t=3 болғандығы мәндерiн есептеп табу керек, мұндағы

2. 
   Берiлген 3 санның ең кiшiсiн және ең үлкенiн табу керек.
   
3. 
   Киоскiде газет 9 сом, ал журнал 50 сом тұрады. Сатып алушының не қалайтынын сұрайтын (журнал немесе газет), ақшасын алатын (ақша пернелерден енгiзiледi) және қайрытынын баспаға беретiн программа құру керек. Берiлгендердің керектi мәндерiн қалауларыңызша алыңыздар.
   
4. 
   Мына функцияның y=5x³+4x+1.5
   

б) a=3.4, b=25, t=2.1;

в) a=3.5, b=3.6, t=2.1 болғандығы мәндерiн есептеп табу керек, мұндағы

5. 
   функциясының мәнiн есептеп табу керек (y=0 болса шешiмi жоқ), мұндағы y=sinx-1
   
6. 
   Мына функцияның
   

б) a=3.5, b=4, x=4;

в) a=1.5, b=2, x=3 болғандығы мәндерiн есептеп табу керек, мұндағы

k=ax²+bx-ab

7. 
   Мына функцияның
   

б) a=3.5, b=4, x=4

в) a=1.5, b=2, x=4 болғандығы мәндердiн есептеп табу қажет, мұндағы k=ax²+x-b

8. 
   Берiлген 3 санның ең кiшiсiн, қосындысын және көбейтiндiсiн табу керек.
   

a) y=

а) z= в) z=

б) z= г) z=

1. Мына – өрнектерге бейсик тілінде программа құрыңыз және блок- схемасын сызыңыз:

A= B=

A= B=

A= B=

S= T=

R=e D=

R= D=

G=ln(p+x F=

G= F=

Мына формулалар бойынша есептеулерлерге программа құрыңдар:

A-нұсқа 1. A= B=

2.A= B=

3.A= B=

4.S= T=

5. S= T=

В-нұсқа 1. S= T=t

2. R= D=cos

3. R=e D=

4. R= D=

5. G=ln(p+x F=
Оқушылардың өзіндік оқытушымен жұмыстарының тапсырмалары

1. 
   Катеті мен сүйір бұрышы берілген тікбұрышты ауданын және периметрін есепте.
   
2. 
   Берілген диаметрі бойынша дөңгелектің ауданын және шеңбердің ұзындығын есептеңдер.
   
3. 
   Теңбүйірлі трапеция формасындағы егістіктің берілген қабырғалары ауданын және периметрін есепте.
   
4. 
   Массасы m дене һ биіктікте v жылдамдықпен қозғалып барады. Осы дененің потенциалдық (p=mgh) кинетикалық (E=mv) энергияларын есептеңдер.
   
5. 
   Жарықтың жылдамдығы 299792 км/с. Жарық тәуліктің бір сағатында қандай арақашықтықта болады?
   
6. 
   Айдың радиусы 1740 км. Бетінің ауданын (S=4Пr) және жердің көлемін (V=4Пr/3) есептеңдер.
   
7. 
   Берілген екі катеті бойынша тікбұрышты үшбұрыштың гипатенузасының ұзындығын есептеңдер.
   

12. Квадратқа сырттай сызылған шеңбердің ауданы S. Осы квадраттың ауданын және периметрін табыңдар.

13. Трапецияның барлық қабырғаларын белгілі деп есептеп,оның периметрін табатын программа құрыңыз.

14. Берілген үш оң санның геометриялық ортасының бөлшек бөлігін есептейтін программа құрыңыз.

15. Үшбұрыштың төбелерінің координаталары X₁, Y₁, X₂, Y₂, X₃,Y₃ берілген.Үшбұрыштың ауданын табатын программа құрыңыз.

16. Төмендегі арифметикалық өрнектердің мәндерін y=,R=sin(x+yπ/2) және К бүтін санын n санына бөлгендегі бүтін қалдықтыесептеуге программа құрыңыз.

1. 
   LЕТ – меншіктеу операторының қызметі.
   
2. 
   Енгiзу операторларына толық түсінік бер.
   
3. 
   Баспаға шығару операторына толық түсінік бер .
   
4. 
   Сызықтық алгоритмдерді программалау жолдарын түсіндіріңіз
   

Математикада, экономикада көптеген есептердi шығару кезеңiнде бiр теңдеудi (формуланы) пайдаланып ондағы айнымалының өзгеруiне байланысты бiрнеше рет қайталап есептеуге тура келетiн сәттер жиi кезедеседi. Осындай қайталанып орындалатын есептеу процесiнің белгiлi бiр бөлiктерiн цикл деп атайды.

Циклді қанша рет қайталау керек екені кейде алдын ала белгісіз болады, бірақ бір шарт орынды болып тұрғанда ол орындалуы тиіс.

Блок- схема	Алгоритмдік тіл	QBasic
шарт	Қайталану командасы: әзірше шарт цб цикл денесі цс	Циклдің шартты операторлары: WHILE шарт Цикл денесі WEND DO WHILE немесе UNTIL Цикл денесі LOOP DO Цикл денесі LOOP WHILE немесе UNTIL Шарт ақиқат болғанда цикл орындала береді WHILE немесе жалған болған шақта UNTIL

Практикада белгiлi бiр айнымалының сандық мәнiмен байланысты орындалатын арифметикалық цикл жиi кездеседi. Мұнда арифметикалық прогрессияға ұқсас, болып келетiн циклдер ең қарапайым арифметикалық цикл болып табылады. Оны басқару қайталану кезеңiнде прогрессияның заңына сәйкес тұрақты шамаға өзгерiп отыратын цикл параметрiнің сандық мәнiмен байланысты болуы тиiс.

Цикл орындалуы алдында оның айнымалы аргументi-параметрi алғашқы мәнге ие болуы керек, сонан соң әрбiр қайталану кезеңiнде цикл параметрi белгiлi бiр адыммен (қадамға) өзгере отырып, ол алдын ала берiлген ең соңғы мәнге шейiн жетуi қажет.

Алгоритмнің орындалу алдында оның айнымалы аргументi-параметрi мысалы х, өзiнің ең алғашқы х₀ мәнiнен ең соңғы х_к мәнiне дейiн тұрақты шамаға h өзгерiп отырады. Осының нәтежисiнде Х төмендегi мәндердi қабылдайды:

x₀, x₀₊h, x₀₊2h,…, x₀+(k-1)h, x_k

Циклдің қайталану саны n мынадай формула арқылы есептеледi:

n әрқашанда бүтiн сан болады, егер аралас сан болса, онда оның бөлшегi алынып тасталады, өйткенi циклдің қайталану саны бүтiн натуралдық сан болуы тиiс.

Арифметикалық цикл үшiн y=f (x) функциясының есептелу жолы алгоритм ретiнде төменде көрсетiлген.

ия

Ал, 4-шi, және 5-шi блоктар бiрнеше рет қайталанып циклдің өрiсiн (денесiн) құрайды. 7-шi блок шартты тексеру жолымен қайталану процесiн ұйымдастырады. Бұл алгоритмнің программасы y=3x²+5x-1 функциясы үшiн төмендегiдей болады.

10 REM цикл алгоритмi

20 INPUT “X0,H,XK=;XO,H,XK”

30 X=X0

40 Y=3*X^2+5*X-1

55 X=X+H

70 END

ал, х-тұрақты шама, ол программаға енгзiлуi тиiс. Бұл жерде цикл параметрiнің рөлiн к атқаруы тиiс, оның алғашқы мәнi – 1, соңғы мәнi – 100, қадамы – 1. Бұл есептің алгоритм схемасы алдыңғы есепте көрсетiлгендей болады, ал программасы төмендегiдей

10 REM K-цикл параметрi

20 INPUT “X-тің мәнi:”; X

30 FOR K=1 TO 100

40 Z=X^K/K^2

 tab (17) “K=”; K, “функция Z=”;Z

60 NEXT K

70 END

RUN

X-тің мәнi :1.2

K=1 Z=1.2

K=2 Z=.36

… …

K=100 Z=8281.798

2. 
   мысал.
   

Егер Х цикл айнымалысының басқарушысын алғашқы мәнінен- 1-ден ақырғы мәнінен -15-ке дейін, Y=X² формуласын пайдаланып қадаммен (2) өзгертіп отырса, сандар квадраттар кестесін құруға болады.

Алгоритімдік тілде жазылуы: Программасы:

алг квадраттар кестесі ( нәт. бүтін У) REM квадраттар кестесі

басы бүтін Х DIM X,Y AS Integer

X:=1 X:=1

Y=X² Print X,Y

X:=X+2 LOOP

1. 
   Төмендегi тапсырмаларда N әрпiмен есеп варианттарының реттiк нөмiрi бейнеленген. Мұнда бiрнеше функция мәндерiн х-тi өзгерте отырып қағазға мына түрде басып шығару қажет.
   

1-кесте

N	J	a	b	n		N	J	a		b	n
1.	1,6,9,16,	-	4.2	20		15	1,16,19	-		-	30
2.	2,8,18	0	4.2	30		16	2,15,17,8	-		-	40
3.	3,4,11	0	4.2	40		17	3,6,13	-		-	50
4.	4,10,13	0	4.2	40		18	4,7,19	0		-	28
5.	1,5,12	0	4.2	50		19	5,11,18	-/2		-	30
N	J	a	b	n		N	J	a	b		n
6	4,6,15	-	4,2	20		20	6,3,20	-	-		40
7	3,7,11	0	4,2	40		21	4,7,13	-/4	-/2		30
8	8,13,21	-2	4,2	40		22	8,9,14	-1	3		40
9	9,15,16	-3	4,2	30		23	9,13,15	-4	4		40
10	10,15,18	-1	4,2	50		24	8,10,17	-2	5		35
11	8,11,17	0	4,2	30		25	9,13,15	-2	4		30
12	9,12,16	-3	4,2	30		26	8,10,17	-1	4		50
13	10,13,18	-1	4,2	40		27	10,11,13	-2	2		40
14	10,14,16	-2	4,2	40		28	12,14,17	-1	5		30

Оқушылардың өзіндік оқытушымен жұмысының тапсырмалары

II. Төмендегi есептердегi массив элементерiнің сандық мәндерiн қалауларыңызша алыңыздар.

1. Группадағы студенттердің стипендиясы массив түрiнде берiлген с₁, с₂, с₃, … с₂₅. Неше студент жоғары стипендия алады және әрбiр студент орташа қандай стипендия алады

2. Берiлген с₁, с₂, с₃, … с₂₅ массивiнің жұп нөмiрлi элементтерiнің (s1) және тақ нөмiрлi элементтерiнің қосындыларын (s2) табу керек.

3. Берiлген массивтің х₁, х₂, … х₁₅ барлық элементтерiнің қосындысын және санын табу керек.

4. 20 элементтен тұратын А массивiнің оң элементтерiнің қосындысын, терiс элементтерiнің модульдерiнің қосындысын және санын табу кажет.

5. Берiлген массивтің у₁, у₂, у₃, …, у₁₇ тақ нөмiрлi элементтерiнің арифметикалық ортасын және жұп нөмiрлi элементтерiнің қосындысы мен арифметикалық ортасын аңықтау керек.

1. 
   Берiлген с₁, с₂, с₃, … с₂₅ бүтiн сандардан тұратын массивтің жұп және тақ элементтерiнің санын табу қажет.
   
2. 
   Екi аптадағы күннің суықтығы төмеңдегi массив түрiнде берiлген. t=(-15, -14.5, -23, -12, -21, -23, -24, -18.5, -17, -11, -6, -2, 2.3, -19.5). Неше күн –20⁰С-тан суық болғанын және әр аптаның орташа температурасын есептеп шығару керек.
   
3. 
   10 элементi бар массив берiлген. осы массивтің жұп индекстi эелементтерiнің қосындысын, ең үлкен элементiн және оның индексiн табу керек.
   
4. 
   Радиусы 5-ке тең шеңбер берiлген. Төмеңде берiлген нүктелер қай ширекте жатады және олар шеңбердің iшiнде жата ма
   

5. 
   Облыста 10 аудан бар. Әр ауданның етiстiгiнің ауданы (х) және өнiмдiлiгi (0) белгiлi. Облыс бойынша қанша астық жиналғанын табу керек.
   

Егiн өнiмдiлiгi дегенiмiз 1 га ауданнан жиналған астық.

0=(15, 18, 28, 13, 12, 14, 15, 18, 11, 10)

III. 1-таблицаны пайдаланып, аудан бойынша жүк тасу үшiн шығатын шығынды шығару қажет. 2-таблицаны да толықтырып есептеу қажет.

1-кесте

N	Шаруашы-лықтың аты	жүк салмағы	1 т жүктi тасу бағасы сом	шығын, мың сом
1	Актерек	1234	4,23
2	Берiктас	2212	3,45
3	Дегерес	4432	3,35
4	Кастек	5355	2,48
5	Аманкелдi	5322	1,96
Барлығы